Huyện nghèo Trung Quốc rơi vào hố nợ vì vay tiền vô tội vạ để xây dựng

Người đàn ông họ Lâu, 42 tuổi, chủ một công ty du lịch ở tỉnh Quý Châu phía tây nam Trung Quốc, chưa bao giờ nghĩ rằng huyện nhà sẽ nổi tiếng theo cách này.

Huyện Độc Sơn đã xuất hiện trên khắp mặt báo tháng này sau khi một vlog có tựa đề "Độc Sơn đã đốt 40 tỷ như thế nào" lan truyền trên mạng xã hội Trung Quốc.

Được sản xuất bởi công ty Guan Video có trụ sở tại Thượng Hải, video dài 22 phút này cho thấy các cụm dự án còn dang dở - bao gồm các cung điện theo phong cách Tử Cấm Thành - mà người dẫn trong video nói đã khiến chính quyền địa phương rơi vào hố nợ 40 tỷ nhân dân tệ (5,72 tỷ USD).

Đối với nhiều người, thật khó để tưởng tượng làm thế nào một huyền miền núi hẻo lánh tại một trong những tỉnh nghèo nhất của Trung Quốc có thể có được số tiền lớn như vậy - tương đương với chi phí chế tạo 40 vệ tinh cho hệ thống vệ tinh Bắc Đẩu mới hoàn thành. Video một lần nữa châm ngòi tranh cãi trên mạng về tình trạng nợ nần tại các địa phương ở Trung Quốc.

"Tòa nhà xây dở" nổi tiếng cao 99 mét, theo kiến trúc dân tộc Thủy, một dân tộc thiểu số ở Độc Sơn. Ảnh: AP.

"Họ đã vay rất nhiều"

Các chuyên gia cho biết việc vay mượn của chính quyền cấp dưới tại các quận huyện, trấn xã có nhiều điểm yếu, vì các khoản vay thường vượt quá thu nhập của những nơi này và khó theo dõi hơn.

"Nếu [các quan chức] vay rất nhiều tiền, họ có thể xây dựng rất nhiều thứ sẽ phản ánh tăng trưởng GDP của huyện đó", Victor Shih, giáo sư tại Đại học California, San Diego, nói. Tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ đảm bảo con đường thăng tiến của quan chức.

Ở Độc Sơn, một tòa nhà cao 99 mét và một tháp chuông kiểu cổ trên đỉnh đồi nằm trong số những dự án du lịch đầy tham vọng được lên kế hoạch dưới thời cựu bí thư huyện ủy Phan Chí Lập.

Song việc xây dựng các điểm tham quan này đã bị đình chỉ đột ngột vào cuối năm 2018, ông Lâu nhớ lại. Ông Phan đã bị cách chức không lâu sau đó. Hóa ra chính quyền đã hết tiền để tiếp tục xây dựng và các nhà đầu tư tư nhân đã rút tiền.

Ông Phan bị bắt vào năm 2019 và bị kết án 12 năm tù vì tội tham nhũng. Các dự án nói trên đã bị truyền thông nhà nước lên án là "phù phiếm" và bất động từ đó.

"Chúng tôi biết rằng chính quyền đã vay tiền, nhưng chúng tôi không biết rằng họ đã vay rất nhiều", anh Lâu, người sống ở Độc Sơn từ năm 2014, nói. Tất cả những gì anh thấy là một loạt đường sá, trung tâm mua sắm và điểm tham quan từ năm 2016. Nhiều nông dân trồng chè đã tăng gấp đôi thu nhập nhờ vào những cơ hội việc làm mới, anh nói

Tổng dư nợ của Độc Sơn đã lên tới 13,6 tỷ nhân dân tệ vào cuối tháng 6, huyện cho biết trên website chính thức vào ngày 16/7. Phần còn lại của số tiền được huy động bởi doanh nghiệp tham gia vào các dự án, báo cáo cho biết. Tổng GDP của Độc Sơn năm 2019 là 12,6 tỷ nhân dân tệ.

Một tờ báo được điều hành bởi cơ quan giám sát kỷ luật trung ương Trung Quốc tiết lộ năm ngoái rằng hầu hết khoản vay được bảo đảm bởi chính quyền huyện có lãi suất lên tới 10%, và tổng nợ của huyện đã lên tới 40 tỷ nhân dân tệ khi ông Pan bị cách chức.

Hình ảnh từ video 22 phút cho thấy tòa nhà xây dở tại Độc Sơn. Ảnh: Sixth Tone.

Các khoản vay bị che giấu

Hệ thống phân phối thuế của Trung Quốc góp phần vào vấn đề vay địa phương. Các địa phương chỉ giữ một phần nhỏ tiền thuế thu được, trong khi phần lớn được đưa về chính quyền trung ương. Hỗ trợ tài chính từ Bắc Kinh và các tỉnh lân cận không đủ để xây dựng cơ sở hạ tầng công cộng cần thiết để đáp ứng các mục tiêu tăng trưởng kinh tế.

Theo luật, phát hành trái phiếu thông qua chính quyền tỉnh là cách hợp pháp duy nhất để chính quyền địa phương gây quỹ. Song nhiều địa phương cấp thấp hơn vay thông qua các công ty tài chính mà họ thành lập.

Một số tận dụng mối quan hệ đối tác công tư bằng cách cung cấp bảo lãnh của chính quyền cho các khoản vay mà các nhà đầu tư tư nhân huy động. Chương trình này được giới thiệu vào năm 2014 để giảm bớt áp lực nợ đối với chính quyền địa phương. Nhưng trong thực tế, nhiều chính quyền mời nhà đầu tư giả để được chấp thuận vay.

Những khoản vay như vậy thường không xuất hiện ở bất cứ đâu trong ngân sách của chính phủ, ông Shih nói, làm tăng rủi ro trong hệ thống tài chính của quốc gia.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế ước tính nợ công địa phương bị che giấu tại Trung Quốc ở mức 30,9 nghìn tỷ nhân dân tệ tính đến cuối năm 2018. Hãng xếp hạng tín dụng Chengxin cho biết con số này đã tăng lên đến 43 nghìn tỷ nhân dân tệ vào cuối năm 2019. Ngoài ra còn có 21,3 nghìn tỷ nhân dân tệ nợ công trong ngân sách ở các địa phương - chủ yếu ở dạng trái phiếu - vào cuối năm ngoái, Bộ Tài chính Trung Quốc cho biết.

Sự bùng phát virus corona đã làm gia tăng nguy cơ vỡ nợ. Nền kinh tế Trung Quốc đã sụt giảm 1,6% trong nửa đầu năm nay, mặc dù có sự cải thiện nhẹ trong quý 2. Hầu hết chính quyền các địa phương ghi nhận thu nhập giảm do hoạt động kinh doanh sa sút và yêu cầu cắt giảm thuế phí nhiều hơn.

Để ngăn chặn sự bùng nổ các khoản vay địa phương, Bắc Kinh đã tăng hạn ngạch bảo hiểm trái phiếu, cho phép cấp nhiều tiền hơn cho các chính quyền cấp thấp hơn. Trong năm tháng đầu năm 2020, khoảng 3,2 nghìn tỷ nhân dân tệ trái phiếu đã được phát hành, tăng 65,1% so với một năm trước.

Dòng vốn mới cũng có nghĩa là chính quyền các địa phương có thể tiếp tục xây dựng thực hiện dự án cơ sở hạ tầng và du lịch theo kế hoạch.

Một tòa tháp kiểu xưa được xây dựng ở Độc Sơn. Ảnh: Weibo.

Kết cục cay đắng

Một kết cục cay đắng của các khoản vay giấu giếm là sự tích tụ các khoản đầu tư không lành mạnh với rất ít triển vọng quay vòng. Trong một số trường hợp, các nhà đầu tư nhỏ cũng mắc kẹt với việc thanh toán hóa đơn.

Các nhà đầu tư đã mất hàng tỷ USD sau khi cảnh sát ở thành phố Hàng Châu phía đông Trung Quốc bắt giữ người sáng lập và hàng chục nhân viên tại Tập đoàn JC, cáo buộc họ có hoạt động gây quỹ bất hợp pháp. Công ty đã vỡ nợ ít nhất 17 tỷ nhân dân tệ vào tháng 10/2018 sau khi huy động được 30 tỷ nhân dân tệ từ các nhà đầu tư công thông qua việc bán hàng trăm quỹ và các sản phẩm quản lý tài sản, tạp chí Caixin đưa tin, dẫn lời cảnh sát điều tra.

Công ty, với một công ty con niêm yết ở Hong Kong, được biết đến với việc phát triển các dự án "thị trấn theo chủ đề" ở vùng nông thôn Trung Quốc. Bắc Kinh năm 2017 đã đưa ra kế hoạch xây dựng 1.000 thị trấn với các đặc điểm độc đáo, hoàn thành vào năm 2020, nhằm thu hẹp khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị và vùng nông thôn.

Trước sự sụp đổ của Tập đoàn JC, công ty tuyên bố đã ký hợp đồng với chính quyền các địa phương trị giá 580 tỷ nhân dân tệ để xây dựng 59 thị trấn như vậy trên khắp Trung Quốc.

Trong một cuộc phỏng vấn với Nikkei Asian Review vào năm 2018, Kelvin Wong, giám đốc điều hành tại chi nhánh Hong Kong của Tập đoàn JC, thừa nhận rằng sự hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ là rất quan trọng trong việc có được các nguồn lực cần thiết để xây dựng những thị trấn như vậy.

Alfred Wu Muluan, phó giáo sư tại Trường Chính sách công Lý Quang Diệu thuộc Đại học Quốc gia Singapore, cho hay nhu cầu thực sự ở khu vực nông thôn đang giảm khi nhiều người chuyển đến các thành phố, và chỉ một số ít huyện xã có khả năng thu hút khách du lịch.

Song trớ trêu thay, ông Wu nói, ngay cả khi một số quan chức biết về kết quả có thể xảy ra, họ vẫn đẩy mạnh các dự án, hy vọng sẽ được thăng chức trước khi mọi thứ trở nên tồi tệ.

"Các khoản nợ tăng dần lên và không ai muốn dừng lại", ông nói.

Độc Sơn là huyện miền núi thuộc Quý Châu, một trong những tỉnh nghèo nhất Trung Quốc. Ảnh: Weibo.

Bất chấp tình hình tiêu cực tại Độc Sơn được báo chí phản ánh từ cuối năm ngoái, rất nhiều khách du lịch đang tìm đến huyện này, trước sự ngạc nhiên của anh Lâu.

"Họ muốn check-in và chụp ảnh", anh Lâu nói. "Có lẽ đó là một cơ hội. Có lẽ chúng ta có thể làm lại thương hiệu cho các điểm tham quan này, để chúng đóng vai trò là lời cảnh báo cho sự phát triển đầy nợ nần đang diễn ra ở nhiều nơi tại Trung Quốc".

Đông Phong
Theo Nikkei Asian Review