Bài 3: Rủi ro từ cuộc đua làm giàu ở 'thương trường số'

“Thương trường ảo” khốc liệt

Nhiều người trẻ bước vào kinh doanh online trên mạng xã hội bằng sự háo hức. Họ livestream bán hàng đến nửa đêm, làm video “đu trend” sáng tạo, chạy quảng cáo hết cỡ để thu hút khách.

Thế nhưng, thực tế sớm cho thấy, đây không phải một “sân chơi" dễ dãi. Cạnh tranh khốc liệt đẩy không ít bạn trẻ vào vòng xoáy view ảo, đơn ảo, thuê seeding hoặc cắt ghép video để “khoe đơn” nhằm gây niềm tin.

Nguy cơ lừa đảo cũng gia tăng, hàng kém chất lượng được nhập từ nguồn trôi nổi, tiền vốn vay online không kịp trả dẫn tới nợ chồng nợ, dữ liệu khách hàng bị đánh cắp, hoặc tệ hơn là toàn bộ shop “bay màu” chỉ sau một đêm vì vi phạm chính sách nền tảng. Những cú sốc ấy không chỉ khiến nhiều Gen Z trắng tay, mà còn làm lung lay niềm tin của cộng đồng vào kinh doanh trực tuyến.

Bạn Minh Anh, 24 tuổi (ở Hà Nội) từng là một người bán hàng thời trang online với hơn 30.000 lượt theo dõi trên TikTok Shop. Thế nhưng, chỉ sau một buổi sáng thức dậy, toàn bộ gian hàng của cô biến mất vì bị nền tảng khóa vĩnh viễn, do thời gian đầu cô thuê đội đặt đơn ảo để tăng hiệu suất bán hàng.

“Lúc đó mình hoảng loạn thật sự, cả kho hàng mấy chục triệu không biết giải quyết ra sao. Trước đây, mình chỉ tập trung làm video cho bắt trend, chưa tìm hiểu kỹ về các điều khoản của nền tảng. Sau cú sốc đó, mình mất gần 3 tháng để khiếu nại, nhưng tài khoản vẫn không được khôi phục”, Minh Anh chia sẻ.

Câu chuyện của Minh Anh không phải là cá biệt khi rất nhiều chủ shop trẻ rơi vào tình trạng tương tự khi không kịp thời nắm rõ quy định pháp luật, chính sách nền tảng hoặc xử lý khủng hoảng truyền thông chưa khéo léo, dẫn đến mất khách, mất vốn.

Phạm Trần Song Thy - TikToker sở hữu khoảng 700.000 người theo dõi nhìn nhận, làm giàu trên mạng không “màu hồng” như hình dung của phần đông người xem. Thy cho biết, rủi ro lớn nhất mà người làm nghề phải đối mặt chính là sự cô đơn ngay trong những buổi lên sóng.

Những ngày đầu, Thy thường xuyên livestream liên tục ít nhất 3 tiếng, giới thiệu đi giới thiệu lại đúng một sản phẩm, nhưng lượng người xem chỉ lác đác. Cảm giác như đang độc thoại, tự nói chuyện một mình giữa một không gian rỗng. Điều đó khiến những người mới bước vào nghề rất dễ nản, dễ bỏ cuộc trước khi kịp thấy bất kỳ kết quả nào.

Áp lực không chỉ nằm ở tương tác. Thời gian đầu, theo Thy, tỷ lệ hoàn hàng thường ở mức rất cao, có thời điểm lên tới 40%. Trong khi đó, nhiều nhãn hàng chỉ đặt ngưỡng 10% hoa hồng, nên phần chênh lệch này trở thành gánh nặng cho người sáng tạo (creator).

Khi bán được nhiều hơn, creator thường kỳ vọng thu nhập tăng tương ứng, nhưng Thy từng gặp trường hợp phần trăm hoa hồng bị nhãn hàng tự động điều chỉnh giảm xuống. Sự thay đổi này đôi khi không được thông báo rõ ràng, khiến người làm tiếp thị liên kết bất ngờ khi đối chiếu thu nhập cuối tháng.

Một rủi ro khác là người làm nội dung không kiểm soát được chất lượng sản phẩm mà mình đang quảng bá. Thy từng trải nghiệm trường hợp sản phẩm trong những lần đầu sử dụng có chất lượng ổn định, nhưng chỉ sau một thời gian, chất lượng lại thay đổi theo hướng không tốt.

Khi khách hàng phản ánh, người chịu áp lực và đứng mũi chịu sào luôn là creator, bởi họ là người xuất hiện công khai, gắn tên tuổi mình với sản phẩm và nhận toàn bộ phản hồi tiêu cực từ người theo dõi.

Ai cũng có thể trở thành “chủ shop” online.

Trong khi đó, với bạn Nguyễn Hoàng Long (25 tuổi, quê ở Thanh Hóa), chọn cách bắt đầu chậm mà chắc. Trước khi bắt đầu với kinh doanh sản phẩm thủ công mỹ nghệ, Long dành hơn 2 tháng để tìm hiểu về quy định của sàn và đăng ký kinh doanh cá nhân. Anh đầu tư nghiêm túc cho khâu chăm sóc khách hàng, chủ động xử lý đổi trả khi có khiếu nại.

“Khó nhất là giai đoạn đầu, vì làm đúng luật đồng nghĩa chi phí cao hơn. Nhưng nhờ giữ uy tín, shop mình được khách tin tưởng, tỷ lệ khách trên mạng quay lại trên 60%”, Long chia sẻ.

Không chỉ bán trên sàn thương mại, Long còn tận dụng các nền tảng như Facebook, Instagram để mở rộng tiếp cận khách hàng. Bên cạnh việc tìm kiếm thị trường, Long cũng nhấn mạnh việc ứng xử và chăm sóc khách hàng trong và sau khi mua hàng đặc biệt quan trọng, điều đó không chỉ gây ấn tượng với khách mà còn nâng cao được uy tín của shop, củng cố niềm tin và tạo sự khác biệt cho cửa hàng.

“Việc ứng xử chuẩn mực không chỉ giúp những người trẻ mới vào nghề như mình tránh được rủi ro, mà còn xây dựng thương hiệu lâu dài, biến kinh doanh online thành sự nghiệp bền vững chứ không chỉ là “lướt sóng” theo xu hướng”, Long chia sẻ.

Việc tận dụng tốt lợi thế của "thương trường số" giúp Long mở rộng được mô hình sản xuất, kinh doanh

Cuộc sát hạch

Không khó để bắt gặp những đoạn clip khách hàng “bóc phốt” người bán trẻ tuổi trả lời thô lỗ, từ chối bảo hành hoặc né tránh trách nhiệm. Đây chính là bài kiểm tra về khả năng ứng xử như chăm sóc khách hàng, giải quyết khiếu nại, xử lý khủng hoảng truyền thông.

Trao đổi với PV Tiền Phong, ThS. Nguyễn Hải Vân - Chuyên gia tâm lý, Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc cho rằng kinh doanh online thực chất chỉ khác ở hình thức, còn những vấn đề về cách hành xử thì “kinh doanh offline cũng đã có từ rất lâu”.

Theo ThS Vân, khi mức độ cạnh tranh càng cao, con người càng chịu nhiều áp lực để tồn tại, và đôi khi đó không phải là nhu cầu thể hiện hay khẳng định giá trị bản thân, mà chỉ đơn giản là phản ứng tự nhiên trước xu hướng của thời đại.

Giải thích về lý do dẫn đến những hành vi ứng xử chưa phù hợp trên môi trường số, chuyên gia tâm lý cho rằng, nguyên nhân phần lớn xuất phát từ việc thiếu kỹ năng kiểm soát cảm xúc, thiếu kinh nghiệm ứng xử và đặc biệt là môi trường online dễ kích hoạt cảm xúc tiêu cực, nơi “ai cũng có thể nói, ai cũng có thể làm”.

Chuyên gia nhấn mạnh, tình trạng ứng xử thiếu chuẩn mực không chỉ xảy ra ở Gen Z mà bất kỳ thế hệ nào cũng có thể gặp phải, nếu không rèn luyện khả năng làm chủ cảm xúc.

Với anh Thế Anh - chuyên gia Tư vấn vận hành sàn thương mại điện tử, cũng đưa ra cảnh báo về một điều cấm kỵ mà người bán tuyệt đối không nên vi phạm khi kinh doanh online. Anh cho biết, thời gian gần đây, có nhiều chủ shop liên hệ nhờ hỗ trợ sau khi bị khóa gian hàng, và nguyên nhân phổ biến là do có hành vi “chửi bới” hoặc tỏ thái độ cục cằn với khách hàng.

Theo anh Thế Anh, lỗi này được các nền tảng xếp vào nhóm vi phạm nghiêm trọng, và khi hệ thống đã phát hiện, người bán sẽ không thể kháng nghị hay mở lại shop bằng bất kỳ hình thức nào.

“Hiện nay, các sàn thương mại điện tử đều ưu tiên tối đa hóa trải nghiệm khách hàng, nên chỉ một hành vi thiếu chuẩn mực cũng có thể khiến shop bị khóa vĩnh viễn, dù có nhờ qua bên dịch vụ cũng không thể can thiệp được,” anh nhấn mạnh.

Lâm Thùy Dương

Châu Linh