Cần tuân thủ pháp luật khi nuôi động vật hoang dã: Bài học từ vụ gà lôi trắng ở Nghệ An

Chiều 13/8/2025, anh Thái Khắc Thành (45 tuổi, xã Đô Lương, Nghệ An) được tại ngoại trở về nhà sau hơn 4 tháng bị tạm giam tại Thái Bình vì cáo buộc “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm”. Trước đó một ngày, Chánh án TAND tỉnh Hưng Yên Đỗ Mạnh Tăng đã ký văn bản kiến nghị Viện Kiểm sát cùng cấp kháng nghị bản án sơ thẩm 6 năm tù và ra quyết định thay đổi biện pháp ngăn chặn từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú.

Sự việc bắt nguồn từ năm 2022, khi anh Thành, người đam mê gà, chim và cây cảnh, mua ba con gà lôi trắng về nuôi và nhân giống thành 10 con. Anh Thành khẳng định chỉ “nuôi cho vui” và không biết đây là loài động vật hoang dã từng nằm trong nhóm IB (quý hiếm, nghiêm cấm khai thác thương mại).

Hình ảnh về gà lôi trắng - một trong những loài động vật quý hiếm phân bố tại vùng núi của Vườn quốc gia Bạch Mã, hiện đang được nỗ lực bảo tồn.

Thực tế, không ít người vốn có thói quen nuôi chim cảnh, gà cảnh và các vật nuôi khác như một thú chơi, trò thư giãn... tương tự như anh Thái Khắc Thành. Trước sự việc trên, nhiều người tỏ ra băn khoăn, thậm chí vẫn chưa hiểu gà lôi trắng được bảo vệ theo quy định nào?.

Hiện, việc áp dụng pháp luật trong vụ án này, các cơ quan tố tụng đang giải quyết. Ông Nguyễn Hữu Thiện, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), việc người dân hợp tác với cơ quan chức năng, đặc biệt là kiểm lâm địa phương để nuôi động vật trong danh mục là cần thiết, để được hỗ trợ kịp thời và tránh vi phạm pháp luật. Hiện nay, hệ thống luật pháp về quản lý động vật rừng nguy cấp đã được xây dựng chặt chẽ với những mức xử phạt đủ răn đe.

Ví dụ, gà lôi trắng mặc dù vừa được phân loại thuộc nhóm IIB (động vật rừng thông thường), nhưng trước ngày 1-7-2025 vẫn nằm trong nhóm IB (loài quý hiếm, nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật vì mục đích thương mại). Bên cạnh nhóm IB thì một số loài trong nhóm IIB hiện đã được phép nhân nuôi vì mục đích thương mại.

Cụ thể, theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các loài ở nhóm IIB nếu nhân nuôi phải tuân thủ quy định về nguồn gốc hợp pháp, cơ sở nuôi đạt tiêu chuẩn, có giấy phép, được phép nuôi sinh sản, sinh trưởng để phục vụ thương mại.

Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm lưu ý, nếu người dân muốn nuôi động vật hoang dã thì phải tuân thủ nghiêm các quy định của Thông tư 27 đã có hiệu lực từ ngày 1-7-2025. Các cơ sở nuôi phải đảm bảo diện tích, chuồng trại phù hợp với đặc điểm sinh học của loài, đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh môi trường và thú y, có khu vực cách ly để phòng chống dịch bệnh và đáp ứng các tiêu chí an toàn cho người và vật nuôi.

Với các loài thú lớn, cần bố trí khu vực phục hồi tập tính hoang dã nếu nuôi với mục đích bảo tồn. Việc nuôi phải có nguồn gốc hợp pháp, tuân thủ quy định về quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản cũng như các quy định về môi trường và thú y, đồng thời không được đặt cơ sở nuôi tại các khu vực bị cấm theo luật chăn nuôi.

Còn theo luật gia Khổng Thùy Dung (Văn phòng Luật sư Interla), gà lôi trắng cũng như nhiều loài động vật hoang dã trong nhóm IB và IIB được ưu tiên bảo vệ. Một số loài đã được pháp luật cho phép nhân nuôi nhưng phải tuân thủ đầy đủ các điều kiện nghiêm ngặt; nếu không đáp ứng yêu cầu, hành vi nuôi sẽ bị xem là vi phạm pháp luật và bị xử lý hình sự.

Trường hợp anh Thái Khắc Thành là lời cảnh báo cho cộng đồng về việc tuân thủ quy định khi tiếp xúc với các loài nguy cấp. Đây không chỉ là câu chuyện pháp lý, mà còn đặt ra những vấn đề sâu xa hơn về cách thức quản lý, bảo tồn và phát triển kinh tế từ nguồn tài nguyên sinh học.

Gà lôi trắng (Lophura nycthemera) là loài chim lớn thuộc họ trĩ, sống ở rừng miền núi Đông Nam Á và Trung Quốc, có 15 phân loài. Chim trống trưởng thành (sau khoảng 2 năm) lông trắng, mào đen, bụng xanh đen hoặc trắng; chim mái lông nâu-ôliu suốt đời. Kích thước: trống dài 80-127 cm, mái 56-71 cm, nặng 1-2 kg. Mùa sinh sản từ tháng 2-6, mỗi lứa 4-10 trứng.

Theo hồ sơ điều tra, kết quả giám định ngày 2/4 của Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam kết luận, 13 con gà của anh Thái Khắc Thành là loài gà lôi trắng, tên khoa học Lophura nycthemera, thuộc lớp chim (Aves), bộ gà (Galliformes), họ trĩ (Phasianidae). Gà lôi trắng là loài chim được ghi nhận trong Phụ lục I, nhóm IB.

Thông tư 27/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường có hiệu lực từ ngày 1/7 xác định gà lôi trắng thuộc nhóm nguy cấp, quý, hiếm nhóm II. Thông tư yêu cầu bảo tồn tại chỗ hoặc chuyển chỗ, nuôi phục vụ bảo tồn, nghiên cứu, du lịch sinh thái tại cơ sở được cấp phép. Mọi hoạt động khai thác, nuôi, kinh doanh phải có nguồn gốc hợp pháp, không gây hại quần thể tự nhiên. Việc nuôi sinh sản thương mại chỉ áp dụng với cá thể F2 được CITES Việt Nam xác nhận

Như vậy, từ 1/7/2025, gà lôi trắng nằm trong danh mục nhóm IIB, tức các loài động vật rừng hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại thay vì ở nhóm IB, tức những loại bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm trọng và bị cấm khai thác, săn bắt vì mục đích thương mại.

Hồng Hương