Giá điện hai thành phần: Áp dụng trước mắt cho cho nhóm khách hàng nào?

Thận trọng bảo đảm ổn định chung

Trong bối cảnh an ninh năng lượng quốc gia trở thành vấn đề quan trọng, được đặt ở tầm chiến lược tại Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, một cơ chế giá điện công bằng và minh bạch hơn không còn là lựa chọn, mà là một yêu cầu tất yếu.

Công nhân ngành điện kiểm tra hệ thống đảm bảo lưới điện an toàn trong mùa năng nóng. Ảnh: Khắc Kiên

Bộ Công Thương đã đưa ra lộ trình 4 giai đoạn cụ thể. Giai đoạn 1 (2025 - giữa 2026) thu thập dữ liệu từ các khách hàng sản xuất lớn tham gia DPPA. Giai đoạn 2 (1 - 6/2026) thí điểm trên giấy. Khách hàng sẽ nhận được 2 hóa đơn một theo cách cũ để thanh toán, một theo cách mới để tham khảo, giúp người dùng làm quen và điều chỉnh thói quen.

Giai đoạn 3 (7/2026 - 7/2027) thử nghiệm chính thức với thanh toán thực tế trên một nhóm khách hàng được lựa chọn. Giai đoạn "thực chiến" để đánh giá phản ứng và điều chỉnh chính sách. Giai đoạn 4 (8/2027) đánh giá và mở rộng áp dụng.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn - Tổng Giám đốc EVN, đầu tháng 11/2024, EVN đã đề xuất thí điểm ngay, thậm chí kỳ vọng áp dụng cho toàn bộ khách hàng từ đầu năm 2025. Tuy nhiên, lộ trình mới nhất từ Bộ Công Thương trong dự thảo mới đây lại có phần thận trọng hơn, dự kiến thí điểm chính thức từ đầu năm 2026 và mở rộng từ tháng 8/2027.

Sau thời gian dài, giá điện biến đổi từ 2 bậc lên 7 bậc rồi rút xuống 5 bậc như hiện nay, điều dễ dàng nhận thấy, tất cả các cơ chế đó mới chỉ phản ánh lượng điện năng tiêu thụ (kWh), mà bỏ qua một thành tố chi phí cực kỳ quan trọng: chi phí công suất (kW).

Tuyên truyền cho người dân và doanh nghiệp sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả. Ảnh: Khắc Kiên

Giá điện 2 thành phần buộc người dùng phải trả cho cả hai thứ: Một là thành phần công suất. Đó là một khoản phí cố định hàng tháng cho mỗi kW công suất đăng ký. Đây là tiền thuê quyền được sẵn sàng sử dụng một lượng điện lớn nhất định bất kỳ lúc nào, giống như phí thuê bao cố định của điện thoại. Hai là thành phần điện năng. Đó là khoản tiền trả theo số kWh bạn thực sự sử dụng, giống như cước phí gọi điện.

Ông ví dụ, hai hộ gia đình cùng tiêu thụ 24kWh trong ngày. Hộ A dùng đều đặn 1 kWh mỗi giờ. Hộ B dồn hết để chạy một lúc 10 máy điều hòa, 5 máy giặt trong vòng 1 giờ đồng hồ. Với cách tính hiện nay, cả hai trả tiền như nhau. Nhưng thực tế, ngành điện phải đầu tư đường dây, trạm biến áp có công suất đủ lớn để đáp ứng cho cái giờ "cao điểm" khủng khiếp đó của hộ B. Giá 2 thành phần sẽ khiến hộ B phải trả nhiều tiền hơn, phản ánh đúng chi phí thực tế cho hệ thống.

Điểm đáng chú ý, các chuyên gia và nhà quản lý đều thống nhất ưu tiên áp dụng trước cho khoảng 7.000 doanh nghiệp sử dụng điện lớn (từ 200.000 kWh/tháng). Khách hàng sinh hoạt sẽ chưa áp dụng ngay do cần thời gian đầu tư thay thế toàn bộ hệ thống công tơ đo đếm thông minh.

5 nhiệm vụ trọng tâm xóa có chế bù chéo

Theo các chuyên gia hàng đầu, cơ chế này là chìa khóa then chốt để xóa bỏ cơ chế "bù chéo" giữa các nhóm khách hàng, vùng miền – một yêu cầu cấp thiết từ Nghị quyết 70. Chuyên gia năng lượng, TS Nguyễn Huy Hoạch (Viện Năng lượng Việt Nam) nhìn nhận cơ chế 2 thành phần sẽ đem lại sự công bằng cho người dùng điện với mục đích sản xuất, kinh doanh. Tương tự, chuyên gia năng lượng Ngô Đức Lâm - nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng cho rằng, cơ chế giá điện 2 thành phần là điều kiện cần thiết để triển khai được cơ chế mua bán trực tiếp, tiến tới xây dựng thị trường mua bán điện cạnh tranh đúng nghĩa.

Ngành điện thời gian qua đã đầu tư rất nhiều vào hệ thống lưới điện để đảm bảo cung cấp an toàn ổn định. Ảnh: Khắc Kiên

Còn theo ông Phan Tử Giang - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam (PVN) kiến nghị Bộ Công Thương tiếp tục tham mưu để Chính phủ, Quốc hội sớm thể chế hóa các nội dung của Nghị quyết. Trong khi đó, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống và thị trường điện quốc gia (NSMO) Nguyễn Đức Ninh cho biết nghị quyết của Bộ Chính trị là cơ chế khung, tạo nền tảng để hệ thống hóa, mở ra hướng đi cho các chính sách tiếp theo. Đồng thời, NSMO sẽ phối hợp với Bộ Công Thương thực hiện các giải pháp về cơ chế, đầu tư và quy hoạch.

Các chuyên gia cho rằng, biểu giá điện 2 thành phần phản ánh đầy đủ chi phí đầu tư và chi phí vận hành, trên cơ sở đó tiêu dùng điện chi trả để bảo đảm đầu tư. Cùng với đó còn có tác dụng phát đi tín hiệu để người sử dụng dùng điện biết được rằng mình sử dụng điện như thế nào để điều chỉnh hành vi sử dụng điện cho hiệu quả. Từ nghiên cứu ở Thái Lan, Trung Quốc, Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam Nguyễn Tiến Thỏa thông tin, với người tiêu dùng sẽ có cơ hội đánh giá và so sánh giữa 2 phương án về mức độ chênh lệch giá khi sử dụng điện.

Để triển khai áp dụng sớm cơ chế giá điện 2 thành phần một cách hiệu quả, đáp ứng yêu cầu mới. Bộ trưởng Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên chỉ đạo các Cục Điện lực, EVN và các Tổng công ty Điện lực triển khai 5 nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới.

Thứ nhất, Cục Điện chủ trì phối hợp với EVN và các đơn vị liên quan rà soát hoàn thiện Đề án về việc triển khai giá điện 2 thành phần trình lãnh đạo Bộ và cơ quan có thẩm quyền trước ngày 5/10/2025; đi kèm đó phải có báo cáo đánh giá tác động của đề án, cung cấp thông tin đầy đủ để báo cáo Chính phủ.

Thứ hai, Cục Điện lực chủ trì với các đơn vị liên quan và EVN khẩn trương nghiên cứu đề xuất sửa đổi Quyết định số 14/2025/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện dựa trên các căn cứ pháp lý hiện hành và quá trình triển khai trong thực tiễn. Đồng thời, phải khẩn trương triển khai xây dựng Thông tư sửa đổi Thông tư 16 để quy định cách thức xây dựng khung giá. Việc này phải làm song song với lộ trình xây dựng khung giá cho cơ chế giá điện hai thành phần. Trong đó, EVN phải giữ vai trò chủ công trong việc đề xuất phương pháp xây dựng khung giá, bảo đảm nguyên tắc tính đúng, tính đủ, tính hết chi phí trong quá trình sản xuất, kinh doanh điện, bao gồm cả chi phí truyền tải.

Thứ ba, tiếp tục tham mưu cho Chính phủ (hoặc Bộ trưởng) quyết định nhóm đối tượng áp dụng cơ chế giá điện 2 thành phần. EVN cần thuê tư vấn, xây dựng phần mềm vận hành minh bạch thông suốt, hoàn thành trước 20/10/2025 nhưng phải bám sát Luật Điện lực, Nghị quyết 70, Nghị định sắp tới của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị. Trước mắt, cơ chế này áp dụng cho khách hàng sử dụng điện lớn, không loại trừ trường hợp nào. Từ nay đến 31/12, sẽ chạy song song hai hóa đơn, một theo cơ chế hiện nay để thanh toán thực tế, một theo cơ chế hai thành phần để khách hàng tham khảo và tự điều chỉnh.

Thứ tư, EVN phải chủ động thuê tư vấn, xây dựng phần mềm quản lý để việc vận hành thông suốt ngay từ đầu. Tất cả các việc này phải hoàn thành trước ngày 20/10.

Thứ năm, song song với việc hoàn thiện Đề án giá điện 2 thành phần; từ 15/9, cần xây dựng kế hoạch truyền thông đầy đủ, trong đó cung cấp thông tin cốt lõi như: Luật Điện lực, Nghị quyết 70, dự thảo Nghị quyết của Chính phủ, so sánh giá điện trong khu vực và quốc tế.

Khắc Kiên