Cần tiếp tục trùng tu di tích Nhà tù Lao Bảo

Khu biệt giam bị bom đánh sập - Ảnh: T.T

“Trường học lớn” tôi luyện ý chí cách mạng

Nhà tù Lao Bảo được thực dân Pháp xây dựng năm 1908 trên một khu đất rộng 10ha, nằm biệt lập hoàn toàn. Ban đầu, đây là một đồn trấn thủ dưới thời nhà Nguyễn, sau đó trở thành nơi giam giữ những người yêu nước chống Pháp trong các phong trào Cần Vương, Văn Thân.

Với vị trí hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt và sự cai trị tàn bạo, nơi đây đã chứng kiến biết bao đau khổ, hy sinh của các thế hệ chiến sĩ cách mạng. Bên cạnh các khu nhà giam, nhà tù còn có những khu vực tra tấn dã man như phòng hỏi cung, phòng hành xác, nơi những hình phạt tàn bạo như xiềng xích, gông cùm... được sử dụng để đàn áp và giết hại những người yêu nước.

Từ năm 1929-1930, Nhà tù Lao Bảo được mở rộng để giam giữ các tù nhân cộng sản như Trần Hữu Dực, Lê Thế Tiết, Lê Thế Hiếu, Đoàn Lân, Trần Công Ái, Nguyễn Chí Thanh, Tố Hữu... Chính trong chốn ngục tù khắc nghiệt, ý chí cách mạng của những người cộng sản lại càng được tôi luyện.

Họ đã biến nhà tù thành một “trường học” để truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin, bồi dưỡng lý luận chính trị và rèn luyện đạo đức. Nhà tù Lao Bảo được ví như một “trường học lớn”, nơi ươm mầm những hạt giống cách mạng, góp phần làm nên thắng lợi vĩ đại của dân tộc.

Ghé thăm di tích lịch sử quốc gia Nhà tù Lao Bảo đúng ngày rằm tháng 6, chúng tôi gặp một nhóm chị em phụ nữ đang sửa soạn lễ thắp hương tại các khu vực thờ cúng, tri ân các anh hùng liệt sĩ. Trong khuôn viên di tích, có đến 10 chỗ được người dân đặt bát hương thờ cúng, có những nơi rất đặc biệt như dưới gốc cây vông đồng, bên cạnh nhà lao hay bên bờ tường còn loang lổ dấu vết bom đạn chiến tranh.

Chị Trương Thị Thu Đông, ở xã Lao Bảo chia sẻ: “Nhiều năm nay, mỗi dịp rằm hay mồng 1 âm lịch, tôi và một số chị em phụ nữ lại cùng nhau đến đây, dâng hoa đặt lễ khấn nguyện cho hương hồn các anh hùng liệt sĩ, những người tù cách mạng yêu nước đã hy sinh trong lao tù để tưởng nhớ, tri ân các chú, các bác. Hôm nay, chúng tôi đến thắp hương, tình cờ đúng dịp cán bộ nhân viên khu di tích dọn dẹp, cắt cỏ vệ sinh khuôn viên nên cùng nhau phụ giúp công việc”.

Trăn trở về sự xuống cấp của di tích

Trải qua hơn một thế kỷ tồn tại, chịu đựng sự tàn phá của chiến tranh và thời tiết khắc nghiệt, Nhà tù Lao Bảo đã xuống cấp nghiêm trọng. Các hạng mục như tường rào, buồng giam, vọng gác bị hư hại nặng nề. Tấm biển chỉ dẫn di tích bên ngoài cổng cũng tróc sơn nham nhở, khó đọc.

Mặc dù cơ sở vật chất xuống cấp, Di tích lịch sử quốc gia Nhà tù Lao Bảo vẫn là điểm đến thu hút nhiều du khách, đặc biệt là các cựu chiến binh. Hàng năm, nơi đây đón hơn 5.000 lượt khách, riêng tháng 7 vừa qua, lượng khách tham quan lên đến hơn 1.000 lượt. Phó Ban Quản lý Di tích Sân bay Tà Cơn và Nhà tù Lao Bảo Võ Thị Thu Hằng cho biết: “Do không có nguồn vốn bố trí để thực hiện thiết kế trưng bày hiện vật, số hiện vật cũng đang còn ít nên toàn bộ tầng 2 của công trình khu nhà đa năng hai tầng vẫn để trống nhiều năm qua... Các cựu chiến binh nhiều lần đến đây không khỏi xúc động và tiếc nuối khi thấy di tích ngày càng xuống cấp”.

Di tích quốc gia Nhà tù Lao Bảo thu hút sự quan tâm của nhiều bạn trẻ - Ảnh: T.T

Bí thư Đảng ủy xã Lao Bảo Trần Bình Thuận, chia sẻ: “Trước thực trạng xuống cấp của Di tích quốc gia Nhà tù Lao Bảo, chúng tôi rất trăn trở và mong muốn tỉnh quan tâm hơn nữa đến việc tu bổ, tôn tạo di tích để xứng tầm với giá trị và ý nghĩa lịch sử của nó”.

Vào đầu tháng 8/2025, Ban Văn hóa-Xã hội HĐND tỉnh đã có chuyến khảo sát các di tích lịch sử khu vực phía Nam Quảng Trị, trong đó có Di tích lịch sử quốc gia Nhà tù Lao Bảo. Theo đó, trên cơ sở kiến nghị của đại diện Bảo tàng tỉnh, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Nguyễn Trần Huy đề nghị ban rà soát cơ chế, chính sách của tỉnh liên quan đến công tác bảo tồn, tôn tạo di tích lịch sử nhằm kịp thời tu bổ, tôn tạo chống xuống cấp đối với các di tích lịch sử, bao gồm Nhà tù Lao Bảo.

Việc sớm trùng tu, tôn tạo không chỉ là trách nhiệm bảo tồn di sản văn hóa, mà còn là sự tri ân sâu sắc đối với thế hệ cha anh đã hy sinh xương máu vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Chỉ khi đó, giá trị lịch sử và giáo dục của di tích mới được phát huy trọn vẹn, truyền cảm hứng cho các thế hệ mai sau.

Thanh Trúc