Đến Triển lãm thành tựu đất nước nghe bảo vật 'cất tiếng'

Từ đằng xa, vừa trông thấy chúng tôi, anh đã nở ngay nụ cười thân thiện, rồi nhanh chóng cất lên giai điệu rộn ràng của bài “Như có Bác trong ngày đại thắng” như một lời chào nồng nhiệt. Tiếng nhạc vang lên từ đôi tay điêu luyện của người nghệ nhân, lướt nhẹ nhàng trên mặt đá xám đen bóng loáng, khi thì trầm hùng như nhịp bước quân hành, khi lại thanh thoát như tiếng suối giữa đại ngàn.

Khoảnh khắc tiếng đàn kết thúc, tất cả chúng tôi như vỡ òa cảm xúc. Tiếng vỗ tay vang lên không ngớt – không chỉ vì khâm phục tài nghệ, mà còn vì xúc động. Lần đầu tiên, giữa lòng Thủ đô náo nhiệt, chúng tôi được tận tai lắng nghe âm thanh của núi rừng hùng vĩ.

Nghệ nhân Nguyễn Duy Thảo say sưa lướt đôi tay thoăn thoắt của mình trên chiếc đàn đá quen thuộc.

Dường như biết được chúng tôi muốn hỏi gì, anh nhanh nhẹn giới thiệu: “Mình là Duy Thảo, nghệ nhân đàn đá Lộc Hòa, giáo viên dạy âm nhạc đến từ Đồng Nai. Còn đây là bộ đàn đá phục dựng theo nguyên mẫu của đàn đá Lộc Hòa - Bảo vật quốc gia hiện được gìn giữ ở Bảo tàng Đồng Nai”.

Anh Thảo cho biết, đàn đá Lộc Hòa được phát hiện năm 1996, tại xã Lộc Hòa, huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước (nay là xã Lộc Thạnh, tỉnh Đồng Nai), có niên đại cách đây gần 3.000 năm. Đàn có 14 thanh, được chế tác từ đá sừng, có màu xám đen, là loại đá có nguồn gốc phun trào từ núi lửa. Đàn đá được tách bóc toàn bộ lớp vỏ ngoài của đá nguyên liệu, sử dụng kỹ thuật ghè đẽo trực tiếp, sau đó ghè tu chỉnh chính xác, tinh tế để định hình từng thanh đá. Hình dáng chung của các thanh đàn đá là hai đầu dày và hơi loe rộng, co thắt, được ghè phẳng và cong nhẹ hình vòng cung, rìa cạnh vát mỏng.

“Đàn đá Lộc Hòa là bộ nhạc cụ hoàn chỉnh và có nhiều cung bậc nhất, là nhạc cụ độc đáo, có giá trị cao về âm nhạc học, dân tộc học, văn hóa, khảo cổ và lịch sử”, anh tự hào cho biết.

Bảo vật quốc gia - Đàn đá Lộc Hòa.

Nghệ nhân Nguyễn Duy Thảo cho biết, mặc dù đã xuất hiện cách đây gần 3.000 năm, nhưng đàn đá Lộc Hòa có những nét tương đồng với âm nhạc hiện đại và còn có thể kết hợp với nhiều loại nhạc cụ ngày nay.

Theo đánh giá của các chuyên gia, đàn đá Lộc Hòa sở hữu hệ thống tần số âm thanh với quãng âm rõ ràng và ổn định. Âm sắc của từng thanh đá phụ thuộc vào chiều dài và khối lượng: Thanh đá càng dài, nặng thì âm phát ra càng trầm; ngược lại, thanh ngắn và mỏng sẽ cho âm thanh cao, trong trẻo. Các bậc âm của đàn hoàn toàn tuân theo thang âm tự nhiên, không chịu tác động của bất kỳ hệ thống ký âm hiện đại nào, nhờ đó, đàn đá Lộc Hòa được đánh giá là bộ nhạc cụ đá hoàn chỉnh nhất hiện nay.

Mỗi khi những thanh đá được gõ lên, chúng vang vọng những âm thanh vừa trầm hùng, vừa thanh thoát – như tiếng rừng thiêng cất lời, như suối ngàn ngân nga qua khe đá, như hơi thở của cây lá giữa đại ngàn vọng về. Không chỉ là một nhạc cụ, đàn đá Lộc Hòa còn là biểu tượng sinh động của đời sống văn hóa tinh thần, văn hóa tâm linh của cư dân bản địa từ hàng ngàn năm trước.

Tại Triển lãm thành tựu đất nước, Nghệ nhân Nguyễn Duy Thảo tự hào mang tiếng đàn đá Lộc Hòa đến với khán giả cả nước.

Trả lời những băn khoăn của chúng tôi về việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản, anh Thảo cho biết, ngay từ khi đàn đá Lộc Hòa được công nhận Bảo vật quốc gia (2017), tháng 6-2018, sau khi bộ đàn đá phục dựng được mang về từ tỉnh Khánh Hòa, Bảo tàng tỉnh Bình Phước (cũ) đã mở lớp dạy đàn đá cho nhân viên, với mong muốn đưa âm nhạc dân tộc vào gần hơn với đời sống hiện đại, đồng thời góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống.

“Tôi là người chơi nhạc nên rất háo hức với đàn đá. Thời gian mới tập đôi tay mỏi nhừ, hai bả vai nhức, rệu xuống. Thế nhưng cứ đứng bên bộ đàn đá, đánh lên từng thanh âm, tôi lại thấy khỏe khoắn, tinh thần thư thái. Tôi có thể đứng đàn liên tục 2 tiếng đồng hồ, từ bài “Tiếng chày trên sóc Bom Bo” đến “Đất nước trọn niềm vui”- anh hào hứng kể. Đến nay, anh Nguyễn Duy Thảo vẫn đang tích cực lan tỏa tình yêu đàn đá đến nhiều lớp thanh thiếu nhi trên địa bàn, góp phần gìn giữ di sản văn hóa dân tộc.

Những năm qua, các cấp, các ngành tại địa phương đã không ngừng nỗ lực trong công tác tuyên truyền, vận động nhân dân – đặc biệt là thế hệ trẻ – cùng chung tay gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Địa phương đã chủ động huy động nguồn lực xã hội hóa để phục dựng thành công 100 bộ đàn đá, đưa về các điểm trường và lồng ghép vào chương trình giáo dục. Cùng với đó, nhiều lớp tập huấn về phương pháp bảo tồn, kỹ năng biểu diễn đàn đá đã được tổ chức dành cho các nhạc công người địa phương. Công tác quảng bá giá trị của các nhạc cụ cổ truyền cũng được đẩy mạnh, gắn kết với các hoạt động phát triển du lịch, nhằm lan tỏa sâu rộng giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống đương đại.

Đàn đá Lộc Hòa là một di sản quý báu – tiếng vọng ngàn xưa còn lưu giữ đến hôm nay. Vì vậy, việc xây dựng một không gian văn hóa nghệ thuật đặc sắc của tỉnh Đồng Nai, là điều hết sức cần thiết trong bối cảnh hiện đại. Không chỉ góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, không gian này còn là nơi khơi dậy niềm tự hào, hun đúc sức mạnh tinh thần và nuôi dưỡng tình yêu với cội nguồn trong mỗi người dân.

Nghệ nhân Nguyễn Duy Thảo tặng bạn đọc Báo Quân đội nhân dân một đoạn của bài "Như có Bác trong ngày đại thắng".

Bài, ảnh: THANH HƯƠNG - ĐẶNG LOAN