Cụ bà trăm tuổi nhớ lại thời khắc đọc lời hiệu triệu khởi nghĩa giành chính quyền

Cụ bà Ngô Thị Thu ở TDP 2 (thị trấn Nghèn cũ) nay là xã Can Lộc, hồi tưởng về ngày dẫn đầu khối phụ nữ xã Trảo Nha khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945.

Những ngày này, khắp làng quê, khu phố ở Can Lộc rợp cờ hoa chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Theo ngõ nhỏ cạnh Trung tâm hành chính xã Can Lộc, chúng tôi tìm đến ngôi nhà giản dị của cụ bà Ngô Thị Thu – người từng dẫn đầu khối phụ nữ xã Trảo Nha (nay là xã Can Lộc) tham gia khởi nghĩa, và là người được giao đọc lời kêu gọi khởi nghĩa của Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay trong những ngày sục sôi tháng 8/1945.

Sinh năm 1926 trong một gia đình nhà nho yêu nước, bà Thu là hậu duệ của nhiều nhân sĩ nổi tiếng dòng họ Ngô xã Trảo Nha như: Ngô Đức Kế, Ngô Đức Thiệu, Ngô Đức Mậu… Chính truyền thống ấy đã hun đúc nơi bà lòng yêu nước từ thuở thiếu thời. Tháng 7/1945, khi nhiều chiến sỹ cộng sản như: Ngô Đức Mậu, Ngô Đức Liệu, Trần Đại Quả, Lê Hồng Cơ… thoát khỏi lao tù trở về quê hương gây dựng cơ sở, bà Thu – khi đó là cán bộ chủ chốt Hội Phụ nữ cứu quốc xã Trảo Nha – được giao trọng trách vận động chị em, tập hợp lực lượng chuẩn bị khởi nghĩa.

Cụ bà Ngô Thị Thu cùng con gái là bà Trần Thị Kim Lý (cán bộ về hưu).

Bà Thu bồi hồi kể lại: “Ngày 16/8/1945, sau khi lực lượng Việt Minh hạ cờ chính quyền bù nhìn, treo cờ đỏ sao vàng tại đồn Nghèn, bắt tri huyện Đặng Doãn nộp ấn tín, Ủy ban Khởi nghĩa đã họp ở nhà ông Trần Đình Đóa (liệt sỹ Trần Đình Đóa – người sau này là bố chồng của bà Thu - PV). Lúc đó, đồng chí Trần Đại Quả (em trai ông Đóa và là cán bộ chủ chốt của Việt Minh Can Lộc) dù ốm nặng vẫn nằm đọc cho các đồng chí chép bản tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng. Sau đó, chú họ tôi – đồng chí Ngô Đức Mậu – gọi tôi lên và giao nhiệm vụ dẫn đầu khối phụ nữ biểu tình hô khẩu hiệu, đồng thời đọc lời hiệu triệu khởi nghĩa theo chỉ đạo của Trung ương và Việt Minh liên tỉnh Nghệ - Tĩnh”.

Sáng 17/8, dưới lá cờ đỏ sao vàng, hàng nghìn Nhân dân từ nhiều xã kéo về sân vận động Can Lộc mít tinh. Trong khí thế sục sôi, Ủy ban Khởi nghĩa huyện Can Lộc tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến, thành lập chính quyền cách mạng lâm thời do đồng chí Lê Hồng Cơ làm Chủ tịch, phát động khởi nghĩa toàn huyện.

Cán bộ xã Can Lộc cùng con cháu họ Trần và người cao tuổi TDP Yên Vinh ôn lại truyền thống bên ngôi nhà cụ Trần Đình Đóa, nơi diễn ra cuộc họp của Ủy ban Khởi nghĩa Can Lộc trong tối 16/8/1945.

Hòa chung tiếng trống, tiếng hô khẩu hiệu dậy vang, bà Ngô Thị Thu dẫn đầu khối phụ nữ Trảo Nha, cùng đoàn người cầm cờ tuần hành khắp các con đường từ huyện đường, cầu Nghèn cho đến các xã lân cận. Tiếng hô “Đả đảo chính quyền tay sai! Giành lấy chính quyền về tay Nhân dân!” rền vang suốt hai ngày 17–18/8, thổi bùng ngọn lửa cách mạng khắp huyện Can Lộc.

“Tôi nhớ mãi lời hiệu triệu của Bác Hồ mà mình đọc thời khắc ấy: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã đến, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập” - bà Thu tự hào.

Trong suốt những ngày cuối tháng 8 cho đến ngày 2/9/1945, khi cuộc khởi nghĩa toàn quốc thắng lợi, Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), khí thế cách mạng luôn tưng bừng khắp mọi ngõ làng, thôn xóm huyện Can Lộc nói riêng và Hà Tĩnh nói chung. Bà Thu liên tục được cử đi diễn thuyết tại Trảo Nha và một số xã lân cận.

Sân vận động huyện Can Lộc cũ, nơi diễn ra cuộc mít tinh khởi nghĩa giành chính quyền của hàng nghìn người dân sáng 17/8/1945.

Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, bà Thu bén duyên và nên nghĩa vợ chồng với ông Trần Trung Thuận (SN 1927, là con trai liệt sỹ Trần Đình Đóa). Ông Thuận cũng là người tham gia lãnh đạo khởi nghĩa giành chính quyền với vai trò trong Ban Thanh niên cứu quốc của xã Trảo Nha lúc bấy giờ. Sau khi kết hôn, ông Thuận đi học đại học và trở thành cán bộ ngành ngân hàng, từng giữ chức vụ Giám đốc Ngân hàng Nhà nước tỉnh Hà Tĩnh (1972), sau đó là Phó Trưởng ban Kinh tế Tỉnh ủy Hà Tĩnh và Nghệ Tĩnh (1976-1991), ông mất năm 2012.

Còn bà Thu, sau năm 1945, tham gia trong Ban Thường vụ Hội Phụ nữ xã Trảo Nha, sau đó là xã Đại Lộc, với các chức vụ chủ chốt (giai đoạn 1945-1960). Sau đó, bà đi học kế toán và chuyển sang làm cán bộ Cửa hàng mua bán huyện Can Lộc cũ cho đến lúc nghỉ hưu. Bà Thu và ông Thuận sinh được 6 người con, 5 gái, 1 trai đều học hành thành đạt, có nhiều đóng góp xây dựng, phát triển đất nước.

Di tích Nền Huyện đường Can Lộc - nơi chứng kiến lần đầu tiên chính quyền về tay Nhân dân, tối 16/8/1945.

Không chỉ trong công việc, bà Thu còn được nhiều thế hệ cán bộ, Nhân dân tại địa phương trân trọng ở nhân cách sống. Bà Phan Thị Vân – nguyên Phó Chủ tịch Hội LHPN huyện Can Lộc (1976–2008) chia sẻ: “Nhắc tới bà Thu và gia đình bà, chúng tôi luôn tự hào. Đó là một gia đình cách mạng tiêu biểu, từ thời 1930–1931, khởi nghĩa giành chính quyền 1945 cho đến khi đất nước độc lập, đổi mới… đều nêu cao phẩm chất trong sáng, tận tụy. Riêng bà Thu, vừa là cán bộ gương mẫu, vừa là người con gái, con dâu hiếu thảo, chăm sóc chu đáo 2 bà mẹ đều được phong tặng Mẹ Việt Nam anh hùng khi còn sống, gồm mẹ đẻ là bà Lê Thị Lục và mẹ chồng là bà Trần Thị Hiên. Với cộng đồng, bà luôn sẻ chia, thương yêu, giúp đỡ mọi người trong thôn, làng”.

Những góc phố, thôn Can Lộc hôm nay.

Tháng Tám, mùa thu thêm tươi xanh trên những làng quê trù phú bên dòng sông Nghèn. Dòng sông như nhân chứng lịch sử chứng kiến sự rạng rỡ của quê hương, của non sông Tổ quốc sau 80 năm độc lập. Bên ngôi nhà cụ Trần Đình Đóa, Trần Đại Quả - những đảng viên kiên trung của cách mạng, cùng bà Ngô Thị Thu và người dân làng Trảo Nha xưa, nay thuộc xã Can Lộc ôn lại lịch sử hào hùng của cha ông, tôi càng thêm tự hào về truyền thống quê hương.

Câu chuyện của bà Thu và gia đình bà không chỉ là ký ức riêng, mà còn là mạch nguồn tiếp thêm sức mạnh để các thế hệ hôm nay viết tiếp khát vọng dựng xây quê hương, đất nước trong kỷ nguyên mới.

Thiên Vỹ