Việt Nam sẵn sàng trở thành điểm đến tin cậy của cộng đồng khoa học quốc tế

Phát biểu khai mạc buổi lễ, GS Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng giải thưởng Quỹ VinFuture chia sẻ: Các nhà khoa học được vinh danh năm 2025 sẽ mang đến những khám phá khoa học xuất sắc, góp phần tạo ra lợi ích lớn lao cho xã hội - cả về phúc lợi con người lẫn phát triển bền vững. Công trình của họ nhắc chúng ta rằng khoa học không chỉ là tri thức, mà còn là trách nhiệm - trách nhiệm đóng góp vào tương lai tốt đẹp hơn cho hành tinh và các thế hệ tiếp theo. Đôi khi, chúng ta lo ngại rằng khoa học mới có thể mở ra một “chiếc hộp Pandora” và cần sự cẩn trọng để định hướng các công nghệ mạnh mẽ theo hướng an toàn và đúng đắn. Nhưng nhiều hơn thế, những lợi ích mà các phát minh mang lại là vô cùng rõ ràng - và đằng sau đó là những câu chuyện đầy cảm hứng về trí tuệ, nghị lực và niềm tin vào khoa học.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại lễ trao giải.

GS Richard Friend nói thêm: Trong 5 mùa giải, VinFuture đã vinh danh nhiều nhà khoa học xuất sắc - những người sau đó tiếp tục được ghi nhận bằng các giải thưởng danh giá khác của thế giới. Tối nay cũng là điểm nhấn kết thúc Tuần lễ Khoa học công nghệ VinFuture với các hoạt động và thảo luận đa ngành - từ y sinh, nông nghiệp thực phẩm, robot và tự động hóa thông minh đến khoa học vì tương lai bền vững. Chúng ta cũng đã có một hội thảo quan trọng về đạo đức và an toàn AI vì nhân loại, với sự tham dự và chia sẻ của lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

Tại buổi lễ trao giải, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã gửi lời chúc mừng tới các nhà khoa học đã tham gia giải thưởng VinFuture, một giải thưởng do người Việt khởi xướng nhưng có tầm quốc tế. Chủ tịch Quốc hội cho biết, chủ đề của VinFuture năm nay như lời kêu gọi mạnh mẽ, trên tinh thần đoàn kết, tạo cơ hội cho mọi người dân, quốc gia, cũng là tinh thần vượt qua giới hạn tri thức, hợp tác toàn cầu mang lại lợi ích thiết thực cho nhân loại. Nhìn lại chặng đường 5 năm, ông đánh giá giải thưởng không chỉ tôn vinh các công trình khoa học xuất sắc mà còn tạo diễn đàn đối thoại giữa giới khoa học, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách, từ đó hình thành nhiều cách tiếp cận và mô hình hợp tác mới.

Chủ tịch Quốc hội ghi nhận và đánh giá cao nỗ lực bền bỉ của những người sáng lập quỹ đã dành nguồn lực lớn để phát triển giải thưởng, góp phần lan tỏa giá trị nhân văn của khoa học và giới thiệu tới thế giới hình ảnh đất nước, con người Việt Nam giàu lòng nhân ái và khát vọng phát triển. Chủ tịch Quốc hội cũng gửi lời cảm ơn Hội đồng giải thưởng vì tinh thần trách nhiệm, góp phần tạo nên uy tín và thành công của VinFuture. Năm nay, giải thưởng tiếp nhận hơn 1.700 hồ sơ, gấp ba lần mùa đầu tiên. Nhiều công trình thể hiện tư duy đổi mới, sáng tạo; các kết quả nghiên cứu tiếp tục lan tỏa cảm hứng và củng cố niềm tin vào khoa học trong việc giải quyết các vấn đề cấp bách toàn cầu.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh thêm, thế giới đang đối mặt với biến đổi khí hậu và nhiều rủi ro chưa từng có. Khoa học chỉ thực sự phát huy sức mạnh khi có hợp tác quốc tế bền vững. Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương quan trọng về đổi mới tư duy pháp luật, phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế tư nhân...

Các nhà khoa học nhận Giải thưởng Chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD.

Trong đó, khoa học - công nghệ và chuyển đổi số được xác định là động lực của giai đoạn mới. Việt Nam mong muốn tiếp tục hợp tác với cộng đồng khoa học quốc tế trong nghiên cứu các vấn đề chung của nhân loại, chuyển giao công nghệ, phát triển mô hình tăng trưởng xanh và bao trùm. Việt Nam sẵn sàng đồng hành cùng các quốc gia trên tinh thần trách nhiệm và tôn trọng lẫn nhau, trở thành điểm đến tin cậy của các nhà khoa học.

Chủ tịch Quốc hội cũng khẳng định, Việt Nam cam kết xây dựng môi trường pháp lý minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi để các mô hình đổi mới sáng tạo được triển khai hiệu quả, an toàn, đóng góp tích cực vào sự phát triển của khu vực và thế giới.

Ngay sau lời phát biểu của Chủ tịch Quốc hội, các giải thưởng lớn đã dần được xướng tên chủ nhân.

Giải thưởng Chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD được trao cho TS. Douglas R. Lowy, TS. John T. Schiller, TS. Aimeé R. Kreimer và GS. Maura L. Gillison (Hoa Kỳ) vì những khám phá và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người (HPV) gây ra. Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của virus papilloma ở người do TS. Lowy và TS. Schiller thực hiện đã dẫn đến sự phát triển của các loại vaccine HPV hiệu quả cao, ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Tiếp đó, phác đồ tiêm chủng liều đơn của TS. Kreimer - được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị áp dụng đã mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận vaccine tới người dân.

GS Nguyễn Thục Quyên, thành viên Hội đồng giám khảo trao giải đặc biệt cho GS Maria Esperanza Martínez-Romero.

Song song đó, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của GS. Gillison và TS. Kreimer cũng xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu - cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vaccine HPV. Thành tựu của họ đã, đang và sẽ tiếp tục cứu sống hàng triệu người trong nhiều thập kỷ tới.

Bên cạnh Giải thưởng Chính, VinFuture 2025 cũng trao 3 Giải Đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới, Nhà khoa học nữ và Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển.

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã vinh danh GS. María Esperanza Martínez-Romero (Mexico) vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới. GS. Martínez-Romero đã phát hiện và mô tả nhiều loài Rhizobium mới, góp phần mở rộng hiểu biết về phân loại vi sinh vật và tương tác cây - vi sinh trong nông nghiệp, mở ra hướng nghiên cứu mới về cộng sinh vi khuẩn - cây trồng, có tác động sâu rộng đến nông nghiệp bền vững trong bối cảnh nguồn lực hạn chế.

GS Mary-Claire King nhận giải thưởng từ Chủ tịch Hội đồng giám khảo.

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ được trao cho GS. Mary-Claire King (Hoa Kỳ) vì sự phát hiện gen BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho các xét nghiệm di truyền, chương trình tầm soát và điều trị theo hướng cá thể hóa. Việc xác định vị trí gen BRCA1 trên nhiễm sắc thể 17q21 vào năm 1990 - trước khi bộ gen người được giải mã - được xem là cột mốc lịch sử, khẳng định bản chất di truyền của nguy cơ ung thư và thay đổi cách tiếp cận phòng ngừa - điều trị trên toàn thế giới.

Nhóm nhà khoa học nhận Giải thưởng Đặc biệt VinFuture dành cho nghiên cứu lĩnh vực mới.

Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới đã vinh danh 5 nhà khoa học: GS. Venkatesan Sundaresan (Hoa Kỳ), GS. Raphaël Mercier (Đức), TS. Emmanuel Guiderdoni (Pháp), TS. Imtiyaz Khanday (Hoa Kỳ) và TS. Delphine Mieulet (Pháp) vì những đổi mới trong phát triển các loại cây trồng lai có khả năng tự nhân giống. Cây lai có năng suất vượt trội so với cây bố mẹ nhưng việc sản xuất hạt giống lai cho cây lúa - nguồn lương thực chính của hơn một nửa dân số thế giới - lại phức tạp và tốn kém, khiến phần lớn nông dân khó có cơ hội tiếp cận. Nhóm nghiên cứu đã tạo ra hạt giống lúa mang các đặc tính ưu việt giống hệt cây mẹ thông qua tự thụ phấn, dựa trên những hiểu biết mới về sinh học phát triển và di truyền, giúp cải thiện năng suất, giảm chi phí hạt giống và thúc đẩy an ninh lương thực bền vững.

GS. Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture chia sẻ về các công trình được vinh danh năm 2025.

Chia sẻ về các công trình được vinh danh năm nay, GS. Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture, cho biết: “Các Chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2025 đã kiến tạo những tiến bộ khoa học mang tính bước ngoặt, đem lại lợi ích thiết thực cho sức khỏe con người và an ninh lương thực toàn cầu. Từ vaccine, hiểu biết về bệnh có căn nguyên di truyền, đến các phương pháp lai tạo giống cây trồng và quy trình canh tác bảo đảm sinh trưởng tối ưu - những thành tựu này cho thấy sức mạnh của khoa học khi được dẫn dắt bởi lòng nhân ái và tinh thần hợp tác xuyên biên giới. Khi tri thức phụng sự con người, chúng không chỉ mở rộng hiểu biết của chúng ta về thế giới, mà còn góp phần bảo vệ và nuôi dưỡng sự sống”.

Sau 5 mùa giải liên tiếp thành công, Giải thưởng VinFuture đã trở thành một trong những giải thưởng khoa học công nghệ uy tín hàng đầu thế giới, với 6.132 đề cử đến từ gần 110 quốc gia và vùng lãnh thổ tại 5 châu lục, và tôn vinh 48 nhà khoa học kiệt xuất. Các công trình được vinh danh - từ năng lượng sạch, trí tuệ nhân tạo, công nghệ y sinh đến những đột phá trong nông nghiệp - đang tạo ra những chuyển biến sâu rộng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và định hình tương lai của nhân loại.

Phạm Huyền