Điện ảnh Việt với đề tài lịch sử, văn hóa: Nguồn cảm hứng vô tận

Năm 2017, bom tấn 'Kong: Skull Island' từng gây sốt khi lấy bối cảnh là nhiều địa danh nổi tiếng ở Việt Nam như Tràng An, Hạ Long, đầm Vân Long… Ảnh: Nhà sản xuất.

Điện ảnh Việt Nam trong những năm gần đây đã chứng kiến những chuyển biến tích cực.

Bất chấp những hạn chế về nguồn lực và kinh nghiệm, các nhà làm phim Việt đang khai thác khá tốt về đề tài lịch sử, văn hóa để tạo ra những tác phẩm độc đáo, giàu giá trị nghệ thuật và nhân văn.

Những gam màu sáng - tối

Điện ảnh Việt Nam trong những năm gần đây đã chứng kiến những chuyển biến tích cực. Lượng phim sản xuất gia tăng với nhiều thể loại phong phú, từ những tác phẩm nghệ thuật giàu tính nhân văn đến các dự án thương mại đáp ứng thị hiếu khán giả.

Bên cạnh đó là sự tỏa sáng của những đạo diễn, diễn viên tài năng tầm cỡ quốc tế như: Trần Anh Hùng, Trương Ngọc Ánh, hay Đỗ Thị Hải Yến… đã góp phần nâng cao vị thế của điện ảnh Việt.

Đáng chú ý, nhiều bộ phim như “Mùa Hè chiều thẳng đứng”, “Mưa trên cánh bướm” hay “Bố già” đã giành được những thành công ấn tượng tại các liên hoan phim quốc tế, thu hút sự quan tâm của giới phê bình và người xem. Ngoài ra, sự tiến bộ của kỹ xảo điện ảnh cũng giúp nâng cao chất lượng hình ảnh, âm thanh, mang đến những trải nghiệm điện ảnh chân thực và hấp dẫn.

Năm 2024, thị trường điện ảnh Việt Nam chứng kiến sự bùng nổ doanh thu khi nhiều phim ra rạp với lợi nhuận khổng lồ. Ngày 2/1, Box Office Vietnam (trang phân tích dữ liệu doanh thu phòng chiếu trên toàn lãnh thổ Việt Nam) đã công bố tổng doanh thu phòng vé từ ngày 1/1 đến 31/12/2024 đạt gần 4.700 tỷ đồng. Đây là con số cao nhất từ trước đến nay.

Từ thành công của “Mai”, “Lật mặt 7”, “Linh Miêu”, “Chị Dâu”, “Làm giàu với ma”... có thể thấy: “Do xu hướng ưa chuộng mâu thuẫn thế hệ gia đình của khán giả Việt, các phim có nội dung nằm ngoài chủ đề này đều không đạt được kết quả doanh thu phòng vé tốt”, trang Box Office Vietnam nhận định.

Tuy nhiên, vào giữa năm 2024, thị trường điện ảnh Việt Nam bất ngờ bùng nổ với “Đào, phở và piano” - bộ phim hoàn toàn đi ngược lại xu thế thị trường. Đây là dự án do Nhà nước đặt hàng và chỉ sau một thời gian ngắn ra mắt, bộ phim đã tạo nên cơn sốt vé chưa từng có, thu hút sự quan tâm đặc biệt từ công chúng.

Để đáp ứng nhu cầu khán giả, các rạp chiếu đã phải liên tục tăng suất chiếu và mở rộng hệ thống phát hành. Đáng nói, nhiều rạp đã chiếu miễn phí, giúp tác phẩm được tiếp cận với đông đảo khán giả.

Thật khó để có một bộ phim thứ hai có bối cảnh về lịch sử, chiến tranh lại có thể thu hút lượng lớn khán giả, đặc biệt là các bạn trẻ đến vậy. Dù không so sánh được với doanh thu “khủng” của các tác phẩm thương mại, giải trí, nhưng sức lan tỏa mạnh mẽ của “Đào, phở và piano” đã mang đến một luồng gió mới, góp phần định hình lại nhận thức tích cực của công chúng về phim do Nhà nước sản xuất.

Không chỉ dừng lại ở thành công về mặt thương mại, “Đào, phở và piano” còn gặt hái nhiều giải thưởng danh giá, bao gồm Bông sen Bạc tại Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ 23, Cánh diều Bạc của Hội Điện ảnh Việt Nam, và vinh dự đại diện cho điện ảnh Việt Nam tham dự Giải thưởng Oscar 2024 do Bộ VH,TT&DL lựa chọn.

Theo Tổng Thư ký Hội Điện ảnh Việt Nam Nguyễn Văn Tân, thành công vang dội của “Đào, phở và piano” đã khơi dậy niềm tin và sự lạc quan trong lòng người yêu điện ảnh về sự chuyển mình mạnh mẽ của dòng phim Nhà nước, chứng minh rằng những tác phẩm vừa thực hiện nhiệm vụ chính trị vừa được đông đảo khán giả yêu thích là hoàn toàn có thể.

Ông Jeremy Sagay - đại diện Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam đánh giá cao tiềm năng thị trường điện ảnh Việt. Ảnh: Hà Trang.

Một điểm có thể dễ dàng nhận thấy, đó là phim nội địa những năm gần đây và nhất là trong năm 2024 ít nhiều đều có những yếu tố liên quan đến văn hóa, lịch sử nhằm tôn vinh các giá trị của đất nước và con người Việt Nam.

Nhiều bộ phim phóng tác từ truyện cổ tích nhận được sự phản hồi tích cực bởi sự tỉ mỉ, chỉn chu trong việc cố gắng tái hiện trang phục, bối cảnh vào thời kỳ phong kiến cách đây nhiều thế kỷ. Những bộ phim được đầu tư chỉn chu, tâm huyết từ nội dung, kịch bản đến diễn xuất, trang phục… đều nhận được sự ủng hộ của khán giả trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, bức tranh điện ảnh Việt vẫn còn những gam màu tối. Một trong những hạn chế lớn nhất là sự thiếu hụt kịch bản hay, sáng tạo, có chiều sâu. Nhiều bộ phim vẫn khai thác đề tài cũ, mô típ quen thuộc, hoặc chạy theo thị hiếu tầm thường, thậm chí là nhảm nhí, phản cảm, gây tranh cãi trong dư luận. Nhiều tác phẩm chỉ có doanh thu vài trăm triệu, thậm chí vài chục triệu khi ra rạp, cho thấy người Việt cũng rất khắt khe trong việc chọn phim, đặc biệt là các bộ phim nội địa.

Đáng lo ngại hơn, các nhà sản xuất phim đánh giá khó khăn cốt lõi của điện ảnh Việt Nam hiện nay chính là sự thiếu hụt trầm trọng về nhân lực trong lĩnh vực sáng tạo. Số lượng người giỏi còn hạn chế, và phần lớn chưa được đào tạo bài bản, đáp ứng đúng nhu cầu thực tế của ngành.

Đạo diễn, nhà sản xuất phim Võ Thanh Hòa bày tỏ: “Điểm yếu lớn của phim Việt là tình trạng thắt cổ chai ở những vị trí quan trọng như đạo diễn, biên kịch, diễn viên… Làm phim là công việc không dễ và đòi hỏi sự góp sức của một tập thể giỏi. Để mặt bằng chung phim Việt có chất lượng cao đều hơn, chứ không chỉ có vài phim ăn khách và chất lượng phim luôn trồi sụt, vẫn là phải đầu tư phát triển nhân lực, nguồn vốn và trang thiết bị, bởi lượng người làm nghề giỏi trong các khâu hiện vẫn rất ít ỏi”.

Đồng quan điểm, nhà sản xuất, đạo diễn Hằng Trịnh chia sẻ với báo chí: “Nguồn nhân lực của điện ảnh Việt không đủ lớn và các nhà làm phim không có nhiều lựa chọn trong việc tuyển diễn viên và các thành phần trong đoàn để dự án mới mẻ và khác biệt so với những tác phẩm trước đó. Vì thế, ngay bây giờ, vấn đề cần thiết là phải đào tạo để có nhiều nhân tài hơn trong lĩnh vực làm phim, và như vậy thì thị trường mới có thể thực sự phát triển bền vững”.

Ngoài ra, việc phân phối và quảng bá, hệ thống rạp chiếu phim còn tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn, chưa đáp ứng được nhu cầu của khán giả ở các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Công tác quảng bá phim còn yếu, chưa tạo được sự chú ý của công chúng, khiến phim Việt khó cạnh tranh với các “bom tấn” nước ngoài, đặc biệt là từ Hollywood.

Tác phẩm 'Đào, phở và piano' của đạo diễn Phi Tiến Sơn đã tạo nên 'cơn sốt' tại các phòng vé.

Tác phẩm 'Bố già' của Trấn Thành được ra mắt với tựa quốc tế là 'Dad, I’m sorry'. Ảnh: Trấn Thành.

Kỳ vọng những bước tiến mới

Một trong những mục tiêu trong thực hiện chiến lược phát triển điện ảnh đến năm 2030 được Bộ VH,TT&DL tập trung là phát triển điện ảnh vừa là ngành nghệ thuật, vừa là ngành kinh tế.

Đặc biệt, từng bước phấn đấu xây dựng ngành điện ảnh Việt Nam trở thành ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo vị thế trên trường quốc tế. Để đạt được điều này, ngành đang cần thêm những động lực để bứt phá.

Tin vui cho điện ảnh Việt, đặc biệt là lĩnh vực hoạt hình, là sự tăng cường hợp tác với Pháp, một trong những quốc gia có nền công nghiệp hoạt hình phát triển nhất thế giới. Tại sự kiện gặp gỡ báo chí “Kế hoạch phát triển điện ảnh hoạt hình Việt - Pháp” diễn ra ngày 21/2 vừa qua, Cục Điện ảnh và Đại sứ quán Pháp đã cùng đưa ra những đánh giá về thị trường hoạt hình Việt Nam và vạch ra những hướng đi tiềm năng cho ngành trong 5 - 10 năm tới.

Ông Jeremy Sagay, đại diện Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam nhận định, thị trường Việt Nam có tốc độ tăng trưởng ngành hoạt hình lớn nhất trên thế giới, tuy nguồn lực sản xuất còn non trẻ nhưng tiềm năng sáng tạo và phát triển là vô cùng rộng lớn. Ông cũng chia sẻ những kinh nghiệm quý giá của hoạt hình Pháp và đề xuất những phương án nhằm thúc đẩy cơ hội hợp tác giữa hai nước, từ đó hỗ trợ hoạt hình Việt Nam tiếp cận nhiều hơn với thị trường quốc tế.

Một trong những hoạt động tiên phong cho sự kết hợp này là lần đầu tiên Việt Nam góp mặt tại Liên hoan phim hoạt hình quốc tế Annecy 2025, một trong những lễ hội điện ảnh danh giá nhất của ngành hoạt hình toàn cầu.

Tại Annecy 2025, Việt Nam sẽ có cơ hội mở gian trưng bày sản phẩm hoạt hình nổi bật trong nước, tiếp xúc trực tiếp với các nhà đầu tư cũng như các xưởng phim quốc tế, từ đó mở rộng cơ hội cho những đơn vị Việt Nam vươn mình ra biển lớn. Dự án được tài trợ bởi Đại sứ quán Pháp và nhận được sự hỗ trợ tích cực từ các tổ chức VAVA, DCCA.

Chỉ là một trong những nội dung trong kho tàng cảm hứng bất tận của điện ảnh, thế nhưng sự kiện trên cũng cho thấy ngành phim Việt vẫn sở hữu những tiềm năng to lớn. Trước hết, đó là nguồn cảm hứng dồi dào từ lịch sử, văn hóa và xã hội Việt Nam.

Lịch sử dân tộc với những giai đoạn đấu tranh dựng nước và giữ nước hào hùng, văn hóa Việt Nam với những phong tục tập quán độc đáo, những giá trị truyền thống tốt đẹp, hay xã hội Việt Nam đương đại với những vấn đề nóng bỏng như đô thị hóa, ô nhiễm môi trường, bất bình đẳng xã hội… đều là những chất liệu quý giá để các nhà làm phim khai thác, sáng tạo.

Khán giả háo hức xếp hàng mua vé, chuẩn bị thưởng thức những bộ phim đặc sắc tại rạp. Ảnh: Hà Trang.

Hơn nữa, sự quan tâm và ủng hộ của Nhà nước và xã hội cũng là một động lực quan trọng. Nhà nước đã có nhiều chính sách ưu đãi, hỗ trợ cho sự phát triển của điện ảnh Việt Nam, như Quỹ hỗ trợ phát triển điện ảnh, các liên hoan phim quốc gia… Sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân vào lĩnh vực điện ảnh ngày càng tăng, góp phần tăng nguồn vốn đầu tư.

Chia sẻ với báo chí, ông Nguyễn Văn Hùng, Bộ trưởng Bộ VH,TT&DL khẳng định: “Nhà nước sẽ tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi để điện ảnh Việt Nam phát triển, đồng thời khuyến khích sự tham gia của các thành phần kinh tế khác vào lĩnh vực này”.

Một trong những yếu tố quan trọng khác là chúng ta phải tận dụng các thị trường cả trong và ngoài nước, bởi trên thực tế, phim của chúng ta ít khi bán được ra nước ngoài, ngoại trừ một số phim như “Bố già”, “Hai Phượng”… còn các phim khác không đáng kể. Việc không bán được phim ra nước ngoài cho thấy sự thiếu hụt khoảng trống trong cách xây dựng thị trường phim.

Đề cập đến vấn đề này, TS Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam, Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận, phê bình Văn học nghệ thuật Trung ương, nguyên Cục trưởng Cục Điện ảnh (Bộ VH,TT&DL) cho rằng, xu hướng đa quốc gia làm phim đang phổ biến, một bộ phim có thể do nhiều nước cùng tham gia sản xuất thực hiện.

Đối với Việt Nam, một là sản xuất phim hợp tác với nước ngoài, hai là thu hút đoàn phim nước ngoài vào Việt Nam quay phim là những cơ hội cho chúng ta quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam cũng như giúp các nhà làm điện ảnh được học hỏi, nâng cao trình độ, tiếp cận phương pháp làm phim tiên tiến, hiện đại của nước ngoài.

Đơn cử các nước trong khu vực như Thái Lan, Campuchia, nhiều nhà sản xuất phim đến để mượn bối cảnh quay phim, nhờ đó sức hút du lịch của các nước này tăng gấp nhiều lần.

Hà Trang