Cần giữ gìn nét đẹp văn hóa giếng làng

Giếng nước trong vắt, soi bóng hàng cây và bầu trời xanh thăm thẳm.

Chúng tôi về thăm làng Hà Nữu, xã Quảng Khê (cũ), nay là xã Quảng Chính, tỉnh Thanh Hóa. Làng Hà Nữu là một làng quê thanh bình, giàu truyền thống cách mạng tồn tại cách đây hơn 1000 năm. Nơi đây còn lưu giữ nhiều di tích có giá trị lịch sử, văn hóa, giá trị tâm linh và mang ý nghĩa giáo dục hết sức sâu sắc như: Nhà thờ tướng quân Lê Đình Khiêm, được xây dựng vào khoảng năm 1442. Văn chỉ Miếu làng Hà Nữu được khởi lập vào năm 1691. Nhà ông Nguyễn Đức Thuần - Di tích lịch sử cách mạng... và đặc biệt là di tích lịch sử văn hóa giếng Chùa của làng Hà Nữu đã có từ thế kỷ thứ XV.

Theo các bậc cao niên trong làng kể lại, giếng Chùa được đào vào khoảng thế kỷ XV. Không chỉ đơn thuần là nơi cung cấp nước sinh hoạt mà giếng Chùa từ lâu đã trở thành chứng nhân thầm lặng của biết bao biến cố, đổi thay trong lịch sử làng quê: từ thời chiến chinh loạn lạc, đến những năm tháng khó khăn của đất nước, rồi đến giai đoạn hồi sinh và phát triển hôm nay. Trong ký ức của người dân địa phương, đặc biệt là các thế hệ cao tuổi, hình ảnh giếng Chùa không chỉ gắn liền với những hoạt động gánh nước về sinh hoạt cho gia đình, mà còn là nơi hội tụ của tình làng nghĩa xóm, của những câu chuyện đồng quê thơm ngọt ngào hương lúa, củ khoai bên giếng làng, đây thật sự là nét văn hóa sinh hoạt cộng đồng gần gũi, nhân văn, lắng đọng và chan chứa tình người.

Dù trải qua bao mùa nắng hạn, giếng Chùa vẫn chưa từng cạn. Theo các cụ cao niên trong làng, ngay cả trong những năm hạn hán khốc liệt nhất, giếng vẫn không hề cạn, dòng nước vẫn ngọt lịm, mát lành và mang theo một mùi hương rất đặc trưng thuần khiết. Dòng nước ấy như có phép màu – không chỉ phục vụ sinh hoạt hàng ngày, kể cả người dân đi làm đồng ban trưa khát nước có thể dùng mũ kè, nón lá hay những đoàn bộ đội hành quân qua đây đã dừng chân dùng bi đông múc nước dưới giềng để giải khát một cách mát lành, khoan khoái.

Một điều đặc biệt và kỳ lạ là mực nước trong giếng luôn cao hơn mực nước bên ngoài, dù chỉ cách nhau vài mét. Các nhà nghiên cứu và người dân từ bao đời nay đều cho rằng, đây không đơn thuần là một hiện tượng tự nhiên ngẫu nhiên và không phải điều dễ lý giải theo cách hiểu thông thường, mà có thể là minh chứng cho trình độ uyên thâm, cao tay của người xưa trong việc chọn long mạch, chọn thế đất và nắm bắt quy luật thủy văn - thể hiện sự hòa hợp giữa con với thiên nhiên và vũ trụ, cho dù chỉ là những “kiến trúc sư nông dân” với tri thức thâm sâu về phong thủy, địa chất, tâm linh và kỹ thuật.

Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ và hệ thống cấp nước hiện đại, người dân không còn gánh nước từ giếng Chùa như trước. Thế nhưng, không ai lãng quên giếng. Ngược lại, giếng Chùa được người dân tôn tạo, chăm chút, bảo vệ như một phần máu thịt của quê hương. Con đường vòng quanh giếng được lát bê tông dẫn quanh giếng và được giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, rợp bóng những tán cây xanh mát. Các bồn hoa nhỏ xinh được chăm chút bên lối đi. Mặt nước trong veo in bóng cây cối và bầu trời xanh thẳm – khung cảnh ấy không chỉ là vẻ đẹp, mà là biểu tượng của sự hòa quyện hài hòa giữa truyền thống và hiện đại.

Tấm bia đá ghi rõ niên đại thế kỷ XV – khẳng định giá trị lịch sử quý báu.

Trong đời sống tâm linh và văn hóa của làng Hà Nữu, giếng Chùa như một nhân vật sống. Trẻ em được ông bà, cha mẹ dặn dò phải biết lễ phép khi đi ngang qua giếng, không xả rác, không được lội xuống giếng để rửa tay chân hay đùa giỡn khiếm nhã. Người lớn vẫn thường lui tới để thắp hương tưởng nhớ tổ tiên, nhắc nhở nhau về công lao của những người đã “mở đất, dẫn nước” và dựng xây làng mạc. Không phải một lớp học lý thuyết, nhưng chính từ giếng Chùa, trẻ em Hà Nữu học được bài học đầu tiên về lòng biết ơn, ý thức giữ gìn di sản và tình yêu quê hương. Giếng không chỉ là một hồ nước - đó còn là tấm gương soi chiếu truyền thống, là mạch nối giữa quá khứ - hiện tại - tương lai.

Giếng Chùa làng của Hà Nữu không chỉ là một công trình cổ được người xưa để lại cho con cháu mai sau, mà còn là một biểu tượng văn hóa - tâm linh - lịch sử sống động của một vùng quê thanh bình. Dưới bóng cây, bên bờ giếng, người ta không chỉ thấy mặt mình, mà thấy cả hình bóng tổ tiên thiêng liêng trân quý, thấy quê hương mình yên bình, thấm đẫm yêu thương. Dù thời gian có trôi, cùng bao đổi thay đang diễn ra từng ngày, nhưng giếng Chùa vẫn như mạch nguồn trong xanh, bất tận âm thầm nuôi dưỡng hồn quê - lưu giữ tình đất, tình người ngày càng thêm cao quý.

Lê Xuân Bính (CTV)