Bước tiến của văn học Nam Á

Thắng lợi của hai nhà văn Nam Á đã truyền đi nhiều cảm hứng. Ảnh: Prinweek India.

Trong khoảng thời gian qua, chưa có nhiều tiểu thuyết Nam Á được xuất bản bên ngoài khu vực này.

Thủy triều đang thay đổi

Vào tháng 10 vừa qua, tác phẩm The Seven Moons of Maali Almeida của nhà văn Sri Lanka Shehan Karunatilaka đã mang về giải Booker năm 2022. Còn nhà văn Ấn Độ Geetanjali Shree và dịch giả của bà là Daisy Rockwell cũng đã giành giải International Booker cho cuốn Tomb of Sand. Đối với các nhà văn Nam Á, việc giành được cả hai giải Booker trong cùng một năm quả thực là một điều bất ngờ.

Tuy nhiên, sự công nhận đối với các nhà văn Nam Á cũng không phải tự dưng mà có. Ví dụ, năm ngoái, cuốn A Passage North của tác giả Anuk Arudpragasam người Sri Lanka cũng đã lọt vào danh sách rút gọn của giải Booker.

Manasi Subramaniam, biên tập viên tại nhà xuất bản đã ra mắt sách của Karunatilaka và Shree, cho rằng tình hình hiện tại cho thấy một sự thay đổi: “Đang có sự định hình lại vị thế văn học Nam Á trong bối cảnh toàn cầu rộng lớn hơn”.

Bà Subramaniam đã chỉ ra một số thay đổi trong vài thập kỷ qua - “các tác phẩm của những người Nam Á di cư, các nhà xuất bản độc lập ngày càng mạnh mẽ hơn, sự thay đổi góc nhìn liên tục hay các dịch giả đã hỗ trợ nhiều tác phẩm của chúng tôi” - đã góp phần cho những bước tiến hiện tại. Tuy nhiên, quá trình phát triển của văn học Nam Á vẫn diễn ra chậm chạp.

Tác giả Shehan Karunatilaka và cuốn The Seven Moons of Maali Almeida. Ảnh: The Guardian/Getty Images.

Được thành lập vào năm 2015, Tilted Axis, nhà xuất bản cuốn Tomb of Sand là một đơn vị phi lợi nhuận chủ yếu đăng tác phẩm của các nhà văn châu Á. Năm nay, lần đầu tiên họ lọt vào danh sách bình chọn cho giải International Booker, với ba cuốn trong danh sách đề cử: Love in the Big City của Sang Young Park, dịch bởi Anton Hur và Happy Stories, Mostly của Norman Erikson Pasaribu, dịch bởi Tiffany Tsao; và Tomb of Sand.

Lâu nay, các nhà xuất bản nhỏ ở Vương quốc Anh đã và đang thực hiện những công việc khó khăn, hỗ trợ các nền văn học toàn cầu với nhiều ngôn ngữ và thể loại khác nhau. Dịch giả Rockwell cũng hy vọng rằng những thành công gần đây của Tilted Axis “sẽ là động lực để các nhà xuất bản khác nhìn lại những thành kiến của chính họ và bắt đầu quan tâm nhiều hơn tới tác phẩm của các nhà văn da màu và các nước kém phát triển hơn”.

Nữ dịch giả cũng lưu ý rằng “một số dịch giả của các nền văn học Nam Á và các đại diện văn học của họ, đã và đang nỗ lực phối hợp để đưa những viên ngọc quý của văn học Nam Á được dịch ra bên ngoài tiểu lục địa này”.

Kanishka Gupta, đại diện văn học của cả ba người đoạt giải Booker, Rockwell, Shree và Karunatilaka, nói rằng ngay cả trước khi các tác phẩm này được lọt vào danh sách rút gọn, chính bà Shree và Rockwell đã rất tự tin nói rằng nếu có bất kỳ dịch giả nào trong ban giám khảo, “họ sẽ rất khó bỏ qua một cuốn sách như Tomb of Sand”.

Điều này là do giá trị ngôn ngữ và những nét độc đáo trong cách khám phá các khái niệm định sẵn về nghệ thuật và phương pháp dịch thuật. Và về mặt nội dung, cuốn sách này và cuốn The Seven Moons of Maali Almeida đều đề cập đến những chủ đề khó đọc như sự chia rẽ, nội chiến nhưng lại được kể bằng giọng hài hước, chân thực và mới mẻ, tránh được cách kể chuyện rập khuôn về những vùng đất này và lịch sử của chúng.

Daisy Rockwell và Geetanjali Shree tại lễ trao giải International Booker Prize tại London. Ảnh: The Guardian/Getty.

Còn một chặng đường dài

Năm nay, các nhà văn viết tiểu thuyết Nam Á cũng đã nhận được sự công nhận tại khu vực Đại Tây Dương trong Giải thưởng Sách Quốc gia Mỹ năm 2022.

Sarah Thankam Mathews, người được đề cử cho tác phẩm đầu tay gây tiếng vang của mình All This Could Be Different cho biết: “Theo hiểu biết của tôi, không có nhà văn Nam Á nào từng giành được Giải thưởng Sách Quốc gia Mỹ cho đến nay. Nhưng danh sách đề cử diện rộng năm nay có tới 3 nhà văn”. Xuất hiện cùng Mathews là Jamil Jan Kochai với cuốn The Haunting of Hajji Hotak và Fatimah Asghar cùng cuốn When We Were Sisters.

Mathews cũng đánh giá chiến thắng Booker của Karunatilaka là một chiến thắng toàn cầu cho các nhà văn Nam Á. “Mỗi chiến thắng dành cho bất kỳ nhà văn Nam Á nào đều gửi một thông điệp rằng: Truyền thống sáng tạo và những câu chuyện của chúng tôi rất quan trọng. Chúng tôi đang ở đây và đã luôn góp mặt trong thế giới văn học này”, ông nói.

Đặc biệt, chiến thắng của Booker cũng có ý nghĩa quan trọng tại chính Nam Á. Như tại Ấn Độ, “những giải thưởng duy nhất tác động đến doanh thu đều là giải Bookers. Không một giải thưởng nào khác của Anh và Mỹ (trừ khi đó là giải Pulitzer do một người Ấn Độ giành được) có thể so sánh được”, ông Gupta nói.

Các nhà xuất bản Ấn Độ thường đợi cho đến khi một cuốn sách nhận được các giải thưởng phương Tây trước khi chọn xuất bản nó ở thị trường Ấn Độ. Rockwell cho biết Tomb of Sand “đã trở thành một hiện tượng ở Ấn Độ sau khi đoạt giải Booker, dù cuốn sách này vẫn chưa nhận được giải thưởng nào ở đó”.

Liệu sẽ có hiệu ứng domino về tương lai giành giải Booker cho các nhà văn Nam Á? Còn quá sớm để nói về điều đó vì thực tế vẫn còn ít nhà xuất bản và biên tập viên ở phương Tây đọc và xuất bản các tác phẩm từ Nam Á.

Ngoài ra, hầu hết cuốn sách Nam Á được xuất bản ở phương Tây đều là các tác phẩm được viết bằng tiếng Anh và điều đó tạo ra một sự sai lệch về văn hóa và văn học Nam Á, cũng như hạ thấp ảnh hưởng không gian văn học đa ngôn ngữ phong phú của Nam Á. Subramaniam đã nhận định: “Chúng tôi đã mất rất nhiều thứ để đi đến được ngày hôm nay và sẽ mất nhiều thứ như vậy, nếu không muốn nói là nhiều hơn nữa, để đưa chúng tôi đi xa hơn”.

Minh Hoa