Startup Việt hứng khởi với 'Tháng Mười'!

Tháng Mười trong văn hóa dân gian và văn hóa đương đại của Việt Nam đều mang ý nghĩa về một sự thay đổi mới rõ ràng và tích cực. Giới khởi nghiệp Việt đang trông chờ một “tháng Mười” như vậy.

Khởi nghiệp bằng tiền túi

Từng thành công với nghề tay trái bán đồ ăn vặt, cô giáo dạy môn Hóa học Cao Thị Cẩm Nhung quyết định bỏ nghề để khởi nghiệp với trái mít non. Quyết định này đến vào đợt dịch Covid-19, khi 10 héc ta trồng mít của gia đình Nhung và nhiều hộ nông dân khác ở thành phố Ngã Bảy, Hậu Giang (nay là phường Ngã Bảy, thành phố Cần Thơ) điêu đứng vì không có đầu ra.

Trong nhà máy của startup Lemit sản xuất các thực phẩm thuần chay thực vật từ mít non ở Ngã Bảy, nay thuộc thành phố Cần Thơ mới. Ảnh do Lemit cung cấp

Cẩm Nhung cho hay, mỗi năm khoảng 30% phụ phẩm từ mít non ở Việt Nam bị bỏ đi - tương đương 320.000 tấn mít, trị giá hơn 46 triệu đô la. Startup Lemit của Cẩm Nhung và các đồng sự đã biến phần thường bỏ đi đó thành thực phẩm chay. Các sản phẩm “thịt thực vật” này giúp giảm 60-90% lượng khí phát thải so với nguồn thịt bò chăn nuôi.

Nhưng trầy trật mãi, đến năm 2023, Lemit mới có sản phẩm đầu tiên. Năm ngoái, Lemit mới tạm có doanh thu vì việc chinh phục thị trường về các sản phẩm thịt thuần chay thay cho thịt động vật vốn không dễ dàng gì. Đến nay, các dòng sản phẩm của Lemit đa dạng hơn. Có thể kể đến như pate, chả lụa hay chả quế, chả giò, và các dòng há cảo, thịt viên, burger và xúc xích… Tất cả đều chế biến từ mít non.

Chị Cẩm Nhung nói vốn cho Lemit là từ tiền túi khi làm ăn có lời đợt đầu, rồi tiền mượn tiền góp của bạn bè và người thân, và rồi mới đến các nguồn khác. Đến nay Lemit đã có đến năm lần góp vốn từ cá nhân, nhưng chưa bao giờ dám vay mượn từ ngân hàng và các tổ chức tín dụng, bởi theo chị Cẩm Nhung, cơ chế vay vốn khởi nghiệp ở Việt Nam “quá nhiêu khê và ràng buộc”.

Sau hai năm hoạt động tương đối ổn định, định giá của Lemit đã tăng 15 lần và gọi được vốn từ bên ngoài. Lemit từng được tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp BambuUp hỗ trợ 5.500 đô la cho gói thiết kế bao bì và quảng cáo.

Muôn nẻo đường vốn

Có nhiều số liệu khác nhau về số lượng startup ở Việt Nam, nhưng đa phần xoay quanh con số gần 4.000 công ty đang hoạt động tích cực, khoảng 60% thành lập sau năm 2015. Bên cạnh hai trung tâm lớn là TPHCM và Hà Nội, Đà Nẵng và Cần Thơ cũng đang nổi lên là hai điểm đến mới của giới khởi nghiệp.

Dù số liệu có lạc quan đến đâu, vốn cho khởi nghiệp cũng ngày càng khó, bởi dòng vốn mạo hiểm từ các quỹ mạo hiểm, tín dụng tư nhân (private credit) hay cổ phần tư nhân (private equity) ngày một cạn và khó tính hơn.

“Startup buộc phải nhìn xa hơn các quỹ đầu tư truyền thống để tìm đến các chương trình ươm tạo hoặc tổ chức phi lợi nhuận, bởi ngân hàng chỉ là lựa chọn cho giai đoạn đã trưởng thành”, theo lời ông Huỳnh Công Thắng, nhà đồng sáng lập và CEO của InnoLab Asia - tổ chức tư vấn về đổi mới sáng tạo.

Nhà tư vấn đề nghị startup tham gia các chương trình tăng tốc có vốn tài trợ công, bởi “điều này tốt cho cả hai, là điểm giao nhau giữa hỗ trợ phi tài chính và cơ hội”.

Vị CEO giải thích một xu hướng đáng chú ý hiện nay là việc các quỹ đầu tư mạo hiểm chuyển mình, chủ động nộp hồ sơ để triển khai các chương trình được tài trợ của Chính phủ và tổ chức quốc tế Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ)…

Đây không chỉ là cách tạo doanh thu vận hành trong bối cảnh khó huy động vốn, mà còn là cách để các quỹ “đãi cát tìm vàng” nhằm phát hiện những startup tiềm năng ngay từ vòng tăng tốc. Còn với startup, đây chính là cơ hội vàng để “lọt vào tầm radar” của các nhà đầu tư thông qua con đường tăng tốc bài bản…

Ông Thắng cũng nói rằng các nền tảng như InnoLab Asia, BambuUp hay BSSC (Trung tâm hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp thuộc Thành Đoàn TPHCM)… đang đóng vai trò thiết yếu trong hệ sinh thái đổi mới.

“Các nền tảng trung gian như chúng tôi giúp startup tiếp cận đúng người, đúng thời điểm một cách bài bản, thay vì phải tự tìm kiếm các cơ hội đơn lẻ”, ông Thắng khẳng định.

Tháng Mười có gì mới?

Startup xe máy điện Dat Bike vừa gọi được 22 triệu đô la từ các quỹ trong tháng 9-2025. Nhưng thực ra, pháp nhân của doanh nghiệp tại Việt Nam đã chuyển đổi thành 100% vốn nước ngoài và thuộc sở hữu của một pháp nhân tại Singapore từ cuối năm 2024.

Trước Dat Bike, Sky Mavis, Fika hay Tiki đã thực hiện đăng ký doanh nghiệp tại Singapore. Các nhà sáng lập gốc Việt đang học hay làm việc tại các trường đại học, viện nghiên cứu Singapore cũng mở startup kiểu vậy. Xu hướng này được xem là tạo nhiều thuận lợi cho startup trong việc gọi vốn từ các quỹ quốc tế, tận dụng môi trường pháp lý minh bạch, thủ tục thành lập nhanh chóng và các chính sách ưu đãi của Singapore.

Liệu xu hướng này có khi nào giảm dần hoặc đảo ngược hoàn toàn?

Người trong cuộc và những ai ấp ủ với các giấc mơ startup thuần Việt đang trông chờ những tín hiệu mới.

Được Quốc hội thông qua hồi cuối tháng 6-2025, Luật Khoa học Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo sẽ có hiệu lực từ ngày 1-10. Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ trình Chính phủ những chính sách mới nhằm tháo gỡ các “điểm nghẽn” cố hữu của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam…

Trước đó, cuối tháng 7-2025, Thứ trưởng Hoàng Minh đã đề cập một số thay đổi.

Một là, hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm do Nhà nước hậu thuẫn, hoạt động theo cơ chế chấp nhận rủi ro và có thể thuê các công ty, nhà quản lý quỹ chuyên nghiệp (fund manager) quản trị. Hai là, sàn chứng khoán trong nước tạo điều kiện startup IPO, không phải tìm đến các sàn nước ngoài.

Tiếp đến có hai thay đổi lớn đáng chú ý là luật sẽ được sửa đổi, cho phép doanh nghiệp có thể dùng tài sản trí tuệ để vay vốn ngân hàng và thúc đẩy startup một người với doanh nghiệp tinh gọn trên môi trường công nghệ số.

Vào thời điểm tháng 7, Thứ trưởng Hoàng Minh không đề cập bất kỳ chi tiết nào đến quy mô của quỹ. Nhưng giới đầu tư mạo hiểm và các nguồn thạo tin cho rằng quỹ sẽ có quy mô khoảng 100 triệu đô la.

Nhưng quy mô quỹ vẫn chưa quan trọng bằng “cơ chế chấp nhận rủi ro” bởi trước đây việc làm mất vốn nhà nước đồng nghĩa với việc bị truy tố và chịu trách nhiệm hình sự. Bà Nguyễn Cẩm Chi, chuyên gia quản trị tài chính và quản trị doanh nghiệp của Hãng tư vấn MCG Management Consulting, gọi đó là “bước ngoặt trọng đại và cụ thể” với cả người quyết định cho vay và nơi nhận vốn.

Với nhiều startup, triển vọng nhận dòng vốn mạo hiểm từ Nhà nước là “rất vui, vì khởi nghiệp được quan tâm”, như lời của Nguyễn Trọng Công, CEO của nền tảng công nghệ bất động sản AguKaco.

Triển vọng IPO là con đường dài chỉ dành cho startup “sống thọ”, khoảng 10 năm chẳng hạn, tạo ra dòng tiền ổn định.

Nhưng điều quan trọng hiện tại là gì? Đó là nội lực đủ sức thẩm thấu vốn khi cơ hội đến. “Một startup về công nghệ đám mây huy động được 16 triệu đô la vào năm 2020, nhưng sau đó thì nhà sáng lập lại bối rối vì tiền đã vào tài khoản mà không biết phải dùng thế nào cho đúng, không vỡ nợ”, bà Cẩm Chi kể lại câu chuyện của một startup ở Hà Nội.

Có lẽ, đó là sự mong đợi “bao giờ cho đến tháng Mười” đầy trăn trở của tất cả các bên, với các nhà sáng lập và cả các nhà tư vấn khởi nghiệp. Đó có thể là một thời khắc thay đổi hoặc chờ mòn mỏi mà không được như mong đợi!

Ricky Hồ