Đọc lại 'Truyện Kiều' để thấy sự giàu có của Nguyễn Du

Đọc Truyện Kiều, ta thấy được vốn ngôn từ giàu có và phong phú của đại thi hào Nguyễn Du. Ảnh: N.N.

Đã làm nghề viết ai cũng sở hữu một vốn từ vựng phong phú? Không hẳn thế, một số người viết chưa chắc đã nhiều từ, một số khác có vốn từ vượt trội và một lượng đông hơn có số từ vựng ở mức trung bình.

Theo từ điển mở Wikipedia thì có khoảng một nghìn từ tiếng Anh cơ bản để người ta có thể sử dụng trong các hoạt động thông thường. Nói một cách đơn giản, với một nghìn từ vựng cốt lõi, người ta có thể hiểu được tiếng Anh cơ bản hoặc có thể diễn đạt cho người khác hiểu suy nghĩ của mình.

Điều khá ngạc nhiên là tôi chưa thấy ai thống kê tiếng Việt với bao nhiêu từ cơ bản thì có thể giao tiếp thông thường và một câu hỏi đáng quan tâm nữa là với vốn liếng bao nhiêu từ thì người ta có thể viết được văn?

Với vốn từ bao nhiêu thì người ta có thể viết được văn? Tôi tin rằng câu hỏi này nhiều người không chú ý. Hiếm người để ý đến trữ lượng từ vựng của mình được sử dụng trong viết văn nhưng dễ nhận thấy những người có vốn từ ngữ phong phú và sử dụng linh hoạt thường là những nhà văn lớn.

Tô Hoài là người rất ý thức về việc làm giàu vốn chữ nghĩa của mình. Trong cuốn sổ tay của ông, một phần lớn ông dùng để ghi những từ mới, ví dụ đến nơi nào đó ông thấy người ta nói “đất ác”, “cái cuốc ngáp”... là ông ghi ngay vào. Mỗi khi đọc sách, phát hiện ra những từ mới và thú vị ông đều sao chép cẩn thận và theo ông, nếu một nhà văn trong vài năm mà không phát triển thêm được vốn từ vựng thì anh ta khó tiến bộ được.

Một điều hiển nhiên nhưng không phải ai cũng biết là sở hữu kho từ vựng phong phú thì viết gì cũng dễ vì từ nằm sẵn ở trong túi rồi, cần là dùng được ngay. Trong cuộc sống và văn chương, ta hay bắt gặp trường hợp này, những người giàu chữ nghĩa sẽ diễn đạt được ngay và hiệu quả điều mình muốn nói mà không phải mất nhiều công sức và ngược lại.

Cũng theo Tô Hoài người giàu chữ, viết sẽ năng suất hơn người ít chữ. Tất nhiên rồi, một anh đi buôn nhiều vốn và am hiểu thị trường sẽ dễ thành công hơn một người chỉ có vài đồng cò con và sự tường tận lại hạn chế.

Nguyễn Tuân là một điển hình khác về giàu vốn từ và công phu luyện chữ. Đọc tác phẩm của Nguyễn Tuân thấy vốn từ cổ, từ Hán Việt, từ láy, tính từ, động từ, danh từ phong phú đa dạng.

Không những có kho từng vựng lớn, những từ được ông sử dụng cũng được cân nhắc kĩ càng, cảm giác mỗi chữ là một viên sỏi được pha màu và nhà văn đã cân nhắc rất kĩ để đặt nó vào bảng phối màu sao cho hiệu quả và chính xác. Trong các nhà văn hiện đại, tôi vẫn coi Nguyễn Tuân, Tô Hoài là bậc thầy của chữ nghĩa và qua sự chọn lựa, sử dụng của các ông, tiếng Việt giàu có thêm hoặc ít nhất lưu giữ được những từ ngữ bị mai một dần.

Đọc Truyện Kiều ai cũng phải công nhận rằng Nguyễn Du là người có vốn từ cực giàu và sắc, kho chữ của ông rất lớn. Chỉ cần đọc hai câu thơ trong Truyện Kiều: “Long lanh đáy nước in trời/ Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng…”. Đã thấy sự sáng tạo và sử dụng từ vựng ở tầm tuyệt kĩ, từ nào cũng đắt giá, rất gợi, sáng và đẹp, thành ví dụ kinh điển mà đời sau phải học tập.

Nghèo từ cũng khổ y như người đi buôn thiếu vốn. Một học trò của tôi đã từng viết một câu rằng: “Con đường cao lênh khênh so với mặt ruộng”. Làm sao con đường lại có thể “cao lênh khênh” so với mặt ruộng được! “Lênh khênh” là cao vượt hẳn lên so với đối tượng được so sánh.

Người học trò dùng từ ấy là do anh ta bí từ hoặc lười suy nghĩ. Một học trò khác thì viết: “Mặt trăng sáng chói lóa”. Mặt trời thì có thể “chói lóa” chứ mặt trăng sao lại chói lóa. Sự nghèo nàn về từ dẫn đến sự viết ngô nghê, thiếu chính xác. Hậu quả dễ thấy nhất của sự thiếu hụt từ là văn bản có nhiều từ lặp, một đoạn văn có nhiều từ trùng dẫn đến sự nhàm chán và tẻ nhạt. Mà đã không có đủ từ để sử dụng thì sao có thể viết nhanh và đa dạng được.

Đến đây tôi lại bật cười về một vị tổng thống một nước nọ. Một nhà ngôn ngữ nhàn rỗi đã thống kê những dòng trạng thái trên mạng xã hội của tổng thống và thấy rằng ông ta luôn sử dụng và lặp lại một số từ quen thuộc và hiếm khi dùng những từ dài. Và với những từ dài, vị tổng thống sử dụng lại hay bị sai chính tả nên rốt cuộc ông ta chỉ dùng vài ba từ dài mà theo nhà ngôn ngữ kia là ông cảm thấy tự tin nhất!

Uông Triều/ Trần Lê Books & NXB Văn học