Đề xuất nhiều biện pháp bảo vệ bị hại là người chưa thành niên tham gia phiên tòa hình sự
Dự thảo Thông tư đặt ra nhiều yêu cầu đối với thành viên hội đồng xét xử và những vấn đề phải tuân thủ trong quá trình xét hỏi...
Mới đây, TAND Tối cao đã công bố dự thảo Thông tư quy định chi tiết việc xét xử vụ án hình sự có người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng - để lấy ý kiến góp ý.
Theo đó, Thông tư này quy định về thẩm quyền của tòa án khi xét xử, quy định về phân công Thẩm phán, hội thẩm xét xử, tổ chức phòng xử án và việc xét xử tại tòa có người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng.
Yêu cầu đối với Hội đồng xét xử
Cụ thể, Tòa gia đình và người chưa thành niên có thẩm quyền xét xử vụ án hình sự có người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng nếu người chưa thành niên là người bị tổn thương nghiêm trọng về tâm lý hoặc là người cần có sự hỗ trợ về điều kiện sống, học tập do không có môi trường gia đình lành mạnh như những người chưa thành niên khác.
Một vụ án có người chưa thành niên tham gia phiên tòa tại TAND huyện Bình Chánh cũ, TP.HCM. Ảnh minh họa: SONG MAI
Tòa gia đình và người chưa thành niên chỉ xem xét, giải quyết các vụ án có người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng nếu tại thời điểm thụ lý vụ án, họ là người chưa thành niên, trừ trường hợp vụ án có bị cáo là người chưa thành niên.
Đối với Thẩm phán, tham gia xét xử phải đáp ứng một trong các điều kiện: Đã được đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng giải quyết các vụ án liên quan đến người chưa thành niên; Có kinh nghiệm điều tra, truy tố, xét xử các vụ án liên quan đến người chưa thành niên; Đã được đào tạo, bồi dưỡng về tâm lý học và khoa học giáo dục người chưa thành niên.
Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử phải có ít nhất một Hội thẩm là giáo viên, cán bộ Đoàn TNCS Hồ Chí Minh hoặc người có kinh nghiệm công tác trong lĩnh vực tư pháp, quản lý, đào tạo, bảo vệ, chăm sóc hoặc giáo dục đối với người chưa thành niên hoặc người được đào tạo về tâm lý học và khoa học giáo dục người chưa thành niên.
Xét hỏi người chưa thành niên phải nhẹ nhàng
Về người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, người chưa thành niên là bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ có quyền nhờ: Luật sư; trợ giúp viên pháp lý; bào chữa viên nhân dân hoặc người khác để bảo vệ cho mình.
Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên là bị hại có quyền tham gia tố tụng từ khi khởi tố bị can, có mặt khi cơ quan tiến hành tố tụng lấy lời khai của người mà mình bảo vệ; có quyền kháng cáo phần bản án, quyết định của Tòa án có liên quan đến quyền, nghĩa vụ của người mà mình bảo vệ; có quyền đề nghị thay đổi người tiến hành tố tụng, người giám định, người phiên dịch, người dịch thuật, người định giá tài sản theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.
Trong dự thảo Thông tư, TAND Tối cao nêu rõ trong quá trình xét hỏi người chưa thành niên, cơ quan, người có thẩm quyền phải có thái độ thân thiện, nhẹ nhàng, sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, phù hợp với lứa tuổi, giới tính, khả năng nhận thức và mức độ trưởng thành của người chưa thành niên.
Thẩm phán phải tạm dừng ngay việc xét hỏi người chưa thành niên khi họ mệt mỏi, căng thẳng và cần điều chỉnh phiên tòa phù hợp với mức độ tập trung của người chưa thành niên, có thời gian nghỉ khi cần thiết.
Trường hợp người chưa thành niên tham gia phiên tòa tại phòng cách ly hoặc điểm cầu thành phần thì Tòa án phải bảo đảm họ được quyền theo dõi đầy đủ diễn biến phiên tòa và thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Người đại diện, người làm công tác xã hội phải có mặt ở phòng cách ly hoặc điểm cầu thành phần để hỗ trợ người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng.
Nâng cao hiệu quả tố tụng
Người chưa thành niên, với đặc điểm tuổi đời còn non trẻ và khả năng nhận thức chưa hoàn thiện, là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất là trong các vụ án hình sự.
Khi phải tham gia tố tụng, dù với tư cách bị hại, người làm chứng hay người bị buộc tội – các em có thể rơi vào trạng thái căng thẳng cực độ.
Môi trường xét xử truyền thống, vốn nghiêm trang và đầy áp lực, đôi khi trở thành rào cản tâm lý khiến các em hoảng loạn, sợ hãi, thậm chí rối loạn hành vi, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và thể chất.
Luật sư Đỗ Ngọc Thanh, Đoàn Luật sư TP.HCM
Chính vì vậy, việc xây dựng phòng xét xử thân thiện không chỉ mang ý nghĩa nhân đạo mà còn là yêu cầu tất yếu để bảo đảm công lý và tính chính xác của bản án.
Một không gian thân thiện – nơi người tiến hành tố tụng sử dụng ngôn ngữ gần gũi, thái độ nhẹ nhàng, tôn trọng – sẽ giúp người chưa thành niên cảm thấy an toàn, đủ tin tưởng để nói ra sự thật, qua đó góp phần làm sáng tỏ vụ án.
Việc tạm dừng xét hỏi khi người chưa thành niên có dấu hiệu mệt mỏi hoặc căng thẳng là quy định cần thiết, thể hiện tinh thần thượng tôn pháp luật gắn với nhân văn. Bởi công lý không thể được bảo đảm nếu quá trình tố tụng vô tình gây thêm tổn thương cho những tâm hồn non nớt.
Ngoài ra, cho phép người chưa thành niên tham gia phiên tòa tại phòng cách ly hoặc điểm cầu trực tuyến là giải pháp linh hoạt nhằm giảm bớt áp lực khi phải đối diện trực tiếp với bị cáo hoặc các yếu tố gây sợ hãi.
Sự hiện diện của người đại diện, chuyên gia tâm lý, hoặc cán bộ công tác xã hội trong suốt quá trình xét xử đóng vai trò như một “cầu nối an toàn” – giúp các em ổn định tâm lý, đồng thời hỗ trợ HĐXX tiếp cận thông tin chính xác và khách quan hơn.
Một phiên tòa thân thiện, vì thế, không chỉ là biểu hiện của lòng nhân ái mà còn là nền tảng của một nền tư pháp tiến bộ, lấy con người làm trung tâm – nơi mà mỗi bản án không chỉ là sự trừng phạt, mà còn là sự chữa lành.
Luật sư Đỗ Ngọc Thanh, Chi hội trưởng Chi hội Luật sư Hội Bảo vệ Quyền trẻ em TP.HCM
