Giải pháp quan trọng nâng sức cạnh tranh cho nông sản Việt

Nông sản chủ yếu xuất khẩu thô

Theo bà Lê Thị Bích Thu, chuyên gia của Cục Chế biến và phát triển thị trường nông sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: Đến nay, cả nước có 7.500 cơ sở CBNS quy mô công nghiệp gắn với XK, đưa các sản phẩm nông sản của Việt Nam XK tới hơn 180 nước và vùng lãnh thổ, trong đó có nhiều thị trường khó tính như: EU, Mỹ, Nhật Bản. Tuy nhiên đa số công nghệ và chất lượng CBNS chỉ đạt mức độ trung bình của thế giới. Sản phẩm chế biến chủ yếu vẫn là sơ chế có giá trị gia tăng thấp. Cụ thể, mặc dù kim ngạch XK nông sản của Việt Nam có mức tăng trưởng hằng năm khá (bình quân tăng khoảng 8-10%/năm), song sản phẩm chế biến chủ yếu vẫn là sơ chế, chất lượng không đồng đều, chưa bảo đảm yêu cầu an toàn thực phẩm và tiêu chí vệ sinh theo yêu cầu của nhà nhập khẩu... Vì thế, nông sản Việt chủ yếu XK thô dẫn tới giá trị thấp hơn mặt hàng cùng loại của các nước khác. Bên cạnh đó, cơ chế, chính sách chưa đủ hấp dẫn để thu hút các tổ chức, doanh nghiệp (DN) tham gia đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp CBNS, tổn thất sau thu hoạch còn lớn (10-20%), gây thiệt hại cho ngành nông nghiệp.

Quy trình sản xuất, chế biến gạo hữu cơ tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Lộc Trời. Ảnh: KHẮC KIÊN

Báo cáo của Bộ Công Thương cũng cho thấy: 8 tháng năm 2019, mặc dù đa phần các mặt hàng nông, thủy sản có lượng XK tăng; tuy nhiên kim ngạch XK giảm 7,2% so với cùng kỳ năm 2018. Nguyên nhân một phần do tác động của thị trường thế giới, phần khác do Việt Nam chủ yếu XK thô, giá XK bình quân giảm mạnh làm cho kim ngạch XK giảm. Điều này thể hiện rõ nhất ở ngành cà phê, hồ tiêu-hai mặt hàng đứng tốp đầu thế giới về sản lượng XK nhưng chủ yếu là xuất thô, khó cạnh tranh và không có thương hiệu.

Phát triển các cụm liên kết sản xuất-chế biến- tiêu thụ

Phó viện trưởng Phụ trách Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương Nguyễn Thị Tuệ Anh cho rằng: “Thực tế cho thấy nếu không tăng tốc mạnh mẽ tỷ lệ hàng đã qua chế biến, phục vụ XK thì đó sẽ là thiệt thòi lớn cho DN và nhà nông. Vấn đề này càng trở nên cấp thiết khi Việt Nam luôn nằm trong tốp những quốc gia dẫn đầu về sản lượng XK nông sản nhưng giá trị thu về lại chưa tương xứng với tiềm năng”.

Việt Nam có cơ hội rất lớn để tiếp tục nâng cao chất lượng hàng nông, thủy sản và thực phẩm chế biến bởi có nguồn nguyên liệu phong phú, nhu cầu về sản phẩm chế biến ngày càng cao. Nhà nước đã và đang ngày càng có nhiều chính sách nhằm khuyến khích, thu hút các tổ chức, DN tham gia đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp chế biến… Để thúc đẩy ngành công nghiệp chế biến, phải tổ chức phát triển các cụm liên kết sản xuất-chế biến- tiêu thụ tại từng địa phương, từng vùng có sản lượng nông sản lớn, để bảo đảm nguyên liệu cho các nhà máy chế biến. Cùng với đó, rà soát sửa đổi chính sách về thuế giá trị gia tăng (VAT) theo hướng mở rộng lĩnh vực được hưởng ưu đãi thuế suất thuế VAT bằng 0% cho các lĩnh vực nông sản được ưu tiên thu hút đầu tư; bảo đảm công bằng trong việc đánh thuế VAT giữa hàng hóa XK và tiêu thụ nội địa.

Nhấn mạnh tới yêu cầu cần đẩy mạnh cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo hướng tổ chức sản xuất hàng hóa lớn gắn với lợi thế từng vùng và theo nhu cầu của thị trường, bà Lê Thị Bích Thu cho rằng: “Chính sách huy động, phân bổ nguồn lực cho phát triển công nghiệp CBNS chưa hấp dẫn nhà đầu tư. Do đó, cần rà soát lại quy hoạch sử dụng đất, xây dựng khung pháp lý và có chính sách hỗ trợ giao dịch đất nông nghiệp. Cùng với đó, xây dựng chính sách có tính đột phá hỗ trợ DN đầu tư công nghệ hiện đại, CBNS hàng hóa”.

Góp ý ở góc độ khác, bà Trần Hoàng Yến, Phó giám đốc Trung tâm Đào tạo và xúc tiến thương mại VASEP (Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản) cho rằng: “Cần tăng cường năng lực nghiên cứu, dự báo và thông tin thị trường, xây dựng chiến lược phát triển thị trường cho nông sản Việt Nam bởi đa phần sản phẩm thủy sản Việt Nam XK ở dạng sơ chế, không phải tất cả là do năng lực của DN Việt kém. Vấn đề ở đây là ở một số thị trường trọng điểm như: EU, Mỹ, Nhật Bản… có nhiều DN muốn nhập sản phẩm sơ chế của Việt Nam, sau đó đưa về nước họ để chế biến sâu, từ đó thu lại hàm lượng giá trị gia tăng. Vì vậy, đề xuất ngành nông nghiệp cần xúc tiến thành lập trung tâm phân phối ở các thị trường lớn, để hàng nông, thủy sản Việt Nam có thể trực tiếp phân phối vào các chuỗi bán lẻ của các nước. Nếu không quan tâm vấn đề này rất khó để XK được những sản phẩm thủy sản chế biến sâu, đem lại giá trị gia tăng cao hơn cho DN và nền kinh tế đất nước”.

VŨ DUNG