Giải quyết vùng trũng tiến sĩ

Vùng trũng tiến sĩ

Thống kê của Vụ Giáo dục ĐH (Bộ GD&ĐT), cả nước có gần 94.000 giảng viên đang giảng dạy tại các cơ sở giáo dục ĐH. Trong đó, GS, PGS gần 7.000 người; có trên 26.500 TS; thạc sĩ chiếm trên 54.000 và vẫn còn trên 4.600 giảng viên trình độ cử nhân. Như vậy, đội ngũ thạc sĩ, cử nhân chiếm trên 62%.

GS. TS Nguyễn Tiến Thảo, Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH cho biết, tỉ lệ giảng viên là TS trung bình chung cả nước là trên 35%. Hai thành phố lớn là Hà Nội, TPHCM đứng đầu cả nước về số lượng trường ĐH, số lượng sinh viên, số lượng giảng viên nhưng tỉ lệ giảng viên đạt trình độ TS có sự chênh lệch đáng kể: Hà Nội lên tới trên 43% nhưng TPHCM chỉ trên 31%.

Theo tìm hiểu của phóng viên, khu vực Đông Nam bộ (nơi có tỉ lệ giảng viên trình độ TS thấp nhất nước) với 23,9%, một số trường ĐH (công lập, tư thục) rơi tình trạng báo động. Tại Hà Nội, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội), tỉ lệ giảng viên cơ hữu có trình độ TS đạt gần 100%; ĐH Bách khoa Hà Nội là gần 80%.

Năm 2024, Bộ GD&ĐT ban hành chuẩn cơ sở giáo dục và yêu cầu các trường phải thực hiện, báo cáo hằng năm trên hệ thống cơ sở dữ liệu giáo dục ĐH (Hemis) bao gồm 6 tiêu chuẩn với 20 tiêu chí. Tiêu chuẩn về giảng viên, Bộ yêu cầu tỉ lệ giảng viên toàn thời gian có trình độ TS không thấp hơn 40% và từ năm 2030 không thấp hơn 50% đối với cơ sở giáo dục ĐH có đào tạo tiến sĩ.

Áp theo tiêu chuẩn này, rất nhiều trường ĐH hiện nay chưa đạt. Bởi tỉ lệ trung bình cả nước mới đạt trên 35%. Khu vực Đông Nam bộ còn cách rất xa tiêu chí này. Mục tiêu đến năm 2030, những cơ sở đào tạo TS phải có đội ngũ giảng viên TS đạt từ 50% trở lên là một con số khá khó khăn đối với nhiều trường ĐH.

Dù khó nhưng theo lãnh đạo một học viện tại Hà Nội, muốn nâng chất lượng nguồn nhân lực, đạt yêu cầu trong bối cảnh mới không thể không nâng trình độ giảng viên. Theo vị này, chuẩn chung của giảng viên bắt buộc phải là TS. Nếu không đạt được trình độ này chỉ có thể là trợ giảng.

Trao bằng tiến sĩ cho các nghiên cứu sinh 2024 Ảnh: ĐHBKHN

Năm 2013, tại hội nghị tổng kết 3 năm thực hiện Chỉ thị 296/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ và chương trình hành động của Bộ GD&ĐT về đổi mới quản lí giáo dục ĐH giai đoạn 2010-2012, Bộ GD&ĐT đã đặt ra đề bài đến năm học 2014-2015 hệ thống giáo dục ĐH chấm dứt tình trạng “cơm chấm cơm”. Sau 10 năm, đến nay, tỉ lệ giảng viên có trình độ ĐH đã giảm rất nhiều và tỉ lệ giảng viên có trình độ TS tăng lên đáng kể. Năm học 2016-2017, tỉ lệ giảng viên TS cả nước đạt 22,7%. Như vậy, sau gần 10 năm, tỉ lệ này đã nâng lên 13% và số lượng giảng viên tăng từ trên 72.000 người lên trên 93.000 người.

Không phải ngành nào cũng cần giảng viên TS

Trao đổi với phóng viên, GS.TS Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Trung tâm Công nghệ Y tế, ĐH Công nghệ Sydney (UTS, Úc) cho biết, ở nước ngoài, một số ngành đào tạo như ngành khoa học xã hội nhân văn, luật khoa, nghệ thuật,… có giảng viên không có bằng TS. Các khoa như khoa học tự nhiên, y khoa, khoa học ứng dụng, gần 100% giảng viên có TS. Tính chung, ở Úc, 90% giảng viên ĐH có bằng TS.

Theo GS Nguyễn Văn Tuấn, những ngành như kinh doanh giảng viên chỉ cần có bằng thạc sĩ là đủ điều kiện để giảng dạy. Vì những ngành này, rất ít người theo học TS. Sau khi xong thạc sĩ, họ có thể ra ngoài làm với lương bổng rất cao, họ không có nhu cầu học TS. Ngay cả ngành y ngày nay, GS Tuấn thông tin, cũng ít người học TS. “Như vậy tùy mỗi ngành mà yêu cầu trình độ giảng viên khác nhau. Do đó, ở Úc, khi xét trao giải thưởng, người ta phải xem xét đến từng chuyên ngành”, GS Tuấn nói.

Ông cho rằng, câu chuyện giảng viên TS hiện nay gợi ông nhớ đến câu chuyện 40 năm trước, khi ông còn là sinh viên, giảng viên giảng hay nhất trong lớp học là một bác sĩ không có bằng TS. “Chúng tôi trìu mến gọi ông là từ điển sống về cơ thể học. Điều đó có nghĩa, ngoài trình độ học vấn, giảng viên ĐH còn phải là người có kĩ năng sư phạm, kĩ năng truyền cảm hứng. Ở nước ngoài, những GS, PGS đứng lớp giảng dạy là chán nhất. Vì công việc của họ là nghiên cứu, không phải giảng viên”, ông Tuấn cho biết.

PGS.TS Nguyễn Phong Điền, Phó Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội khẳng định, không nhất thiết tất cả ngành học đều yêu cầu giảng viên phải đạt đến trình độ TS. Các giảng viên dạy các môn học liên quan đến thực hành, thí nghiệm thì cần kĩ năng sư phạm và kĩ năng thực hành nhiều hơn. Nhưng ở mỗi cơ sở giáo dục ĐH cần đảm bảo một tỉ lệ nhất định giảng viên TS. Tỉ lệ này nên là 50%.

Nghiêm Huê