X6 - Điệp viên hoàn hảo

Người mà tôi nhắc đến là một nhà tình báo Việt Nam trong thế kỷ XX - một cái tên mà bất kỳ ai yêu lịch sử đều biết - Phạm Xuân Ẩn (1927-2006). Một con người sống 2 cuộc đời song song: Một nhà báo quốc tế nổi tiếng, đồng thời là điệp viên chiến lược của Việt Nam.

Nhà sử học Larry Berman đã vượt qua nhiều trở ngại đến Việt Nam hơn 30 lần phỏng vấn ông Phạm Xuân Ẩn và đồng đội của ông cùng những người liên quan để thực hiện quyển sách rất có giá trị này.

Có lẽ, cái duyên của Larry Berman với Phạm Xuân Ẩn không chỉ đơn thuần là một cuộc phỏng vấn học thuật. Giữa 2 con người đến từ 2 thế giới đối lập - một giáo sư người Mỹ và một điệp viên Việt Nam từng hoạt động chống lại nước Mỹ - lại nảy sinh một thứ niềm tin khó lý giải. Đọc tác phẩm, tôi hình dung tác giả Larry Berman trong buổi gặp đầu tiên với ông Phạm Xuân Ẩn: Ngồi trước một người đàn ông đã bước qua bao nhiêu bão tố của thời cuộc, ánh mắt vừa hiền hòa vừa sắc lạnh, kể chuyện bằng giọng trầm mà đôi khi pha chút dí dỏm.

Có những lúc, tôi tin rằng tác giả Berman không chỉ ghi chép để viết sách. Ông lắng nghe như một người bạn, một kẻ lữ hành đang lần theo những dấu vết còn sót lại của một cuộc chiến mà cả hai đều đã chứng kiến, dù ở 2 chiến tuyến khác nhau. Chính sự lắng nghe ấy, sự kiên nhẫn ấy, đã khiến Phạm Xuân Ẩn - người từng được cả thế giới biết đến như một bóng hình bí ẩn - dần mở lòng.

Để rồi sau nhiều năm, cuốn X6 - Điệp viên hoàn hảo không chỉ là câu chuyện về một nhân vật lịch sử, mà còn là minh chứng cho sức mạnh của sự thấu hiểu: Chiến tranh có thể chia rẽ con người, nhưng ký ức và sự thật lại có thể kết nối họ ở một tầng sâu hơn.

Giáo sư Larry Berman và Thiếu tướng tình báo - nhà báo Phạm Xuân Ẩn. Ảnh tư liệu: nhandan.vn

Lấy bối cảnh chiến tranh ở Việt Nam đầy biến động, tác phẩm mở ra một hành trình thâm nhập sâu vào guồng máy thông tin của Mỹ và chính quyền Sài Gòn, nơi ông Phạm Xuân Ẩn vừa là phóng viên quốc tế được kính trọng, vừa là chiến sĩ cộng sản trung thành. Với giọng văn nghiêm cẩn của một học giả, Larry Berman không chỉ ghi lại những mốc lịch sử quan trọng, mà còn dựng lại bức tranh thời cuộc với mạng lưới tình báo, những màn đấu trí căng thẳng và sự cống hiến thầm lặng vì độc lập dân tộc. Cuốn sách là minh chứng sống động cho trí tuệ, lòng dũng cảm và bản lĩnh của người Việt Nam trong cuộc chiến giành chủ quyền; đồng thời là tư liệu quý giá cho bất kỳ ai muốn hiểu sâu hơn về lịch sử chiến tranh Việt Nam dưới góc nhìn quốc tế.

Không chỉ đơn thuần là một cuốn tiểu sử, cuốn sách còn là một bức chân dung toàn diện về Phạm Xuân Ẩn, khắc họa ông từ tuổi thơ, quãng thời gian du học tại Mỹ, những năm tháng làm phóng viên cho Time, Reuters, New York Herald Tribune… cho đến khi trở thành một trong những điệp viên chiến lược quan trọng nhất của Việt Nam trong chiến tranh.

Điều đặc biệt ở chỗ, tác giả Larry Berman không viết cuốn sách này để tô hồng hay chỉ trích, mà để tái hiện một con người thật với những mâu thuẫn nội tâm, những giằng xé giữa tình cảm cá nhân và nghĩa vụ với Tổ quốc.

Trong mắt bạn bè quốc tế, ông Phạm Xuân Ẩn là nhà báo thông minh, dí dỏm, giàu hiểu biết. Nhưng song song với hình ảnh đó là một “chiến sĩ thầm lặng”, làm việc cho mạng lưới tình báo của Việt Nam, cung cấp những thông tin chiến lược có ảnh hưởng lớn đến cục diện chiến tranh. Cái tài tình ở đây là ông đã sống trọn vẹn cả hai vai trò mà không để bất cứ ai nghi ngờ. Điều này đòi hỏi bản lĩnh phi thường, khả năng ứng biến xuất sắc và hơn hết là sự hy sinh cá nhân khôn lường…

Chỉ chưa tới 400 trăm trang sách nhưng Larry Berman đã mang đến cho người đọc cái nhìn từ cả hai phía của cuộc chiến tranh. Nhà văn, với tư cách một học giả Mỹ, đã rất công tâm khi khai thác tài liệu, phỏng vấn nhân chứng, để kể lại câu chuyện với sự tôn trọng sự thật. Để ta thấy được Phạm Xuân Ẩn không chỉ là một “điệp viên hoàn hảo” về nghiệp vụ, mà còn là một con người của hòa bình. Ông yêu quý bạn bè Mỹ, trân trọng văn hóa phương Tây, nhưng vẫn kiên định với lý tưởng giải phóng dân tộc. Sự thông minh, khả năng ứng xử khéo léo và tinh thần kiên định của ông là tấm gương cho thế hệ trẻ trong bất cứ lĩnh vực nào.

X6 - Điệp viên hoàn hảo là cuốn sách không chỉ dành cho người yêu lịch sử, mà cho bất cứ ai muốn hiểu thêm về sức mạnh của trí tuệ, bản lĩnh và lòng yêu nước. Tên tuổi Phạm Xuân Ẩn mãi khắc vào trang sử vàng dân tộc, như minh chứng bất diệt cho trí tuệ Việt Nam và bản lĩnh kiên cường trong hành trình giành độc lập, tự do.

Những ngày tháng 9, cả nước hướng về Tết Độc lập - Quốc khánh 2-9. Và cũng thật trùng hợp, khi nhà tình báo chiến lược Phạm Xuân Ẩn sinh vào tháng 9, tại Biên Hòa, Đồng Nai. Đọc lại X6 - Điệp viên hoàn hảo, càng khâm phục vị tướng tình báo chiến lược Phạm Xuân Ẩn. Ông đã sống một cuộc đời thật nhiệt huyết và bản lĩnh giữa 2 chiến tuyến, 2 làn đạn.

Vân Anh