Chính quyền gần dân - Phát huy sức mạnh và ý chí của nhân dân: Bài cuối: 'Tai mắt' của Nhân dân, tấm gương để chính quyền kịp thời điều chỉnh

Bảo đảm chính quyền thực sự gần dân, sát dân và vì dân

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công’’. Từ triết lý sâu sắc ấy, có thể thấy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc mà MTTQ Việt Nam là hạt nhân không đến từ quyền lực hành chính, mà bắt nguồn từ lòng dân, từ khát vọng hòa hợp dân tộc và đồng thuận xã hội. Hiến pháp năm 2013 (sửa đổi) cùng với Luật MTTQ Việt Nam một lần nữa xác định rõ vị trí, vai trò của Mặt trận trong hệ thống chính trị do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo: là bộ phận của hệ thống chính trị, cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, nơi hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động của các tổ chức chính trị - xã hội.

Ban Giám sát đầu tư cộng đồng phường Hồng Gai, tỉnh Quảng Ninh giám sát thi công nâng cấp đường dân sinh khu phố 2. Ảnh: Hoàng Giang

Theo ông Lương Anh Tế, nguyên Chủ tịch MTTQ tỉnh Hải Dương (cũ), cơ quan lãnh đạo của các tổ chức như Công đoàn, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên, Hội Liên hiệp Phụ nữ… trực thuộc Mặt trận, nhưng các tổ chức hội, đoàn thể vẫn giữ tính độc lập tương đối để thực hiện chức năng đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên. Chính mối quan hệ này tạo nên sức sống cho cơ chế hiệp thương dân chủ, bảo đảm tiếng nói của từng giai tầng, từng nhóm xã hội đều được lắng nghe và kết nối vào khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Ở cấp xã, sức mạnh này được thể hiện sinh động thông qua hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội góp phần đưa ý chí, nguyện vọng của Nhân dân thành chính sách, nghị quyết và hành động cụ thể của chính quyền.

MTTQ và các tổ chức thành viên không chỉ là cầu nối, mà còn là những “tai mắt” của Nhân dân, bảo đảm cho chính quyền 2 cấp thực sự gần dân, sát dân và vì dân. Thực tế, nhiều vấn đề bức xúc của dân đã được tháo gỡ khi có sự giám sát, phản biện kiên trì của MTTQ và đồng hành của HĐND. Điển hình như con đường liên xã qua thôn Mỹ Thanh, xã Hưng Mỹ (nay là xã Hưng Nguyên, Nghệ An) - “con đường đau khổ” kéo dài xuyên nhiều nhiệm kỳ, cũng là tiêu chí nợ khi xã về đích nông thôn mới năm 2018 - nay đã được đưa vào thi công, cơ bản hoàn thành; bà Trịnh Thị Lục, nguyên Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã khẳng định: “Nếu không có sự giám sát, phản biện và lên tiếng mạnh mẽ, kiên trì của Mặt trận, con đường huyết mạch này khó có thể được giải quyết sau nhiều năm vướng mắc”.

“Đặt hàng” từ đời sống - “thể chế hóa” kiến nghị thành quyết định

Để phát huy sức mạnh giám sát xã hội, cần phân định rõ ràng giữa giám sát của HĐND và giám sát của MTTQ. Phó Chủ tịch MTTQ tỉnh Quảng Ninh Nguyễn Thị Ngân phân tích: giám sát của HĐND mang tính quyền lực Nhà nước, được thực hiện bằng các công cụ pháp lý như chất vấn, lấy phiếu tín nhiệm và ban hành các kết luận có tính bắt buộc thi hành. Giám sát của MTTQ mang tính quyền lực xã hội, không có công cụ cưỡng chế nhưng lại mang sức mạnh mềm từ uy tín cộng đồng và áp lực của dư luận. Hai hình thức giám sát này hỗ trợ lẫn nhau, Mặt trận có thể “đặt hàng” những vấn đề từ đời sống, còn HĐND có thể “thể chế hóa” các kiến nghị đó thành quyết định có giá trị pháp lý cao.

Đoàn giám sát của Ủy ban MTTQ tỉnh Quảng Ninh kiểm tra thực địa một số dự án, công trình trọng điểm trên địa bàn huyện Ba Chẽ cũ. Ảnh: Song Hà

Phát huy sức mạnh tổng hợp, hoạt động giám sát của HĐND và MTTQ phải thực sự trở thành một guồng máy cộng hưởng, nơi tiếng nói của cử tri không chỉ được lắng nghe, mà còn được chuyển hóa thành hành động cụ thể. Và để cơ chế phối hợp thêm phần mạnh mẽ trong bối cảnh hiện nay, cần đầu tư hạ tầng số cho MTTQ, để việc tiếp nhận ý kiến, phản ánh của người dân được nhanh chóng, chính xác. Một nền tảng trực tuyến sẽ giúp Mặt trận nắm bắt kịp thời những vấn đề từ cơ sở. Xa hơn, cần tiến tới liên thông dữ liệu giám sát của MTTQ với hệ thống phần mềm của HĐND và UBND cấp xã, hình thành một vòng tuần hoàn khép kín: dân phản ánh - Mặt trận ghi nhận - HĐND thẩm tra - UBND giải quyết - và Nhân dân giám sát lại kết quả. Khi đó, niềm tin của người dân với chính quyền mới thực sự được củng cố - Phó Chủ tịch MTTQ tỉnh Quảng Ninh Nguyễn Thị Ngân khẳng định.

Tiếp theo là phối hợp trong xây dựng chính sách. Có thể hình dung như sau: tại xã F, khi UBND trình HĐND đề án quy hoạch một khu tiểu thủ công nghiệp, MTTQ xã đã tổ chức hội nghị phản biện với sự tham gia của các hộ dân bị ảnh hưởng. Báo cáo phản biện của Mặt trận, với những luận điểm sắc bén về nguy cơ ô nhiễm môi trường, đã được Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tiếp thu, dẫn đến việc HĐND ra nghị quyết yêu cầu UBND phải điều chỉnh lại quy hoạch. Để cơ chế này trở nên quy chuẩn, rất cần nghiên cứu hoàn thiện pháp luật theo hướng xác định Báo cáo phản biện xã hội của MTTQ là một trong những tài liệu bắt buộc phải được xem xét trong bộ hồ sơ trình HĐND; đồng thời, cơ quan trình và cơ quan thẩm tra có trách nhiệm giải trình rõ ràng về việc tiếp thu hay không tiếp thu ý kiến phản biện.”

Mệnh lệnh cao cả nhất: xây dựng một Việt Nam hùng cường

Cải cách mô hình chính quyền đã mở ra một thể chế gần dân hơn. Theo Phó Chủ tịch HĐND Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Trường Nhật Phượng, trách nhiệm của chính quyền không chỉ là thi hành luật, mà là kiến tạo văn hóa lắng nghe, nơi sự phản biện của Nhân dân được trân trọng như nguồn tài nguyên quý giá nhất cho sự phát triển. Trách nhiệm của mỗi đại biểu HĐND là trở thành người lính gác dũng cảm cho lá phiếu của cử tri, biến quyền năng giám sát thành sức mạnh bảo vệ lợi ích cộng đồng đến cùng. MTTQ gánh vác sứ mệnh thiêng liêng khơi dậy và tổ chức quyền làm chủ của nhân dân, ngọn lửa giữ cho tinh thần đoàn kết luôn bùng cháy trong mọi nghịch cảnh.

Phó Chủ tịch HĐND thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Trường Nhật Phượng tham quan cây ATM tiếp nhận và trả hồ sơ tự động 24:7 phường Bình Tiên. Ảnh: V. Dũng

Và quan trọng nhất, đó là trách nhiệm cao cả của mỗi người dân. Để thúc đẩy mạnh mẽ hơn “tư duy làm chủ” của người dân, cần tiếp tục triển khai các sáng kiến thiết thực, nhất là phát triển nền tảng số để người dân dễ dàng phản ánh, kiến nghị và nhận phản hồi minh bạch từ chính quyền; đồng thời, kịp thời biểu dương những cá nhân, tập thể có đóng góp tích cực trong giám sát, phản biện và xây dựng cộng đồng, tạo hiệu ứng lan tỏa trong xã hội… “Khi triệu người dân cùng cất lên tiếng nói của người làm chủ, đó chính là mệnh lệnh cao cả nhất xây dựng một Việt Nam hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc” - Phó Chủ tịch HĐND Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Trường Nhật Phượng nhấn mạnh.

Khi chính quyền trao quyền, HĐND thực sự đại diện, Mặt trận biết lắng nghe và người dân chủ động tham gia, đó chính là lúc dân chủ đã thực sự thấm vào từng quyết định, từng con đường, mái trường, trạm xá nơi làng xóm; mỗi người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng, mà là chủ thể kiến tạo và giám sát. Khi quyền lực thực sự về gần dân, được kiểm soát bởi dân, phản hồi vì dân, và khơi dậy sáng tạo trong dân thì chính quyền không chỉ là bộ máy quản trị, mà là một hệ sinh thái kiến tạo - nuôi dưỡng niềm tin, kết nối ý chí và dẫn dắt hành động cộng đồng. Đó là con đường tất yếu để khơi dậy trọn vẹn sức mạnh và ý chí của người dân - nguồn lực vô tận của một quốc gia đang vươn mình đến tương lai.

Q. Việt - B. Phương - H. Hạnh- B. Hợp - N. Nhất