Globus - kỳ quan công nghệ giám sát bầu trời Vardø, gần biên giới Nga

Không ồn ào như Tromsø, không rực rỡ như các cung đường săn cực quang, Vardø cuốn hút du khách bởi thứ vẻ đẹp lạnh lùng, lặng im và có phần bí ẩn. Nhưng chính tại nơi tưởng như bị quên lãng này, thế giới lại đặt một trong những hệ thống radar tinh vi nhất hành tinh: Radar Globus, hay còn được gọi bằng cái tên đầy ẩn dụ "con mắt thần của phương Bắc".

Vardø - thị trấn nằm ở cực Đông Na Uy, nơi chỉ cách biên giới Nga chưa đầy 40km.

Đó là lý do khiến Vardø trở thành điểm đến hiếm hoi nơi du khách vừa được nghe tiếng gió vùng Bắc Cực, vừa có thể đứng trước một trong những biểu tượng công nghệ quân sự tối mật của thế giới - một sự kết hợp kỳ lạ đến choáng ngợp.

Vardø - thị trấn mang vẻ đẹp băng giá

Tôi đến Vardø vào một buổi sáng khi tuyết phủ trắng như bột mịn. Thị trấn không lớn, nhưng mỗi con đường, mỗi ô cửa đều mang trong mình sự yên tĩnh của vùng cực. Gió Barents lướt ngang qua mặt biển tạo nên những âm thanh như hơi thở của Trái Đất. Mọi thứ đều mềm mại và tĩnh lặng, trái ngược hoàn toàn với câu chuyện công nghệ đang diễn ra ngay trên ngọn đồi Vårberget phía sau thị trấn.

Ba quả cầu nổi bật - Ảnh: Trần Trường

Từ xa, ba quả cầu trắng khổng lồ hiện lên như những hành tinh lạc trong bầu trời tuyết. Với du khách, chúng là một background ấn tượng cho những tấm ảnh check-in. Còn với tôi - một người làm du lịch nhưng mang ký ức của những năm tháng học lịch sử - chúng khơi dậy cảm giác tò mò mãnh liệt: điều gì đang ẩn sau những khối cầu im lìm ấy?

Globus - kỳ quan công nghệ giám sát bầu trời

Sau khi tìm hiểu, tôi nhận ra ba quả cầu ấy không chỉ là bê tông và nhựa composite. Bên trong chúng là những bộ radar X-band hiện đại nhất thế giới – công nghệ có thể “nhìn” xuyên qua không gian với độ chính xác đáng kinh ngạc.

Nếu radar dân sự hay radar sân bay chỉ phát hiện chuyển động, thì X-band có khả năng chụp ảnh mục tiêu từ khoảng cách hàng nghìn km. Một tên lửa đạn đạo khi bay sẽ luôn thả ra hàng chục vật thể gây nhiễu, bóng bay mồi bẫy, mảnh kim loại, đầu đạn giả. Phần lớn radar trên thế giới sẽ “mù mắt” trong đám vật thể hỗn độn này.

Nhưng Globus thì khác.

Nhờ tần số khoảng 10 GHz và bước sóng chỉ 3cm, Globus có thể phân biệt được đâu là vật thể vô hại, đâu là đầu đạn thật.

Nhờ tần số khoảng 10 GHz và bước sóng chỉ 3cm, Globus có thể phân biệt được đâu là vật thể vô hại, đâu là đầu đạn thật. Mức độ tinh vi được ví như có thể phát hiện một quả bóng golf đang lơ lửng từ khoảng cách tương đương giữa Hà Nội và TP.HCM - điều tưởng như không thể với radar thông thường.

Khả năng ấy khiến Vardø trở thành điểm giám sát chiến lược của thế giới. Nếu có bất kỳ vũ khí tấn công nào rời mặt đất, Globus sẽ là một trong những hệ thống đầu tiên “nhìn thấy” và phân tích nó. Không phải ngẫu nhiên mà các nhà phân tích quân sự gọi đây là công nghệ tước bỏ lớp áo tàng hình của chiến tranh.

Có người sợ hãi những cỗ máy này. Nhưng cũng có người tin rằng chính sự hiện diện của chúng khiến các tính toán chiến tranh phải chùn tay, bởi không ai muốn hành động khi biết mình đang bị theo dõi từng milimet.

Bầu trời rực màu sắc và yên bình ở Vardø

Khi công nghệ và con người cùng tồn tại

Đôi khi, tôi tự hỏi những người lính làm việc trong radar Globus nghĩ gì khi nhìn xuống thị trấn nhỏ bên dưới. Họ sống giữa hai thế giới: một bên là biển tuyết bình yên, một bên là trái tim công nghệ có thể xoay chuyển cục diện địa chính trị toàn cầu. Những “con mắt thần” này không chỉ dõi theo tên lửa hay vệ tinh; chúng còn theo dõi rác vũ trụ để bảo vệ các phi hành gia, một nhiệm vụ nhân văn mà ít người biết đến.

Trong lý thuyết quân sự, hòa bình bền vững không chỉ được xây dựng bằng thiện chí mà còn bằng sự răn đe đáng tin cậy. Khi một quốc gia biết mọi hành động manh động của mình đều bị đối phương “nhìn thấu”, họ sẽ cân nhắc kỹ hơn trước khi bóp cò.

Có lẽ chính vì thế mà Vardø - nơi đặt Globus - vừa bình yên, vừa mang một sức nặng khó diễn tả.

Ngôn ngữ Pomor - di sản kết nối của vùng biên giới

Rời đồi radar, tôi xuống bến cảng Vardø và ghé vào Bảo tàng Pomor. Trái ngược hoàn toàn với không khí căng thẳng của công nghệ quốc phòng, nơi đây kể câu chuyện về một vùng đất từng sống hòa thuận nhờ thương mại và hợp tác.

Ngôn ngữ Pomor - di sản kết nối của vùng biên giới

Thời xưa, ngư dân Na Uy và thương nhân Nga qua lại tấp nập đến mức họ đã sáng tạo ra một ngôn ngữ chung - tiếng Pomor. Niềm vui sống, sự sẻ chia và mưu sinh đã tạo thành một “ngôn ngữ của tình bạn”, không có biên giới hay ý thức hệ.

Đứng giữa những bức ảnh cũ, tôi bỗng nhớ đến những ngày công tác ở Syria. Tôi từng tận mắt thấy một vùng đất bị xé nát vì hận thù nơi lẽ ra con người chỉ cần chọn cách chìa tay, không phải chĩa súng.

Sự đối lập giữa Globus, biểu tượng của công nghệ phòng thủ tối tân, và Pomor, biểu tượng của sự kết nối mộc mạc - khiến tôi hiểu rằng: con người có thể nhìn xa hàng nghìn kilômét nhờ công nghệ, nhưng vẫn cần thấu cảm để nhìn thấy trái tim đang đứng ngay trước mặt mình.

Những người lính ở hai bên biên giới: Ai cũng đang bảo vệ điều mình trân quý

Khi gió Tây Bắc thổi mạnh và tuyết bắt đầu dày hơn, tôi đứng lặng nhìn ba quả cầu Globus đang đổi màu dưới ánh hoàng hôn. Đó là khoảnh khắc đẹp đến ám ảnh: một vẻ đẹp pha giữa quyền lực, đơn độc và thi vị.

Tôi nghĩ đến những người lính vận hành radar ngày đêm trong điều kiện khắc nghiệt. Tôi cũng nghĩ đến những người lính bên phía Nga - những người cũng đang phục vụ Tổ quốc họ.

Ta khác nhau về ngôn ngữ, tư tưởng, biên giới. Nhưng ai cũng chỉ có một gia đình để trở về, một vùng đất để yêu thương và một tổ quốc để bảo vệ.

Không ai thực sự muốn chiến tranh.

Bên trong Bảo tàng Pomor

Rời Vardø - mang theo lời nhắc nhở của vùng cực Bắc

Khi tôi rời thị trấn, trời chuyển tím lavender, tuyết phản chiếu ánh sáng tạo nên khung cảnh mơ hồ như trong tranh. Những quả cầu Globus lặng im như những mặt trăng nhân tạo, đứng canh giữ bầu trời băng giá.

Tôi thầm mong rằng công nghệ mạnh mẽ này sẽ mãi mãi chỉ được dùng để gìn giữ hòa bình - không phải để khởi động một trang đen tối khác của lịch sử nhân loại. Mong rằng nó sẽ tiếp tục theo dõi rác vũ trụ, bảo vệ các phi hành gia và giúp các nhà khoa học hiểu thêm về Trái đất.

Vardø là điểm đến hiếm hoi nơi du khách vừa được nghe tiếng gió vùng Bắc Cực, vừa có thể đứng trước một trong những biểu tượng công nghệ quân sự tối mật của thế giới

Và tôi cũng mong rằng, một ngày nào đó, tiếng Pomor xưa sẽ lại vang lên giữa bến cảng Vardø, thay thế cho tiếng động cơ phản lực và những phép tính chiến lược của thời đại.

Bởi cuối cùng, hành tinh này đủ rộng cho tất cả chúng ta. Chỉ cần chúng ta biết nhìn nhau bằng đôi mắt của lòng thiện chí, từ cả hai phía.

Bài, ảnh: Trần Trường