Tạo động lực dài hạn thúc đẩy đầu tư và M&A lĩnh vực điện mặt trời

Trong báo cáo cập nhật mới nhất về ngành điện trong tháng 8/2025, Bộ phận phân tích thuộc Công ty chứng khoán Shinhan nhận định việc gia tăng công suất điện mặt trời đến năm 2030.

Từ triển vọng gia tăng công suất

Theo đó, các nguồn điện như điện mặt trời có khả năng triển khai nhanh, được đưa vào phát triển trước năm 2028 nhằm đảm bảo cung cấp điện hiệu quả cho giai đoạn 2026-2028. Nhất là trong bối cảnh các nguồn điện khí, điện khí LNG và điện gió ngoài khơi dự kiến được đưa vào vận hành ở cuối giai đoạn 2029-2030 và không loại trừ khả năng chậm tiến độ sau 2030.

Lĩnh vực điện mặt trời có khả năng triển khai nhanh, được dự đoán sẽ đưa vào phát triển trước năm 2028 nhằm đảm bảo cung cấp điện hiệu quả cho giai đoạn 2026-2028.

Xét về vị thế, Việt Nam hiện nay hiện có công suất điện mặt trời lắp đặt lớn nhất trong khu vực ASEAN. Nếu tính đến đầu 2022, Việt Nam có khoảng 16.000 MW điện mặt trời. Công suất điện mặt trời lắp đặt tăng 100 lần trong 2 năm (2018–2020), đạt khoảng 16.5 GW.

Xét về lợi thế chiến lược của điện mặt trời, đó là lựa chọn chi phí thấp nhất ở nhiều quốc gia, tài nguyên mặt trời phân bố rộng rãi khắp Việt Nam. Hơn nữa, công nghệ quang điện mang lại tính tách rời (modularity) và thời gian xây dựng ngắn đáng kể.

Không chỉ vậy, theo giới chuyên gia, nhu cầu điện tăng cao đang tạo ra động lực cơ bản và dài hạn cho hoạt động đầu tư vào lĩnh vực điện mặt trời và cơ hội cho các hoạt động M&A. Nhất là khi tiêu thụ điện bình quân đầu người (hiện 2,3 MWh/năm) vẫn còn thấp so với các nền kinh tế phát triển cho thấy nhiều dư địa để tăng trưởng.

Đặc biệt, Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 3/1/2025 đặt mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 trên 8% và giai đoạn 2026–2030 phấn đấu đạt 2 con số, đòi hỏi điện năng tăng trưởng gấp 1,5 lần (bình quân 12%–16%/năm). Và mục tiêu công suất cho điện mặt trời là từ 46.459 MW–73.416 MW vào năm 2030 (cả điện mặt trời mặt đất và mái nhà). Định hướng đến năm 2050, tổng công suất điện mặt trời là 293.088 MW–295.646 MW.

Ngoài ra, mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở và nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Bên cạnh đó, yêu cầu bắt buộc lưu trữ pin là tối thiểu 10% công suất và 2 giờ lưu trữ cho phát triển điện mặt trời.

Đối với hoạt động M&A trong lĩnh vực điện mặt trời ở Việt Nam, luật sư Nguyễn Quốc Vinh, sáng lập Công ty Luật TNHH Scientia, cho biết trong 5 năm trở lại đây có các thương vụ đáng chú ý.

Điển hình như hồi năm 2024, ACEN Corporation (Philippines) đã chi 70,5 triệu để mua 49% cổ phần của CTCP Tập đoàn Năng lượng BIM (BIM Energy Holding Corporation). ACEN Corporation hiện đã nắm giữ 50% lợi ích kinh tế tại cụm nhà máy điện mặt trời Ninh Thuận (405 MW) và 65% lợi ích kinh tế tại nhà máy điện gió Ninh Thuận của BIM Energy.

Không chỉ vậy, hồi năm 2023, ACEN đã hoàn tất mua lại mảng kinh doanh năng lượng mặt trời của Super Energy Corporation (Thái Lan) tại Việt Nam với tổng giá trị ước tính là 165 triệu USD nhằm sở hữu 9 nhà máy điện mặt trời tại Việt Nam với công suất 141 MW.

Trước đó là thương vụ SP Group đến từ Singapore hồi năm 2023 đã đạt thỏa thuận mua lại nhà máy điện mặt trời Europlast Phú Yên (công suất 50 MWp) và nhà máy Thành Long Phú Yên (công suất 50 MWp) tại tỉnh Phú Yên.

Còn năm 2022 Tập đoàn EDPR Sunseap của Singapore đã đạt được thỏa thuận với Tập đoàn Xuân Thiện, một trong những nhà phát triển lớn tại Việt Nam, để chi 284 triệu USD nhằm mua lại hai dự án điện mặt trời có tổng công suất 255MWp.

Theo luật sư Nguyễn Quốc Vinh, xu hướng M&A trong lĩnh vực điện mặt trời chính là xu hướng hợp tác chiến lược. Cụ thể là kết hợp hiểu biết địa phương với vốn và công nghệ nước ngoài. Như vậy, nhà đầu tư nước ngoài vượt qua được các rủi ro phát triển giai đoạn đầu (thu hồi đất, giấy phép...). Mô hình này cũng tối ưu hóa việc phân bổ rủi ro và đẩy nhanh việc thực hiện dự án.

Đến những trở ngại cần vượt qua

Tuy vậy, chia sẻ tại một hội nghị được tổ chức ở Tp.HCM hôm 21/8 nhằm bàn về chuyển biến, xu hướng hợp tác phát triển dự án năng lượng, luật sư Nguyễn Quốc Vinh đã lưu ý một trong những thách thức, trở ngại chính là khung pháp lý.

Cụ thể, quy hoạch phát triển điện lực thường bị sửa đổi và chậm trễ trong kế hoạch triển khai, tạo ra sự không chắc chắn cho nhà đầu tư. Bên cạnh đó, với Hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), dù khung pháp lý đã được ban hành (Nghị định số 57/2025/NĐ-CP), cung cấp cơ hội tự do hóa thị trường mua bán điện. Tuy nhiên, chưa có dự án nào được thực hiện do các trở ngại thực tế (mức phí cao của EVN và giá trần không cạnh tranh).

Không những vậy, bất đồng về việc áp dụng biểu giá hỗ trợ (FiT) và chính sách hồi tố đã ảnh hưởng đến khoảng 173 dự án điện mặt trời và điện gió (khoảng 13 tỷ USD đầu tư), có thể giảm doanh thu 25–50%. Điều này làm suy yếu niềm tin của nhà đầu tư do việc áp dụng chính sách, cũng như gửi tín hiệu tiêu cực về sự ổn định của việc thực thi hợp đồng.

Một thách thức khác là Hợp đồng mua bán điện mẫu của EVN (PPA) được coi là “không hỗ trợ vốn vay” (unbankability) bởi các tổ chức tài chính quốc tế. Các vấn đề chính gồm: Không có bảo lãnh chính phủ cho nghĩa vụ thanh toán của EVN. Phân bổ rủi ro không cân xứng (đặt rủi ro lớn lên nhà đầu tư), không được bồi thường khi bị cắt giảm sản lượng, thanh toán khi chấm dứt hợp đồng (không đủ để bù đắp phí tổn), rủi ro tiền tệ (thiếu cơ chế điều chỉnh khi chi phí gia tăng, lạm phát).

Hơn thế nữa, còn một thách thức nữa là mục đích sử dụng đất và thu hồi đất. Trong đó, đáng chú ý là mục đích sử dụng đất và sở hữu phân mảnh khi các khu vực có tiềm năng điện mặt trời cao thường trùng với đất nông nghiệp. Đất bị phân mảnh cho các cá nhân và hộ gia đình khiến mất nhiều thời gian đàm phán.

Chưa kể còn gặp tác động của Luật Đất đai 2024. Cụ thể như việc bãi bỏ khung giá đất, định giá theo giá thị trường thực tế, dự kiến tăng chi phí đất. Hạn chế thanh toán tiền thuê đất một lần, giảm linh hoạt tài chính và có thể chuyển nhượng. Yêu cầu hoàn trả ưu đãi đất đai khi chuyển nhượng dự án, ảnh hưởng đến việc định giá.

Cần lưu ý thêm về sự tăng trưởng nhanh của điện mặt trời dường như đã vượt quá khả năng phát triển hạ tầng truyền tải. Đường truyền tải Bắc-Nam hoạt động gần hoặc hết công suất, cần nâng cấp đáng kể. Rồi vấn đề độc quyền truyền tải của EVN, cũng như chi phí đầu tư lưới điện lớn (khoảng 14,9 tỷ USD cho giai đoạn 2021–2030).

Từ những trở ngại như vậy, luật sư Nguyễn Quốc Vinh nhấn mạnh sự thành công của các thương vụ M&A cũng như tiến trình chuyển đổi năng lượng tại Việt Nam sẽ phụ thuộc không chỉ vào nỗ lực của doanh nghiệp, mà còn vào việc Chính phủ xây dựng một môi trường pháp lý ổn định, minh bạch và có chính sách tài chính đủ hấp dẫn để khuyến khích phát triển.

Thế Vinh