Xu hướng mới trong phát triển sách điện tử

Bạn đọc trải nghiệm sách điện tử tại triển lãm “80 năm Hành trình Độc lập-Tự do-Hạnh phúc”.

Việc thúc đẩy loại hình xuất bản này góp phần định hình nền tảng, tạo thế chủ động trong cuộc cạnh tranh tri thức toàn cầu. Nếu coi chuyển đổi số là động lực phát triển lớn của ngành xuất bản thì sách điện tử chính là “cửa ngõ” quan trọng nhất.

Bạn đọc khó chấp nhận sản phẩm hời hợt

Theo thông tin từ Hội Xuất bản Việt Nam, trong nửa đầu năm 2025, tỷ lệ xuất bản phẩm điện tử (tính theo đầu sách) đạt khoảng trên 15% và đây là tiêu chí quan trọng để đánh giá mức độ tiến bộ của ngành trong việc số hóa. Các nhà xuất bản, doanh nghiệp công nghệ ngày càng nhận rõ tầm quan trọng của xuất bản điện tử như một phần không thể tách rời trong chuyển đổi số ngành xuất bản. Ngoài sách điện tử thuần túy, nhiều ấn phẩm số có thêm phần audiobook, sách nói, tính năng tương tác (đa phương tiện, hình ảnh, âm thanh) nhằm thu hút người dùng trẻ, người lớn tuổi và những nhóm đọc đặc biệt.

Sự phát triển của sách điện tử năm 2025 đã trở thành chiến lược trong đẩy mạnh văn hóa, tri thức. Với sách số, mọi người dân, kể cả ở vùng sâu, miền xa đều có thể tiếp cận dễ dàng qua thiết bị điện tử. Việc cung cấp sách nói, ebook miễn phí hay giá rẻ là bước tiến quan trọng để bảo đảm công bằng trong tiếp cận tri thức. Sách điện tử cũng trở thành trọng tâm trong chiến lược xây dựng xã hội học tập theo cách linh hoạt, đa dạng, phù hợp với từng cá nhân. Bên cạnh đó, các tác giả, dịch giả, nhà xuất bản cũng có cơ hội lớn trong việc phát triển thương hiệu.

Đại diện Cục Xuất bản, In và Phát hành cho biết, có hơn 60% nhà xuất bản trong nước đã triển khai số hóa nội dung; nhiều đơn vị bước đầu sử dụng AI trong biên tập, cá nhân hóa trải nghiệm đọc, phân tích nhu cầu độc giả và sản xuất sách điện tử. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật là thí dụ tiêu biểu. Với việc ra mắt “Tủ sách điện tử Chủ tịch Hồ Chí Minh” gồm 135 đầu sách nhân Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh của Người, đơn vị đã khẳng định bước tiến quan trọng trong lan tỏa tư tưởng Hồ Chí Minh trên không gian mạng. Vừa qua, triển lãm “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” diễn ra tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm quốc gia (Đông Anh, Hà Nội) cũng cho thấy dấu ấn nổi bật của sách điện tử và sách nói. Không gian trải nghiệm sách số đã thu hút đông đảo công chúng, đặc biệt là giới trẻ, cho thấy sức hấp dẫn của xu hướng đọc mới trong kỷ nguyên công nghệ.

Qua các sự kiện lớn mang dấu ấn của sách số, có thể nhận thấy những thay đổi sâu sắc trong thói quen tiếp nhận tri thức của bạn đọc. Cụ thể, họ không dừng lại việc đọc mà muốn trải nghiệm, tương tác và đồng sáng tạo. Tại triển lãm “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”, khoảnh khắc nhà thơ Trần Đăng Khoa khi chạm tay vào cuốn sách điện tử “Biển của lòng người” (Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông), ngỡ ngàng, xúc động khi nghe tiếng sóng biển, ngắm hình ảnh đảo xa đã thu hút rất nhiều bạn đọc trong sự thuyết phục về kết hợp giữa công nghệ và cảm xúc. Nhà thơ Trần Đăng Khoa chia sẻ, theo ông quan sát, người trẻ tiếp cận sách theo cách rất linh hoạt: đọc, nghe, tìm hiểu dữ liệu mở rộng qua mã QR. Họ không coi sách điện tử là bản sao của sách in mà là thế giới tri thức mở với đòi hỏi được “sống cùng” tác phẩm trong nhiều trạng thái.

Yêu cầu ngày càng cao của bạn đọc đồng nghĩa với việc các nhà xuất bản phải đổi mới toàn diện. Ngoài số hóa kho sách, còn phải hợp tác với đội ngũ kỹ sư, nhà thiết kế, chuyên gia âm thanh, nghệ sĩ để tạo nên tác phẩm số hoàn chỉnh. Như vậy, cần nguồn lực đầu tư, cơ chế bản quyền chặt chẽ và sự chuyên nghiệp trong vận hành.

Cơ hội để chuyên nghiệp hơn

Trong khi thế giới đang bước vào kỷ nguyên sách điện tử thế hệ mới với nhiều đột phá về công nghệ, ngành xuất bản trong nước vẫn đứng trước khoảng cách không nhỏ. Bên cạnh vấn đề kỹ thuật còn là bài toán chiến lược, liên quan đến năng lực sáng tạo, hạ tầng, thị trường và cả khung pháp lý. Ở các nước phát triển, sách điện tử và sách nói đang dịch chuyển mạnh mẽ sang những mô hình tương tác cao. Nhiều ứng dụng còn tích hợp AI nhằm phân tích hành vi đọc, đưa ra gợi ý cá nhân hóa cao, giúp người đọc có trải nghiệm phù hợp với sở thích và nhu cầu học tập riêng.

Sinh viên sử dụng sách điện tử tại thư viện Đại học kinh tế Quốc dân. (Ảnh MINH HIẾU)

Dù đã có những nỗ lực bước đầu, việc tiếp cận các xu hướng toàn cầu này đối với Việt Nam vẫn gặp nhiều trở ngại. Đầu tiên là nguồn lực tài chính, công nghệ còn hạn chế, chưa đủ để phát triển đồng bộ các sản phẩm AR/VR hay audiobook đa giọng đọc. Ngoài ra, hạ tầng mạng và thiết bị chưa thực sự phổ cập, nhất là ở vùng miền còn khó khăn. Khung pháp lý liên quan đến bản quyền, đặc biệt trong lĩnh vực voice-clone và dịch thuật AI, vẫn chưa hoàn thiện. Bên cạnh đó, do thị trường sách điện tử trong nước còn hoạt động ở quy mô nhỏ, manh mún nên mức độ chi trả cho sản phẩm số chưa cao, khiến nhà xuất bản và doanh nghiệp công nghệ e ngại khi đầu tư lớn. Thêm vào đó, vấn đề nhân lực sáng tạo nội dung số, kỹ sư lập trình, thiết kế trải nghiệm tương tác… cũng còn non kém, thiếu hụt.

Ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành, nhận định: “Muốn đạt được kết quả, cần trả lời rõ câu hỏi: Chuyển đổi số hướng vào mục đích gì? Các đơn vị thu được giá trị gì từ đó? Nếu không, rất dễ rơi vào tình trạng chỉ thay đổi hình thức, chạy theo sản phẩm bên ngoài. Thực tế, chuyển đổi số cần hướng vào thị trường mới. Đây là bài toán mà suốt những năm qua, chúng ta đã làm nhưng chưa triệt để. Đôi khi, có số liệu cho thấy mức tăng trưởng ổn nhưng khó khăn phía trước rất lớn”.

Trong phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm nay, Cục đề xuất các đơn vị cần tăng cường đầu tư hạ tầng kỹ thuật, công nghệ hiện đại, nhân sự để đưa xuất bản điện tử thành mũi nhọn phát triển. Một số giải pháp kèm theo là hoàn thiện hành lang pháp lý; xây dựng và hoàn thiện hạ tầng số từ trung ương đến địa phương; phát triển các cơ sở dữ liệu dùng chung; tạo lập cơ sở dữ liệu quốc gia về xuất bản, in và phát hành; tăng cường ứng dụng công nghệ Big Data, AI... Việc số hóa và “bản sắc hóa” kho tàng tác phẩm văn học, lịch sử, khoa học có thể mở rộng diện phổ biến trong nước, đồng thời đưa tác phẩm Việt Nam ra thế giới.

Để rút ngắn khoảng cách trong hội nhập và phát triển, ngành xuất bản trong nước cần chiến lược dài hơi, đồng bộ giữa khâu quản lý, vận hành và sáng tạo. Cần chú trọng đào tạo nhân lực số trong lĩnh vực xuất bản, hoàn thiện khung pháp lý về bản quyền số, quyền tác giả và quyền nhân vật giọng đọc, nhằm tạo môi trường minh bạch, khuyến khích đầu tư.

Theo các chuyên gia, để phát triển theo yêu cầu mũi nhọn, mỗi đơn vị cần chọn được lĩnh vực thử nghiệm ưu tiên, chăm sóc những nhóm bạn đọc sẵn sàng tiếp nhận đổi mới, đồng thời phù hợp với chiến lược nâng cao dân trí của đất nước. Việc phát triển sách điện tử, từng bước hội nhập với xu hướng quốc tế chính là một phần quan trọng trong chiến lược xây dựng con người Việt Nam mới giàu tri thức, bản lĩnh, đủ khả năng làm chủ công nghệ. Đây là nhiệm vụ không thể chậm trễ, góp phần đưa văn hóa đọc tiếp tục trở thành nền tảng vững chắc của tiến trình phát triển đất nước trong kỷ nguyên số với không ít cơ hội và thách thức.

MAI LỮ