Cơ hội xóa nghèo với mô hình liên kết chuỗi giá trị trồng thiên niên kiện

Ở xã Trà Giáp (được sáp nhập từ hai xã cũ là Trà Giáp và Trà Ka thuộc huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam trước đây) đang nổi lên mô hình mô hình liên kết chuỗi giá trị trồng thiên niên kiện với vai trò dẫn dắt của HTX Sản xuất nông sản và dược liệu Bản Boa.

Nâng giá trị kinh tế cho loài thảo dược quý

Đây được xem là hướng đi đúng đắn khi chính quyền xã Trà Giáp đang phát triển ngành dược liệu theo chuỗi giá trị và thúc đẩy kinh tế dưới tán rừng. Điều này không chỉ giúp người dân, đồng bào dân tộc thiểu số cải thiện thu nhập từ rừng mà còn là giải pháp quan trọng để bảo tồn nguồn gen quý như cây thiên niên kiện, phát triển ngành dược liệu và gìn giữ hệ sinh thái rừng, nâng cao hiệu quả kinh tế rừng.

HTX Sản xuất nông sản và dược liệu Bản Boa đang nỗ lực nâng cao giá trị kinh tế cho cây thiên niên kiện thông qua khâu chế biến.

Nhất là trong các loài cây dược liệu ở Trà Giáp thì cây thiên niên kiện có nhiều ưu điểm như chứa hoạt chất linalool, có tính kháng khuẩn, kháng viêm được dùng xua đuổi côn trùng, giảm đau sau chấn thương, giảm lo lắng và thư giãn... Loài cây này mọc rất nhiều trên những cánh rừng nguyên sinh ở địa phương.

Hơn nữa, theo Đông y, thiên niên kiện có vị đắng, cay, tính ấm, có tác dụng hỗ trợ điều trị phong tê thấp, đau nhức xương khớp, thoái hóa cột sống, đau dạ dày... Tinh dầu thiên niên kiện còn được dùng làm hương liệu trong công nghiệp nước hoa.

Chị Nguyễn Thị Huê, Giám đốc HTX Sản xuất nông sản và dược liệu Bản Boa, cho biết trong quá trình khảo sát và gửi mẫu đi kiểm định đã phát hiện các loại thảo dược (đặc biệt là cây thiên niên kiện) ở các cánh rừng thuộc xã Trà Giáp có chứa nhiều tinh dầu có hàm lượng dược chất khá cao.

Chính vì lẽ đó, cách đây 2 năm, chị Huê cùng một số người dân địa phương có chuyên môn về dược liệu đã thành lập HTX để đầu tư mở rộng mô hình sản xuất các sản phẩm từ cây thiên niên kiện và các loại thảo dược khác trên địa bàn xã Trà Giáp.

Riêng với cây thiên niên kiện, hiện HTX đã ra mắt thị trường 2 dòng sản phẩm cao thiên niên kiện và tinh dầu thiên niên kiện. Với kiến thức học được từ khóa bào chế đông dược, chị Huê đã thành công trong việc chiết xuất tinh dầu từ thiên niên kiện, điều chế ra cao xoa bóp massage thiên niên kiện, không cần methanol nhưng vẫn hỗ trợ giảm đau mỏi vai gáy, giảm đau xương khớp.

Có HTX dẫn dắt kinh tế dưới tán rừng

Đặc biệt, với hương thơm nhẹ nhàng, phảng phất mùi núi rừng đặc trưng của thiên niên kiện, cao thiên niên kiện còn được sử dụng như một dạng nước hoa thiên nhiên khô hỗ trợ điều trị trầm cảm, giảm căng thẳng và xua đuổi côn trùng.

Việc trồng cây thiên niên kiện dưới tán rừng ở Trà Giáp mang lại nhiều ưu điểm vượt trội.

Hiện nay, cùng với bán lẻ online khoảng 10 lít tinh dầu và 100 hộp cao hằng tháng, HTX Bản Boa còn cung cấp nguyên liệu khô thiên niên kiện cho các công ty sản xuất dược phẩm. Một lọ tinh dầu 10ml hay một hộp cao 10gram có giá 150 nghìn đồng.

Thời gian đầu, HTX đã liên kết với 10 hộ dân trên địa bàn xã Trà Giáp với gần 20 ha để trồng thiên niên kiện dưới các vườn cây ăn trái. Dựa theo kết quả thí điểm tại một mô hình cho thấy khoảng 2 năm, với mỗi 1m2 đất sẽ cho thu hoạch được 2kg củ thiên niên kiện tươi.

Với ưu điểm dễ trồng, chi phí đầu tư thấp, cây thiên niên kiện đặc biệt phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu của địa phương. Chỉ sau khoảng 2 năm, mỗi ha thiên niên kiện có thể cho thu hoạch từ 45 - 50 triệu đồng, cao hơn hẳn so với nhiều loại cây trồng khác.

Bên cạnh đó, do thiên niên kiện là loại cây mọc dưới tán rừng kín lá, vì vậy HTX vẫn đang khai thác trong tự nhiên. Nhằm bảo tồn nguồn gen và tránh việc khai thác tận diệt, HTX Bản Boa thường xuyên tổ chức tập huấn cho người dân trước khi vào rừng khai thác, chỉ hái củ già, lấy bộ phận có hàm lượng dược chất cao nhất, giữ lại phần lá sát thân củ để cây tiếp tục sinh trưởng chứ không nhổ cả cây như trước đây.

Như chia sẻ của chị Huê, trước đây, thiên niên kiện được thương lái thu mua số lượng lớn, người dân Trà Giáp thường hái về phơi khô rồi chờ bán. Tuy nhiên, có lúc thương lái mua số lượng lớn giá cao, khiến người dân kéo nhau lên rừng thu hái kiểu tận diệt.

“Thương lái chỉ lên mua vài ngày rồi thôi khiến người dân tồn hàng rất nhiều, lâu ngày hư hỏng phải bỏ đi. Trước thực trạng đó, tôi rất tiếc và nghĩ mình phải làm gì đó để không bị thương lái đưa vào thế bị động như vậy nữa”, chị Huê tâm sự.

Ngoài ra, theo giới chuyên gia, việc trồng thiên niên kiện dưới tán rừng ở Trà Giáp sẽ mang lại nhiều ưu điểm vượt trội như: Tận dụng hiệu quả diện tích đất rừng, góp phần đa dạng hóa sinh kế cho người dân miền núi, đồng thời giữ gìn và phát triển nguồn gen dược liệu bản địa.

Bên cạnh đó, cây thiên niên kiện còn giúp bảo vệ đất, hạn chế xói mòn, nâng cao giá trị kinh tế trên đơn vị diện tích, hướng đến phát triển lâm nghiệp bền vững.

Hơn nữa, trồng cây thiên niên kiện dưới tán rừng còn thể hiện sự thay đổi suy nghĩ của người dân. Trước đây, nói về kinh tế rừng ở Trà Giáp, người dân chỉ chuyên tâm đến lâm sản trong rừng thì nay, họ đã biết nâng cao thu nhập từ lâm sản ngoài gỗ.

Hướng đi đúng đắn cần nhân rộng

Theo lãnh đạo xã Trà Giáp, từ mô hình liên kết chuỗi giá trị trồng thiên niên kiện của HTX Bản Boa với người dân trong xã, thời gian tới, việc hỗ trợ theo chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo sẽ giúp HTX có điều kiện phát triển hơn. Địa phương cũng giới thiệu, hướng dẫn HTX tham gia các chương trình xúc tiến thương mại để mở rộng đầu ra.

Mô hình liên kết chuỗi giá trị cây thiên niên kiện cần được nhân rộng với vai trò dẫn dắt của HTX nhằm cải thiện sinh kế cho người dân vùng cao.

Chính vì vậy, mô hình liên kết chuỗi giá trị trồng thiên niên kiện đang được người dân Trà Giáp đón nhận và nhân rộng. Không chỉ mang lại nguồn thu nhập ổn định, việc trồng loại cây này còn góp phần nâng cao ý thức bảo vệ rừng và khai thác kinh tế dưới tán rừng.

Việc phát triển mô hình liên kết chuỗi giá trị cây dược liệu như cây thiên niên kiện cũng là mối quan tâm của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX Tp. Đà Nẵng, cũng như Liên minh HTX tỉnh Quảng Nam trước đây. Chính vì vậy, thời gian qua, các đơn vị này đã có những hoạt động hỗ trợ hiệu để các HTX phát triển thế mạnh kinh tế dược liệu.

Cụ thể là đẩy mạnh hỗ trợ HTX trồng, sản xuất, chế biến dược liệu, từ đó từng bước hình thành chuỗi liên kết giá trị từ khâu sản xuất đến chế biến và tiêu thụ sản phẩm… Qua đó góp phần xóa nghèo, nâng cao thu nhập cho người dân, đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương.

Mặt khác, để các sản phẩm chế biến từ dược liệu của HTX vươn ra thị trường bên ngoài, Liên minh HTX Việt Nam còn phối hợp với địa phương tạo mọi điều kiện để các HTX tham gia vào các sự kiện xúc tiến thương mại, kết nối giao thương, khuyến khích, hỗ trợ các HTX đầu tư sản xuất kinh doanh tại địa bàn, nhất là xây dựng nhà máy chế biến, sơ chế các loại sản phẩm từ cây dược liệu.

Nhờ sự hỗ trợ như vậy mà các HTX, trong đó có HTX Bản Boa đã có cơ hội tham gia nhiều chương trình xúc tiến thương mại, sản phẩm chế biến từ cây thiên niên kiện đã được nhiều người biết đến.

Ngoài ra, theo chị Huê, HTX Bản Boa cũng quan tâm đến các kênh thương mại điện tử, tìm cách livestream bán hàng nên thị trường ngày càng được mở rộng, sản phẩm từ thiên niên kiện được bán ra nhiều hơn, từ đó mang lại thu nhập cho các thành viên HTX và bà con địa phương.

Thanh Loan