Cần xây dựng Luật Dinh dưỡng học đường vì một thế hệ khỏe mạnh hơn

Khuyến nghị của ông nhận được sự đồng thuận cao trong bối cảnh Việt Nam cùng lúc đối diện nhiều bất cập về dinh dưỡng ở trẻ em (như suy dinh dưỡng thấp còi, béo phì và thiếu vi chất), khiến vấn đề dinh dưỡng học đường đang trở nên cấp bách.

Kinh nghiệm về dinh dưỡng học đường của quốc gia tỷ dân

PGS.TS Zhuifeng Guo trình bày tham luận tại Hội thảo khoa học quốc tế Dinh dưỡng học đường 2025

Trong bài tham luận có tựa đề "Dinh dưỡng tại Trung Quốc: Từ thực trạng tổng thể tới chính sách dinh dưỡng cho trẻ độ tuổi học đường", vị Phó giáo sư – tiến sỹ đến từ bệnh viện Mẫn Hàng, Đại học Phúc Đán, nghiên cứu sinh Đại học Harvard cho biết, Trung Quốc đã tích lũy nhiều kinh nghiệm quý báu trong việc triển khai chính sách dinh dưỡng học đường.

Chính sách dinh dưỡng học đường của Trung Quốc, thông qua việc đảm bảo về mặt pháp lý, đổi mới công nghệ và sự tham gia của toàn xã hội, đã xây dựng một mô hình cung cấp bữa ăn bền vững, mang đến những kinh nghiệm có thể nhân rộng cho nhiều quốc gia trên thế giới.

Tại Trung Quốc, toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm học đường được tối ưu hóa thông qua quy trình mua sắm chuẩn hóa, minh bạch, gắn kết với ngành công nghiệp địa phương và cơ chế điều chỉnh giá linh hoạt.

Hệ thống truy xuất nguồn gốc được áp dụng xuyên suốt, kết hợp cảnh báo sớm thông minh, phân tích dữ liệu và sự giám sát của phụ huynh. Nguồn kinh phí được quản lý qua tài khoản chuyên biệt, mở rộng phạm vi bao phủ và cung cấp trợ cấp mục tiêu cho nhóm đối tượng ưu tiên.

Bên cạnh đó, các hoạt động giáo dục dinh dưỡng, can thiệp sức khỏe và lập thực đơn khoa học phù hợp từng cấp học được triển khai đồng bộ. Việc phối hợp liên ngành được duy trì thường xuyên, cùng cơ chế giám sát chung và thể chế hóa chính sách để bảo đảm tính bền vững.

Trong định hướng tương lai, Trung Quốc chú trọng ứng dụng trí tuệ nhân tạo để lập kế hoạch bữa ăn thông minh, chia sẻ kinh nghiệm trên phạm vi quốc gia và xây dựng quan điểm sức khỏe suốt đời.

Có một điểm đặc biệt mà ông Guo lưu ý: sữa tươi luôn được coi là thành phần thiết yếu trong chế độ ăn cân bằng của trẻ em lứa tuổi học đường, bởi đây là giai đoạn tăng trưởng nhanh cả về thể chất và trí tuệ.

Từ năm 2000, chính phủ Trung Quốc đã cấm sử dụng sữa hoàn nguyên trong Chương trình Sữa học đường, và đến ngày 16/9/2025 sẽ tiếp tục cấm sữa bột hoàn nguyên trong sản xuất sữa tiệt trùng.

Quy định này nhằm chuẩn hóa khái niệm sữa lỏng, khuyến khích phát triển ngành chăn nuôi và chế biến sữa tươi nội địa, đồng thời kiểm soát nghiêm ngặt chất lượng sản phẩm, theo ông Guo.

PGS.TS Zhuifeng Guo cho biết, Trung Quốc đã cấm sử dụng sữa hoàn nguyên trong Chương trình Sữa học đường

Với khung chính sách pháp lý chặt chẽ cho dinh dưỡng học đường tại Trung Quốc, bữa ăn tại trường học không còn là chương trình tùy chọn mà trở thành một nghĩa vụ bắt buộc trong chính sách công.

Theo PGS.TS Guo, "việc thiết lập cơ chế, chính sách cụ thể và khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho dinh dưỡng học đường mang ý nghĩa chiến lược, giúp bảo vệ quyền cơ bản của trẻ, cắt đứt vòng luẩn quẩn của đói nghèo và tăng khả năng ứng phó với khủng hoảng y tế công cộng". Đó cũng là "nền tảng cho đầu tư vào con người – nguồn lực quyết định sự phát triển của quốc gia".

Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng thanh thiếu niên Trung Quốc đã đạt được sự tăng trưởng đáng kể về chiều cao trong 35 năm qua. Năm 1985, chiều cao trung bình của nữ giới 19 tuổi là 158 cm và của nam giới ở cùng độ tuổi là 167 cm. Năm 2019, các con số tương ứng lần lượt là 165 cm và 177 cm.

Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet, tốc độ tăng trưởng chiều cao của nam giới Trung Quốc là nhanh nhất thế giới. Sự cải thiện về chiều cao của nữ giới xếp thứ 3.

Khuyến nghị "Nếu chậm trễ, Việt Nam có nguy cơ mất cơ hội có một thế hệ khỏe mạnh hơn"

PGS.TS Zhuifeng Guo nhấn mạnh tính không thể thay thế của khuôn khổ pháp lý. Các văn bản chính sách dễ bị bỏ quên khi có thay đổi về bộ máy chính quyền hoặc điều chỉnh ngân sách, trong khi luật có tính ràng buộc.

Ví dụ, Chương trình "Bữa ăn học đường quốc gia" (PNAE) của Brazil quy định chính quyền địa phương phải dành 30% ngân sách nông nghiệp để mua nông sản địa phương, nhờ đó duy trì ổn định tỷ lệ bao phủ 100% bất kể bộ máy chính quyền có thay đổi hay không.

Khi có luật, cũng sẽ xác định rất rõ trách nhiệm của các bên liên quan. Ví dụ tại Nhật Bản, "Luật Bữa ăn học đường" quy định Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ chịu trách nhiệm xây dựng tiêu chuẩn; chính quyền địa phương chịu trách nhiệm triển khai; phụ huynh đóng góp một phần chi phí (miễn cho các gia đình khó khăn), từ đó hình thành cơ chế phối hợp nhiều bên.

Những ví dụ này cho thấy sức mạnh chỉ có thể đạt được khi chính sách được đặt trên nền tảng pháp lý.

Ông Guo cảnh báo về tính cấp bách của việc cần có luật dinh dưỡng học đường. Sau đại dịch COVID-19, thế giới đã có thêm 150 triệu trẻ em rơi vào tình trạng đói, nhưng hiện nay chỉ 41% quốc gia có luật riêng về bữa ăn học đường.

"Thời gian không đứng về phía những người chần chừ – mỗi ngày trì hoãn là một thế hệ trẻ em mất đi tương lai lẽ ra thuộc về các em, do thiếu hụt dinh dưỡng," ông nói.

Ông cũng dẫn chứng rằng mỗi 1 USD đầu tư vào dinh dưỡng học đường có thể mang lại từ 3 đến 10 USD lợi ích kinh tế trong tương lai, theo nghiên cứu của Trường Y tế Công cộng Harvard, 2019.

Điều này cho thấy chi phí để hành động ngay hôm nay sẽ rẻ hơn nhiều so với cái giá phải trả nếu để thế hệ trẻ lớn lên trong tình trạng suy dinh dưỡng hoặc béo phì.

"Chậm ban hành luật đồng nghĩa với việc bỏ lỡ cơ hội phát triển nguồn nhân lực", ông Guo nói. Chưa kể đến việc các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp quốc (SDG 2.1 và 4.1) coi việc cung cấp bữa ăn học đường là chỉ số then chốt. Những quốc gia chưa có luật sẽ gặp bất lợi trong hợp tác và huy động vốn quốc tế.

Hội thảo Khoa học Quốc tế về Dinh dưỡng học đường năm 2025 quy tụ các cơ quan tham mưu của Đảng, cơ quan quản lý của Nhà nước, các nhà khoa học hàng đầu trong nước và quốc tế

"Sớm xây dựng Luật Dinh dưỡng học đường Việt Nam"

Thực tế tại Việt Nam, các chương trình bữa ăn học đường đã được quan tâm triển khai nhiều năm qua. Tuy nhiên, văn bản quy phạm pháp luật quy định trực tiếp về dinh dưỡng học đường hiệu lực pháp lý chưa cao, chủ yếu là các văn bản mang tính hướng dẫn của bộ, ngành.

Thiếu một khung pháp lý đủ mạnh mang tính bắt buộc để góp phần chuẩn hóa bữa ăn học đường trên toàn quốc và sự tham gia của cả 4 chủ thể liên quan tới bữa ăn học đường là cha mẹ học sinh, thầy cô giáo, người chăm sóc trẻ (cấp dưỡng) và doanh nghiệp thực phẩm.

Một số địa phương còn gặp khó khăn về tài chính, khiến chất lượng bữa ăn học đường chưa ổn định. Cơ chế phối hợp liên ngành, từ Bộ Giáo dục, Bộ Y tế đến chính quyền địa phương, vẫn cần củng cố.

Từ chính kinh nghiệm của "quốc gia tỷ dân" Trung Quốc và nhiều quốc gia, PGS.TS Guo khuyến nghị Việt Nam sớm xây dựng "Luật Dinh dưỡng học đường Việt Nam", quy định rõ trách nhiệm và tiêu chuẩn.

Trong đó bao gồm quy định chương trình hỗ trợ tài chính, ứng dụng công nghệ (thúc đẩy quản lý số, như blockchain để truy xuất nguồn gốc thực phẩm), hợp tác quốc tế (học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã ban hành Luật dinh dưỡng học đường, như Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan,…). Và cuối cùng không thể thiếu là huy động nguồn lực xã hội, khuyến khích doanh nghiệp và tổ chức phi chính phủ tham gia.

Bữa ăn học đường

"Nếu Việt Nam kết hợp chặt chẽ được bốn trụ cột: pháp luật – tài chính – giám sát – giáo dục, chính sách dinh dưỡng học đường chắc chắn sẽ bền vững hơn, qua đó góp phần nâng cao thể lực, trí lực và phát huy tối đa tiềm năng nguồn nhân lực quốc gia" - PGS.TS Guo nói.

Ông kết luận: "Luật hóa dinh dưỡng học đường không phải là điều xa xỉ có thể lựa chọn, mà là nền tảng cho sự đầu tư vào con người - nguồn vốn quý giá của một quốc gia. Khi pháp luật biến bữa ăn học đường từ ‘tùy chọn’ thành ‘bắt buộc’, điều đó không chỉ làm thay đổi chiều cao và cân nặng của trẻ, mà còn thiết lập một chuẩn mực công bằng và phát huy tiềm năng của xã hội."

Ngày 14/8, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế, Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức Hội thảo Khoa học Quốc tế về Dinh dưỡng học đường năm 2025 - Vì một Việt Nam khỏe mạnh, Vì tầm vóc Việt. Hội thảo quy tụ các cơ quan tham mưu của Đảng, cơ quan quản lý của Nhà nước, các nhà khoa học trong nước và thế giới.

Trong số đó, có thể kể đến các chuyên gia quốc tế hàng đầu như: TS.BS Philipp Rösler - Tiến sĩ Y khoa tại Đại học Hannover, Đức; nguyên Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Kinh tế và Công nghệ Cộng hòa Liên bang Đức; nguyên Bộ trưởng Y tế Đức. Giáo sư Nakamura Teiji, đến từ Nhật Bản, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản, Chuyên gia hàng đầu trong ngành dinh dưỡng của Nhật Bản, với những đóng góp lớn giúp nâng cao sức khỏe cộng đồng. PGS Vimal Karani, đến từ Anh, hiện là PGS chuyên ngành Dinh dưỡng Di truyền và Gen Dinh dưỡng, Đại học Reading và Phó Giám đốc, Viện Thực phẩm, Dinh dưỡng và Sức khỏe (IFNH), Đại học Reading, Anh.

Phương Nghi