Trí tuệ nhân tạo có thể làm ra loại vũ khí sinh học vượt tầm kiểm soát của con người

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi lĩnh vực sinh học và y học bằng cách tăng tốc quá trình phát hiện thuốc mới, tìm ra các loại protein tiềm năng, cũng như giúp việc thiết kế và thao tác với DNA - những “viên gạch” cấu thành sự sống, trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, như với bất kỳ công nghệ mới nào, sự tiến bộ này cũng tiềm ẩn mặt trái.

Mối nguy tiềm ẩn trong sự tiến bộ

Những công cụ AI được dùng để phục vụ nghiên cứu y học hoàn toàn có thể bị lợi dụng để phát triển các mầm bệnh và độc tố nguy hiểm, có khả năng vượt qua các hệ thống kiểm tra an ninh sinh học hiện tại.

Các nghiên cứu về sinh học có thể tạo ra vũ khí nguy hiểm

Trong một nghiên cứu mới của Microsoft, các nhà khoa học đã tiến hành một thử nghiệm theo kiểu “tin tặc sinh học” nhằm chứng minh rằng những chuỗi gien được tạo bởi AI có thể qua mặt phần mềm kiểm duyệt an ninh DNA mà các nhà sản xuất sinh học hiện đang sử dụng.

Nhóm nghiên cứu viết trong bài công bố trên tạp chí Science: “Chúng tôi tin rằng việc phát triển công nghệ thiết kế protein có hỗ trợ của AI mang lại tiềm năng to lớn trong việc giải quyết các thách thức then chốt của y học và khoa học sự sống, qua đó tạo ra những tác động tích cực sâu rộng đối với con người và xã hội. Tuy nhiên, cũng như những công nghệ mới nổi khác, điều quan trọng là phải chủ động nhận diện và giảm thiểu các rủi ro nảy sinh từ những năng lực mới này”.

Thử nghiệm hệ thống phòng thủ

Khi các công ty công nghệ sinh học sản xuất DNA nhân tạo cho giới nghiên cứu, họ thường dùng phần mềm Biosecurity Screening Software (BSS) để so sánh trình tự gien mới với cơ sở dữ liệu các mối đe dọa đã được biết đến. Cách làm này vừa là ưu điểm, vừa là hạn chế: phần mềm chỉ có thể phát hiện những gì đã được liệt kê trong cơ sở dữ liệu, còn các biến thể chưa từng xuất hiện thì rất dễ “lọt lưới”.

Để kiểm chứng lỗ hổng này, nhóm nghiên cứu của Microsoft đã sử dụng các chương trình AI công khai để tạo ra hơn 76.000 biến thể tổng hợp của các protein nguy hiểm, trong đó có cả ricin - một loại độc tố chết người. Họ không tạo ra protein thật, mà chỉ thiết kế các chỉ dẫn di truyền để tổng hợp chúng.

Vũ khí sinh học có độ nguy hiểm và tác hại lâu dài

Sau đó, họ chạy toàn bộ những chuỗi DNA này qua 4 phần mềm kiểm tra an ninh sinh học khác nhau để xem có bao nhiêu chuỗi “lọt qua” được. Kết quả gây lo ngại: một tỷ lệ đáng kể các trình tự do AI tạo ra đã vượt qua toàn bộ lớp kiểm duyệt mà không bị phát hiện.

Vá lỗ hổng, nhưng chưa thể yên tâm

Sau khi phát hiện ra các lỗ hổng, nhóm của Microsoft đã phối hợp với các nhà phát triển phần mềm BSS để tìm giải pháp. Họ bổ sung các mục tiêu đe dọa mới vào cơ sở dữ liệu, đồng thời tinh chỉnh thuật toán sàng lọc. Kết quả là trong đợt kiểm tra thứ 2, các công cụ BSS được cập nhật đã phát hiện được 97% những chuỗi nguy hiểm nhất.

Tuy vậy, nghiên cứu cũng cho thấy mức độ đáng báo động: dù tỷ lệ phát hiện đã cải thiện đáng kể, vẫn còn 3% chuỗi có thể lọt qua mà không bị nhận diện. Và quan trọng hơn, do các chuỗi gien này chỉ mới tồn tại ở dạng mô phỏng máy tính, chưa ai có thể xác định chính xác nếu được tổng hợp thật, chúng sẽ hoạt động ra sao trong thực tế.

Cuộc đua không hồi kết giữa công nghệ và an ninh sinh học

Kết quả nghiên cứu của Microsoft là một lời cảnh báo rõ ràng: cùng với sự phát triển nhanh chóng của AI, việc thiết kế sinh học bằng máy đang mở ra cả cơ hội và rủi ro chưa từng có. Càng về sau, các hệ thống AI sẽ càng tinh vi, và nếu không kịp thời nâng cấp, những phần mềm an ninh sinh học hiện nay sẽ không đủ khả năng đối phó.

Cần kiểm soát vũ khí sinh học, tránh rơi vào tay kẻ xấu

Theo ngôn ngữ ngành vũ khí, đây giống như cuộc đua giữa máy bay tàng hình và radar phát hiện máy bay tàng hình. Còn nói theo ngôn ngữ sinh học, là cuộc đua giữa vi rút và vắc xin, lĩnh vực an ninh sinh học cũng sẽ phải liên tục cập nhật và thích ứng với những kỹ thuật AI ngày càng tiên tiến. Bảo mật sinh học không còn là nhiệm vụ một lần rồi xong, mà là cuộc chiến liên tục giữa con người và trí tuệ nhân tạo - nơi chỉ cần một kẽ hở nhỏ, hậu quả có thể lan rộng toàn cầu.

Vì thế, nghiên cứu này không chỉ là một bài kiểm tra năng lực của phần mềm bảo mật, mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh cho cả ngành công nghệ và y sinh học: nếu AI có thể tạo ra thuốc chữa bệnh, thì AI cũng có thể, trong tay kẻ xấu, tạo ra mầm bệnh mới. Và chỉ khi đi trước một bước, con người mới có thể kiểm soát được thứ công nghệ mà chính mình sinh ra.

Bùi Tú