AI trở thành 'vũ khí tối thượng' của Bắc Kinh

Hệ thống giám sát và kiểm soát của Bắc Kinh từ lâu được biết đến với mức độ chặt chẽ, từ đội ngũ kiểm duyệt lớn vận hành “Vạn Lý Tường Lửa” đến mạng lưới camera dày đặc tại các đô thị.

Tuy nhiên, chính quyền Trung Quốc được cho là đang sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tăng tốc những hệ thống này trong thời gian gần đây, ứng dụng sâu hơn vào đời sống hàng ngày của 1,4 tỷ công dân, bao gồm cả việc theo dõi tâm trạng của các tù nhân, theo CNN.

Hệ thống nhận diện phương tiện và người đi đường SenseVideo ở Bắc Kinh vào năm 2018. Ảnh: Bloomberg.

Thông tin này được nêu trong báo cáo ngày 1/12 của Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI), một tổ chức nghiên cứu được tài trợ một phần bởi chính phủ Australia và các nước khác, mô tả chi tiết cách các công cụ AI của Bắc Kinh đã trở nên tinh vi hơn đáng kể trong hai năm qua.

Sự thay đổi này diễn ra trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ Mỹ - Trung ngày càng gay gắt. Bắc Kinh đã đầu tư hàng trăm tỷ USD vào các doanh nghiệp liên quan đến AI và đạt tiến bộ đáng kể trong nghiên cứu, phát triển, bất chấp các nỗ lực của Mỹ nhằm hạn chế nguồn cung chip AI hiệu suất cao.

Chính Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của AI trong chính sách Internet đang phát triển của đất nước, cho rằng AI "đặt ra những thách thức đối với quản trị không gian mạng đồng thời mang lại những con đường phát triển mới".

AI trong giám sát dân sự và hệ thống tư pháp

Các chuyên gia của ASPI cho rằng AI đang trở thành "xương sống của một hình thức kiểm soát chặt chẽ và bao trùm hơn nhiều", giúp chính quyền Trung Quốc quản lý luồng thông tin.

“Trung Quốc đang tận dụng AI để nâng cao hiệu quả và mức độ thâm nhập của các hệ thống kiểm soát hiện có. AI cho phép Bắc Kinh giám sát nhiều người hơn, với mức độ chi tiết hơn và ít tốn nguồn lực hơn”, ông Nathan Attrill, đồng tác giả báo cáo và nhà phân tích cấp cao về Trung Quốc tại ASPI, nhận định.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng những dữ liệu trong hệ thống giám sát và kiểm duyệt cho phép Bắc Kinh kiểm soát chặt chẽ hơn công tác quản lý dân số và dòng chảy thông tin, đồng thời tăng cường sức mạnh ở nước ngoài với vai trò là nhà xuất khẩu công nghệ giám sát toàn cầu.

Mạng lưới camera giám sát khổng lồ của Trung Quốc là điểm khởi đầu cho việc giám sát bằng AI. Mặc dù không có số liệu thống kê toàn diện, ước tính tồn tại tới 600 triệu camera trên toàn quốc (tương đương khoảng 3 camera cho mỗi 7 người). Những camera này cũng ngày càng được trang bị nhiều tính năng AI tiên tiến như nhận dạng khuôn mặt và theo dõi vị trí.

Dữ liệu thu thập được từ một quận ở Thượng Hải chi tiết hóa các kế hoạch sử dụng camera và máy bay không người lái hỗ trợ AI để "tự động giám sát và chấp pháp một cách thông minh", bao gồm khả năng cảnh báo cảnh sát về các đám đông tụ tập.

Một cảnh sát Trung Quốc bước đi dưới chùm camera giám sát được lắp đặt tại Quảng trường Thiên An Môn vào năm 2019. Ảnh: Bloomberg.

AI cũng đang được tích hợp vào hệ thống tư pháp. Tòa án Tối cao Trung Quốc đã thúc giục tất cả tòa án phát triển một hệ thống trí tuệ nhân tạo tiên tiến vào năm 2025 để sử dụng trong nhiều thủ tục tố tụng pháp lý và công việc hành chính.

Đơn cử, một hệ thống AI ở Thượng Hải được cho là có thể đưa ra đề xuất liệu thẩm phán và công tố viên có nên bắt giữ hay cấp án treo cho các nghi phạm và bị cáo hình sự hay không.

Xu hướng tương tự cũng diễn ra trong hệ thống nhà tù. Làn sóng thúc đẩy xây dựng các "nhà tù thông minh" nơi những công cụ AI theo dõi vị trí và hành vi của tù nhân. Trong một nhà tù, camera nhận dạng khuôn mặt giám sát biểu cảm của tù nhân và sẽ can thiệp nếu họ có vẻ tức giận.

"Một bị cáo bị bắt thông qua sự trợ giúp của hệ thống giám sát dựa trên AI và được xét xử trong một phòng xử án hỗ trợ AI sau đó có thể bị kết án dựa trên đề xuất của hệ thống AI và chuyển đến một 'nhà tù thông minh', kết hợp công nghệ thông minh mở rộng", báo cáo của ASPI viết.

Trụ sở Tencent, một trong những ông lớn công nghệ đóng vai trò then chốt trong hệ sinh thái giám sát và kiểm duyệt của Trung Quốc, ở Thẩm Quyến. Ảnh: Bloomberg.

Xiao Qiang, nhà khoa học nghiên cứu tự do trên không gian Internet tại Đại học California (Mỹ) thừa nhận rằng mặc dù các công nghệ thông minh có thể giúp ngăn ngừa tội phạm song "có thể bị lạm dụng".

Để kiểm soát các cộng đồng thiểu số, nhiều công ty Trung Quốc được cho là đang phát triển các mô hình AI cho các ngôn ngữ thiểu số, bao gồm Duy Ngô Nhĩ, Tây Tạng, Mông Cổ, nhằm "giám sát và kiểm soát giao tiếp" tốt hơn trong các ngôn ngữ đó, theo CNN.

Vai trò của các ông lớn công nghệ

Báo cáo của ASPI cũng nhấn mạnh vai trò của các công ty công nghệ lớn nhất Trung Quốc, gọi họ là "những người hỗ trợ và thực thi chủ chốt các chính sách kiểm duyệt nội dung trực tuyến" của chính quyền Trung Quốc.

Điển hình, ByteDance, công ty mẹ của TikTok, kiểm duyệt nội dung trên Douyin (phiên bản ứng dụng được sử dụng chủ yếu ở Trung Quốc) bằng cách chặn hoặc hạ cấp các nội dung nhạy cảm. Tencent, một gã khổng lồ trong ngành truyền thông xã hội và trò chơi, sử dụng AI để theo dõi hành vi người dùng. Tương tự, công cụ tìm kiếm Baidu bán một số công cụ kiểm duyệt nội dung và đã hợp tác với các cơ quan chính phủ trong hơn 100 vụ án hình sự liên quan đến gian lận và tội phạm mạng.

Việc kiểm soát trực tuyến này được tự động hóa triệt để. Ông Attrill giải thích: "Trên không gian trực tuyến, AI cho phép kiểm duyệt thời gian thực và định hình dư luận: các nền tảng sử dụng kiểm duyệt tự động, phân tích cảm xúc và thuật toán đề xuất để phù hợp với chính quyền trung ương".

Hệ sinh thái kiểm duyệt và giám sát AI đang phát triển của Trung Quốc cũng mang tính rộng khắp. Báo cáo của ASPI cho biết rằng một số quốc gia khác như Iran và Arab Saudi cũng đang sử dụng AI để giám sát người dân của họ.

Đại Hoàng