Tái chế - hướng đi tất yếu trong nền kinh tế tuần hoàn

Biến rác thải thành tài nguyên

Từ những mảnh nhựa vụn, thùng carton cũ hay thậm chí là tro xỉ than đá, nhiều doanh nghiệp Việt đã “phù phép” để tạo ra những sản phẩm mới có giá trị sử dụng và giá trị kinh tế. Cụ thể, Công ty TNHH Tái chế bao bì VECA tại TP. Hồ Chí Minh đã phát triển một ứng dụng kết nối người dân với đội ngũ thu gom rác tái chế, đồng thời phân loại và tái cung cấp cho các nhà máy sản xuất. Hoạt động này không chỉ góp phần giảm rác thải ra môi trường, mà còn hình thành một hệ sinh thái thu gom, tái chế và tái sản xuất bền vững, tạo thêm sinh kế cho hàng ngàn lao động phi chính thức.

Ở quy mô công nghiệp, Nhựa An Phát Xanh (Hưng Yên) là một trong những doanh nghiệp đi đầu trong lĩnh vực sản xuất bao bì sinh học phân hủy hoàn toàn và nhựa tái chế. Năm 2022, doanh nghiệp này đưa vào vận hành nhà máy An Phát Recycling với công suất hàng chục nghìn tấn/năm, cung cấp nguyên liệu nhựa tái chế cho cả thị trường trong nước và xuất khẩu.

Tuy nhiên, phía sau những câu chuyện thành công là vô vàn thách thức, đặc biệt là bài toán đầu tư. Việc xây dựng nhà máy tái chế đạt tiêu chuẩn, hệ thống xử lý khép kín và vận hành đồng bộ đòi hỏi nguồn vốn lớn và thời gian thu hồi dài - điều không hề đơn giản đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

TS. Nguyễn Hoàng Nam, chuyên gia kinh tế môi trường cho biết, tái chế không chỉ đơn giản là thu gom và xử lý vật liệu. Nó đòi hỏi một hệ thống đồng bộ từ nguồn thu mua, phân loại đầu vào, xử lý kỹ thuật đến thị trường tiêu thụ sản phẩm đầu ra. Việc thiếu các chính sách hỗ trợ cụ thể như ưu đãi thuế, vay vốn lãi suất thấp hay ưu tiên đấu thầu cho sản phẩm tái chế khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó trong quá trình chuyển đổi.

Thực tế cho thấy, trong khi các doanh nghiệp FDI hoặc doanh nghiệp lớn có thể mạnh dạn đầu tư công nghệ hiện đại, thì phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn bị “mắc kẹt” trong những dây chuyền thủ công, hiệu suất thấp, không đủ tiêu chuẩn xuất khẩu.

Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa đã mạnh dạn đầu tư vào dây chuyền tái chế

Xu thế không thể đảo ngược

Bất chấp những rào cản, xu hướng phát triển kinh tế tuần hoàn đang lan rộng và dần trở thành yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp nếu muốn tồn tại và vươn xa. Không chỉ ở khía cạnh môi trường, việc sử dụng nguyên liệu tái chế còn giúp doanh nghiệp tiết giảm chi phí sản xuất, chủ động nguồn cung trong bối cảnh giá nguyên liệu đầu vào luôn biến động.

Công ty Cổ phần Gạch Ngói Đất Việt tại Quảng Ninh đã mạnh dạn sử dụng tro xỉ (phụ phẩm từ nhà máy nhiệt điện) để sản xuất gạch không nung. Giải pháp này không những giúp xử lý hàng triệu tấn chất thải công nghiệp mỗi năm, mà còn giảm lượng phát thải khí CO₂ ra môi trường.

Ở ngành đồ uống, Heineken Việt Nam đã xây dựng chuỗi sản xuất theo mô hình tuần hoàn, tái sử dụng gần như toàn bộ phụ phẩm như bã malt, men bia... làm thức ăn chăn nuôi hoặc phân bón. Nhờ đó, hơn 99% chất thải của nhà máy được xử lý thay vì thải ra môi trường.

Theo báo cáo của Tổ chức Tài nguyên Thế giới (WRI), nền kinh tế tuần hoàn có thể mang lại giá trị gia tăng ước tính hơn 4,5 nghìn tỷ USD cho kinh tế toàn cầu đến năm 2030. Việt Nam với dân số trẻ, nhu cầu tiêu dùng tăng nhanh và nền công nghiệp đang chuyển mình hoàn toàn có thể nắm bắt cơ hội này nếu có chiến lược phù hợp.

Để phong trào tái chế thực sự trở thành một động lực phát triển bền vững, các chuyên gia cho rằng cần một hệ thống hỗ trợ đồng bộ từ phía Nhà nước, bao gồm các chính sách khuyến khích đầu tư công nghệ xanh, hỗ trợ tiếp cận vốn ưu đãi và quan trọng nhất là tạo ra thị trường cho sản phẩm tái chế.

TS. Nguyễn Hoàng Nam đề xuất, Chính phủ nên quy định tỷ lệ sử dụng nguyên liệu tái chế trong một số ngành, kèm theo đó là cơ chế kiểm tra, giám sát rõ ràng. Đồng thời, cần truyền thông mạnh hơn đến người tiêu dùng để nâng cao nhận thức về việc sử dụng sản phẩm tái chế. Về phía doanh nghiệp, ngoài nỗ lực đầu tư, cũng cần minh bạch trong quy trình sản xuất và hợp tác với các bên liên quan như đơn vị thu gom, nhà phân phối, tổ chức xã hội… để hình thành chuỗi giá trị khép kín.

Đức Hiền