Ba nhà khoa học giành Giải Nobel Hóa học 2025

Ba nhà khoa học Susumu Kitagawa, Richard Robson và Omar M. Yaghi được vinh danh tại giải Nobel Hóa học 2025.

Theo Ủy ban Nobel Hóa học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, các nhà khoa học đã phát triển những cấu trúc phân tử có “khoang rỗng” – giống như những tòa nhà được lắp ghép bằng nguyên tử kim loại và hợp chất hữu cơ. Trong các khoang rỗng này, các phản ứng hóa học có thể diễn ra và các phân tử khí hoặc hợp chất khác có thể tự do di chuyển, biến MOFs trở thành một “vật liệu có thể tùy chỉnh theo nhu cầu”.

Các MOF được xem là một trong những phát minh quan trọng nhất của hóa học hiện đại, bởi chúng kết hợp tính linh hoạt của hóa học hữu cơ với độ bền và cấu trúc tinh thể của vật liệu vô cơ. Nhờ đó, chúng có thể được “thiết kế theo đơn đặt hàng” – thay đổi cấu trúc, kích thước lỗ rỗng và đặc tính hóa học để phù hợp với từng mục đích sử dụng.

Những khung kim loại – hữu cơ này đang được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực trọng yếu như thu hoạch nước từ không khí sa mạc, hấp thụ và lưu trữ khí CO₂, lọc khí độc, tách hydro, hay xúc tác các phản ứng hóa học phức tạp. Với khả năng lưu trữ khí vượt trội, MOFs còn được xem là vật liệu tiềm năng trong năng lượng sạch và công nghệ pin nhiên liệu.

Chủ tịch Ủy ban Nobel Hóa học, ông Heiner Linke, nhận định: “Các khung kim loại – hữu cơ không chỉ là vật liệu, mà còn là cánh cửa mở ra những cơ hội chưa từng có trong việc thiết kế vật liệu theo yêu cầu với các chức năng hoàn toàn mới.”

Giải thưởng năm nay được đánh giá là sự khẳng định triết lý khoa học mới – nơi “khoảng trống” trong cấu trúc vật chất không còn là giới hạn, mà trở thành tài nguyên quý giá giúp mở rộng khả năng của vật liệu.

Giải Nobel Hóa học 2025 là giải thưởng thứ ba trong mùa Nobel năm nay, nối tiếp sau Y học và Vật lý. Trong lịch sử, giải thưởng này từng tôn vinh nhiều công trình nền tảng của nhân loại, từ phân hạch hạt nhân, giải trình tự DNA, cho đến nghiên cứu protein bằng trí tuệ nhân tạo.

Năm 2024, Nobel Hóa học thuộc về David Baker, John Jumper và Demis Hassabis với công trình phát triển công nghệ AI mô phỏng cấu trúc protein, mở đường cho cuộc cách mạng trong ngành dược phẩm.

Năm nay, lễ trao giải sẽ diễn ra vào ngày 10/12/2025 tại Stockholm, Thụy Điển – đúng dịp kỷ niệm ngày mất của nhà phát minh Alfred Nobel. Mỗi giải gồm huy chương vàng, bằng chứng nhận và 1,2 triệu USD tiền thưởng.

Tuấn Khang