Amip ăn não: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị và phòng bệnh

1. Nguyên nhân gây amip ăn não

Amip ăn não người (Naegleria Fowleri) là một loại amip sống chủ yếu trong các vùng nước ngọt nông và ấm, chẳng hạn như hồ, sông và suối nước nóng. Loại amip này cũng có thể tồn tại trong đất. Amip được coi là một sinh vật sống tự do vì nó không cần vật chủ để sống.

Nhiệt độ cao là yếu tố chính gây nên tình trạng viêm nhiễm lan rộng, vì loại ký sinh trùng này hoạt động mạnh trong điều kiện ao hồ ấm áp, tù đọng nên khi bơi ở trong môi trường này rất dễ bị nhiễm. Nếu bị nhiễm Naegleria Fowleri thì nạn nhân hầu như chắc chắn sẽ bị viêm màng não.

Naegleria Fowleri cũng có thể tìm thấy trong hồ bơi chưa được xử lý đúng cách hoặc nước máy nhiễm khuẩn. Cần ghi nhận là loại ký sinh trùng này không hoạt động để tấn công người, chúng chủ yếu ăn vi khuẩn. Tuy nhiên, khi lọt đến não, chúng nhân lên nhanh chóng và bắt đầu ăn tế bào não để tồn tại. Chúng ăn tế bào não từng phần một bằng cách dùng một dụng cụ hút kéo dài từ bề mặt tế bào rồi gây bệnh lý viêm não màng não.

Ký sinh trùng ăn não người Naegleria Fowleri một khi đã chui vào não thông qua đường mũi sẽ nhanh chóng khiến bệnh nhân tử vong trong thời gian ngắn nhất. Tỉ lệ tử vong ước tính khoảng 98%.

2. Dấu hiệu amip ăn não

Khi bị nhiễm amip Naegleria, người bệnh sẽ mắc chứng viêm não màng não tiên phát do amip. Bệnh có tên khoa học là Primary Amebic Meningoencephalitis) với triệu chứng đặc trưng là viêm não và phá hủy mô não. Thông thường bắt đầu từ 2 cho đến 15 ngày sau khi nhiễm amip, người bệnh sẽ có các triệu chứng đặc trưng như sau:

Thay đổi về khứu giác, vị giác.
Sốt.
Đau đầu đột ngột, dữ dội.
Cứng cổ.
Nhạy cảm với ánh sáng.
Buồn nôn và ói mửa.
Mất cân bằng cơ thể.
Hay nhầm lẫn.
Buồn ngủ.
Động kinh.
Ảo giác.

Những triệu chứng sau khi nhiễm amip ăn não sẽ tiến tiến triển rất nhanh và khiến người bệnh tử vong chỉ trong khoảng một tuần.

Amip ăn não người có tên khoa học là Naegleria Fowleri.

3. Amip ăn não có lây không?

Naegleria Fowleri lây nhiễm sang người khi nước có chứa amip và thường xâm nhập vào cơ thể qua niêm mạc mũi. Amip ăn não xâm nhập vào cơ thể thường xảy ra khi mọi người đi bơi, lặn hoặc khi phần niêm mạc mũi hay vùng đầu tiếp xúc với nước ngọt ở hồ và sông. Sau đó amip di chuyển từ mũi đến não, tại đó nó phá hủy mô não và gây ra một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng.

Không có bằng chứng nào cho thấy Naegleria Fowleri có thể lây lan qua hơi nước hoặc từ các máy làm ẩm. Ngoài ra, Naegleria Fowleri không thể bị nhiễm qua đường ăn uống. Chưa có trường hợp nào được phát hiện lây nhiễm từ người sang người và hiện tại đang có những nghiên cứu được tiến hành để xem liệu nhiễm trùng có thể lây lan qua việc hiến mô hoặc nội tạng hay không.

4. Cách phòng amip ăn não

Tỷ lệ tử vong do amip ăn não rất cao nên việc phòng ngừa là điều quan trọng. Một số biện pháp phòng ngừa hữu ích mà mọi người nên tuân thủ để bảo vệ sức khỏe như:

- Không bơi lội, lội nước hoặc chơi các môn thể thao dưới nước ở những vùng nước ngọt ấm, đặc biệt là vùng nước tĩnh lặng mà không bịt mũi. Tuyệt đối không xuống nước nếu nghi ngờ hoặc biết rằng vùng nước đó bị nhiễm Naegleria Fowleri.

- Không sử dụng nước máy để làm sạch đường mũi. Chỉ sử dụng nước đã khử trùng và hãy đảm bảo rằng đun sôi nước trong một phút rồi để nguội. Tốt nhất nên sử dụng dung dịch nước muối để rửa mũi hay rửa xoang, tốt nhất nên mua để đảm bảo vô trùng.

- Sử dụng các bộ lọc để loại bỏ vi trùng khỏi nước.

- Nếu xuất hiện các triệu chứng sốt hoặc đau đầu sau khi đi vào vùng nước ngọt ấm hoặc sau khi sử dụng nước máy để rửa mũi, nên đến bệnh viện để được kiểm tra sớm.

Naegleria Fowleri không tồn tại trong nước biển và các hồ bơi đã được xử lý đúng cách (được diệt khuẩn với chlorine) vì vậy không cần e ngại khi đi biển hay đi bơi hàng tuần.

- Tắm hồ, ao, sông nên hạn chế lặn nếu có thể được, chú ý không bị sặc nước vào mũi, tránh khuấy lớp bùn lắng ở dưới đáy lên. Nên sử dụng kẹp mũi hay nút mũi khi bơi giúp hạn chế nhiễm bẩn, trong đó có amip ăn não

5. Cách điều trị amip ăn não

Bệnh amip ăn não thường tiến triển nhanh, được chẩn đoán chậm hoặc nhầm lẫn với viêm màng não do vi khuẩn.

Tỉ lệ tử vong của người mắc amip ăn não rất cao, dù có sống sót họ vẫn thường đối mặt với nhiều di chứng. Trên lý thuyết phác đồ điều trị bệnh này cần sử thuốc diệt amip (đơn trị liệu hoặc phối hợp thuốc) có khả năng ngấm tốt qua hàng rào máu não. Một số thuốc đã được áp dụng để điều trị bệnh hiệu quả. Thông thường lựa chọn điều trị cho bệnh viêm màng não do amip nguyên phát (PAM) hoặc nhiễm trùng amip ăn não (Naegleria Fowleri) là thuốc kháng nấm Amphotericin B.

Một số người sống sót ở Bắc Mỹ đã được điều trị bằng sự kết hợp của các loại thuốc bao gồm Amphotericin B, Rifampin, Fluconazole và một loại thuốc gọi là Miltefosine. Miltefosine là một loại thuốc được phê duyệt để điều trị bệnh Leishmania, một bệnh ký sinh trùng lây lan qua ruồi cát.

Kết quả tốt nhất (ở hai trẻ hồi phục hoàn toàn) đến từ việc chẩn đoán và điều trị sớm bằng các loại thuốc được khuyến nghị, cùng với việc làm mát cơ thể xuống nhiệt độ dưới mức bình thường để điều trị sưng não.

Bên cạnh đó, có một loại thuốc khác đang được thử nghiệm dùng để điều trị khẩn cấp các trường hợp nhiễm trùng Naegleria Fowleri. Điều đáng mừng là khi sử dụng loại thuốc này kèm với một số loại thuốc khác cũng như kiểm soát tình trạng phù não có thể tăng khả năng sống sót cho người bệnh.

BS. Nguyễn Minh Ngọc