Để khoảng cách địa lý không trở thành rào cản tiếp cận công lý

Từ "chờ dân đến" sang "đến với dân"

Từ thực tế cơ sở cho thấy, hạn chế về trình độ dân trí, mức độ hiểu biết pháp luật và khả năng tiếp cận thông tin, cùng với khoảng cách địa lý xa trung tâm, khiến nhiều người dân khó chủ động tìm hiểu và yêu cầu trợ giúp pháp lý khi phát sinh vướng mắc. Không ít trường hợp, người dân vẫn nhìn nhận trợ giúp pháp lý như một hoạt động mang tính hỗ trợ nhân đạo, chưa nhận thức đầy đủ đây là quyền lợi hợp pháp được pháp luật ghi nhận và Nhà nước bảo đảm thực hiện.

Theo các chuyên gia, cách hiểu này vô hình trung làm giảm giá trị pháp lý của chính sách trợ giúp pháp lý và khiến người dân ngần ngại khi yêu cầu được hỗ trợ. Chính những rào cản về nhận thức và điều kiện tiếp cận này đã làm nảy sinh khoảng trống thông tin ở cơ sở và đây cũng là vấn đề cốt lõi đặt ra cho công tác trợ giúp pháp lý tại Lạng Sơn hiện nay. Nếu chỉ chờ người dân "tìm đến", thì dịch vụ khó có thể đến được với những nhóm yếu thế nhất.

Hội nghị “Tập huấn nâng cao năng lực, kiến thức trợ giúp pháp lý cho già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng và cán bộ cơ sở” tại Lạng Sơn. Ảnh: Phương Thảo

Do đó, công tác tuyên truyền cần được đẩy mạnh, thay vì chờ người dân đến với Trung tâm thì các trợ giúp viên pháp lý tại Lạng Sơn đã đưa thông tin pháp luật và dịch vụ trợ giúp pháp lý trực tiếp đến với người dân tại các địa bàn miền núi, vùng sâu, vùng xa. Từ đó, giúp người dân thấy rằng, trợ giúp pháp lý là quyền lợi hợp pháp, được pháp luật ghi nhận và Nhà nước bảo đảm thực hiện, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

Khi người dân hiểu rằng, họ không phải trả bất kỳ chi phí nào, không phân biệt vụ việc đơn giản hay phức tạp, tâm lý e dè sẽ dần được tháo gỡ. Đây chính là nền tảng để trợ giúp pháp lý thực sự trở thành "chỗ dựa pháp lý" cho người yếu thế, thay vì chỉ dừng lại ở các khẩu hiệu tuyên truyền.

Một điểm then chốt trong việc đưa trợ giúp pháp lý đến vùng sâu, vùng xa là phát huy vai trò của già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng. Đây là lực lượng gần dân, hiểu phong tục, tập quán và có tiếng nói thuyết phục trong đời sống xã hội. Khi được trang bị đầy đủ thông tin, họ không chỉ là người tiếp nhận chính sách, mà còn trở thành “mắt xích” quan trọng giúp kết nối người dân với các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý.

Khi trợ giúp pháp lý được tổ chức theo hướng sát cơ sở, lấy người dân làm trung tâm, hiệu quả mang lại không chỉ dừng ở việc cung cấp thông tin. Quan trọng hơn, góp phần thay đổi nhận thức, củng cố niềm tin vào pháp luật và từng bước xây dựng thói quen tìm đến pháp luật như một công cụ bảo vệ quyền lợi chính đáng.

Củng cố "mắt xích" ở cơ sở

Xuất phát từ những khó khăn nêu trên, việc tổ chức các hội nghị tập huấn trực tiếp tại các xã vùng cao được xác định là giải pháp phù hợp nhằm đưa thông tin pháp luật, đặc biệt là thông tin về quyền được trợ giúp pháp lý hoàn toàn miễn phí, đến gần hơn với người dân. Hoạt động này thường xuyên được Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) phối hợp với Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Lạng Sơn và chính quyền cơ sở triển khai.

Điểm nổi bật của các hội nghị tập huấn là nội dung được xây dựng theo hướng thiết thực, dễ tiếp cận, tập trung vào những vấn đề cốt lõi mà người dân và người có uy tín trong cộng đồng cần nắm vững: Đối tượng được trợ giúp pháp lý, các trường hợp có thể yêu cầu trợ giúp pháp lý, quyền và nghĩa vụ của người được trợ giúp, cũng như cách thức liên hệ với các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý.

Hội nghị “Tập huấn nâng cao năng lực, kiến thức trợ giúp pháp lý cho già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng và cán bộ cơ sở” tại Lạng Sơn. Ảnh: Phương Thảo

Thay vì trình bày một chiều, báo cáo viên chủ động lồng ghép các tình huống gắn với đời sống vùng núi Lạng Sơn như tranh chấp đất rừng, đất nương rẫy, mâu thuẫn hôn nhân - gia đình, hay vướng mắc khi thực hiện chính sách đối với hộ nghèo, hộ cận nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số. Cách tiếp cận này giúp người dân dễ hiểu, dễ nhớ và nhận ra trợ giúp pháp lý gắn trực tiếp với những vấn đề họ đang gặp phải.

Bên cạnh đó, báo cáo viên nhấn mạnh rõ bản chất của trợ giúp pháp lý, như hoàn toàn miễn phí, không phải trả tiền hay bất kỳ lợi ích vật chất nào, không phân biệt vụ việc đơn giản hay phức tạp. Nhiều người dân lần đầu tiên được tiếp cận một cách hệ thống về trợ giúp pháp lý đã chủ động đặt câu hỏi, chia sẻ tình huống cụ thể. Cùng với đó, việc cung cấp các tài liệu truyền thông như sổ tay, tờ gấp, tờ rơi giúp người dân có công cụ tra cứu, sử dụng khi cần thiết.

Theo Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý, hội nghị tập huấn tại cơ sở không chỉ dừng ở việc cung cấp thông tin, mà còn góp phần giải quyết bài toán nhận thức - một trong những khó khăn lớn nhất trong công tác trợ giúp pháp lý ở vùng dân tộc thiểu số. Khi người dân hiểu rằng, trợ giúp pháp lý là quyền lợi của mình, được Nhà nước bảo đảm, thì trợ giúp pháp lý mới thực sự có điều kiện đi vào đời sống, trở thành chỗ dựa pháp lý tin cậy cho người yếu thế và góp phần bảo đảm quyền tiếp cận công lý ngay từ cơ sở.

Đỗ Quyên