Giữ 'vật báu hồn thiêng' của người Mường giữa lòng phố thị
Đối với người Mường Hòa Bình, chiêng không chỉ là nhạc cụ mà còn là 'vật báu hồn thiêng' gắn bó từ lúc lọt lòng đến khi trở về mường trời. Ngay giữa phố thị hiện đại nơi xứ Mường, tiếng chiêng vẫn ngân vang như nhịp đập của cội nguồn, như tiếng vọng từ hồn thiêng sông núi, khẳng định sức sống bền bỉ, trường tồn của văn hóa dân tộc.
Các nghệ nhân trình tấu chiêng Mường chào mừng Đại hội đại biểu Đảng bộ phường Hòa Bình lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030.
Đại hội đại biểu phường Hòa Bình lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 diễn ra cuối tháng 7/2025 trở nên rộn ràng và đặc biệt, bởi các nghệ nhân chiêng Mường xếp thành hai hàng từ ngoài sân vào đến cửa nhà văn hóa. Hàng trăm tay chiêng trong trang phục dân tộc Mường truyền thống cùng tấu lên bài chiêng đón khách. “Pôông pêêng... pôông khùm...” nhịp chiêng làm náo nức lòng người, khiến ai cũng phấn chấn trước sự kiện chính trị trọng đại và nhận ra rằng, giữa nhịp sống hiện đại, đổi mới, chiêng Mường vẫn đang được giữ gìn, bồi đắp và tỏa sáng.
Được thành lập từ việc hợp nhất 7 phường trung tâm của thành phố Hòa Bình cũ, phường Hòa Bình trở thành vùng lõi đô thị mới bên sông Đà. Là “trái tim” của tỉnh Hòa Bình cũ, phường được kế thừa cơ sở của đô thị loại II và phấn đấu xây dựng đô thị văn minh, hiện đại và giàu bản sắc. Với chủ trương đúng đắn đó, văn hóa được giữ gìn, gắn kết hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, tạo nên bản sắc độ đáo, riêng có.
Chị Nguyễn Thị Ánh, trưởng nhóm chiêng phường Quỳnh Lâm cũ phấn khởi chia sẻ: Nhóm có 20 tay chiêng vinh dự được tham gia trình tấu tại Đại hội đại biểu Đảng bộ đầu tiên của phường Hòa Bình mới. Nhóm mang đầy đủ bộ chiêng Mường, từ chiêng cái đến chiêng con... Mặc dù sống giữa lòng đô thị nhưng chúng tôi vẫn luôn trân trọng và tự hào giữ văn hóa chiêng Mường. Những khu dân cư như tổ 1, 2 với khoảng 80% người Mường, đội chiêng vẫn hoạt động đều đặn tại nhà văn hóa và thường xuyên tham gia trình tấu tại các sự kiện lớn của địa phương và tỉnh Hòa Bình cũ.
Chiếc chiêng cái giữ nhịp cho dàn chiêng Mường.
Đầu tháng 8, tại Ngày hội toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc phường Thống Nhất, tiếng chiêng cũng rộn ràng ngân vang. Người nghe không chỉ cảm nhận được thanh âm, mà còn như thấy cả nhịp đập cội nguồn và lòng tự hào dân tộc trong từng tiếng chiêng.
Ngày nay, giữa vô vàn nhạc cụ hiện đại, chiêng Mường vẫn luôn khẳng định chỗ đứng đặc biệt trong đời sống văn hóa tinh thần và tâm linh của đồng bào. Chiêng được người Mường coi là “vật báu hồn thiêng” không thể thiếu trong các sự kiện từ mỗi gia đình, khu dân cư đến cấp thành phố, cấp tỉnh trước đây, cũng như các phường mới nơi xứ Mường hôm nay.
Nghệ nhân với chiếc chiêng con trong dàn chiêng Mường.
Bà Nguyễn Thị Thu, tổ trưởng tổ 9, phường Thịnh Lang cũ, nay là phường Hòa Bình đồng thời cũng là một tay chiêng nhiệt huyết. “Tổ có gần 200 hộ, khoảng 70% là người Mường. Tổ đã trích quỹ và huy động người dân đóng góp để mua đủ một dàn chiêng Mường 12 chiếc. Người cao tuổi dạy cách đánh cho người trẻ, người biết dạy cho người chưa biết. Từ đó, tổ thành lập và duy trì dược đội chiêng 20 thành viên nòng cốt. Các sự kiện từ cấp tổ như chương trình văn nghệ chào mừng Đại hội chi bộ, Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc, đến chương trình nghệ thuật tại phố đi bộ và các sự kiện của tỉnh Hòa Bình cũ, khởi công Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ..., các tay chiêng đều tích cực tập luyện và tham gia nhiệt tình” - bà Thu cho hay.
Giữa lòng đô thị, chiêng Mường vẫn hiện diện trong các lễ nghi, lễ hội, sự kiện. Đặc biệt, tiếng chiêng không thể thiếu trong nghi lễ tâm linh của đồng bào. Khắp các tổ có người Mường sinh sống tại phường Thịnh Lang cũ, khi có việc hiếu, tiếng chiêng từng hồi lại vang lên như sợi dây kết nối với mường trời, với linh hồn người đã khuất. Cụ Nguyễn Văn Dưỡng năm nay 91 tuổi ở tổ 9 vẫn luôn nâng niu và trân trọng gìn giữ chiếc chiêng của gia đình. Cụ luôn răn dạy con cháu luôn phải giữ lấy truyền thống văn hóa.
Theo quan niệm của người Mường, chiêng cũng có hồn. Hồn của chiêng là “hồn thiêng”. Chiêng luôn được treo ở nơi trang trọng, nhưng để lâu ngày, hồn chiêng có thể ngủ quên. Vì vậy, trước khi dùng phải dẩl chiêng (dậy chiêng, đánh thức chiêng). Ông Nguyễn Văn Thực ở phường Thái Bình cũ, nay là phường Thống Nhất là nghệ nhân có tài dậy chiêng nổi tiếng trong vùng. Ông được người dân gọi bằng cái tên thân thương - người giữ hồn âm nhạc Mường. Năm nay đã ngoài 80 tuổi, ông vẫn tham gia giữ nhịp chiêng cái trong dàn chiêng và truyền dạy cách đánh chiêng cho thế hệ trẻ.
Phố xá ngày càng hiện đại, nhưng tiếng chiêng vẫn vang vọng xứ Mường như một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần cộng đồng. Những năm gần đây, việc gắn biểu diễn chiêng với du lịch văn hóa mở ra cơ hội quảng bá và phát huy giá trị chiêng Mường - “vật báu” được ghi danh là di sản văn hóa vật thể quốc gia.
Đại hội đại biểu Đảng bộ phường Hòa Bình nhiệm kỳ 2025-2030 đã xác định 4 khâu đột khá, trong đó có đột phá về bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa lịch sử gắn với phát triển du lịch, đặc biệt là văn hóa Mường.
Đồng bào Mường ở đô thị mong muốn, các phường mới sau sáp nhập duy trì tổ chức các sự kiện văn hóa, văn nghệ, lễ hội truyền thống, chương trình nghệ thuật khu vực phố đi bộ... để tiếp tục thúc đẩy phong trào nói chung và để chiêng Mường - “vật báu hồn thiêng” truyền đời của người Mường mãi ngân vang, tỏa sáng giữa lòng phố thị.
