Người Mạ chung tay bảo tồn văn hóa ở phía Tây Lâm Đồng
Giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, người Mạ ở phía Tây Lâm Đồng vẫn bền bỉ dệt nên những sợi chỉ truyền thống, giữ cho thanh âm văn hóa dân tộc mình ngân vang qua năm tháng, lan tỏa cùng nhịp sống hôm nay.
Giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, người Mạ ở phía Tây Lâm Đồng vẫn bền bỉ dệt nên những sợi chỉ truyền thống, giữ cho thanh âm văn hóa dân tộc mình ngân vang qua năm tháng, lan tỏa cùng nhịp sống hôm nay.
Nằm trên tuyến du lịch “Thanh âm từ Trái Đất” thuộc Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông, Nhà triển lãm nhạc cụ truyền thống của người Mạ ở phường Đông Gia Nghĩa (tỉnh Lâm Đồng) trở thành điểm dừng chân độc đáo, thu hút đông đảo du khách tìm về khám phá văn hóa bản địa.
Nhà triển lãm nhạc cụ truyền thống của người Mạ ở phường Đông Gia Nghĩa, tỉnh Lâm Đồng là điểm dừng chân nằm trên tuyến du lịch “Thanh âm từ Trái Đất” của Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông
Trên diện tích hơn 200m², nơi đây trưng bày hàng trăm hiện vật gắn liền với đời sống đồng bào Mạ: chiêng, tù và, kèn bầu, chóe cổ, gùi, rổ, khung dệt, tấm thổ cẩm, trang phục truyền thống… Mỗi món đồ đều chứa đựng dấu ấn của một thời, phản ánh rõ nét đời sống lao động, tín ngưỡng và tâm hồn người Mạ.
Người khởi xướng và dành nhiều tâm huyết cho công trình là anh K’Tông - một người Mạ trẻ say mê gìn giữ văn hóa dân tộc. Nhiều năm qua, anh miệt mài đi khắp các bon làng vùng Tây Lâm Đồng để sưu tầm từng hiện vật gắn liền với đời sống người Mạ. “Mỗi món đồ là một phần ký ức của dân tộc, là câu chuyện ông bà xưa để lại. Tôi chỉ mong thế hệ sau vẫn được thấy, được nghe và tự hào về văn hóa của dân tộc mình,” anh K’Tông chia sẻ.
Trong khuôn viên Nhà triển lãm nhạc cụ truyền thống của người Mạ còn có một ngôi nhà sàn được phục dựng, tái hiện sinh động không gian sinh hoạt, kiến trúc và phong tục đặc trưng của đồng bào. Mỗi dịp lễ hội, nơi đây lại rộn ràng tiếng cồng chiêng, điệu múa, lời hát; người già kể chuyện xưa, trẻ nhỏ vui đùa bên bếp lửa. Đến với không gian này, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những hiện vật quý, mà còn cảm nhận rõ hơi thở của một nền văn hóa vẫn đang được gìn giữ và lan tỏa qua từng thế hệ.
Ngôi nhà sàn của người dân tộc Mạ được phục dựng trong khuôn viên Nhà triển lãm
Giờ đây, Nhà triển lãm đã trở thành “trường học không bảng đen” dành cho thế hệ trẻ người Mạ tìm hiểu về cội nguồn, bồi đắp niềm tự hào và ý thức gìn giữ di sản văn hóa của cha ông.
Tuổi đã ngoài 80, đôi mắt mờ theo năm tháng, nhưng mỗi khi cất lên tiếng m’buốt, nghệ nhân ưu tú H’Grao ở bon B’Dơng, xã Tà Đùng lại như trẻ lại. Trong căn nhà nhỏ giữa đại ngàn, tiếng sáo m’buốt của bà vang lên trầm bổng vang vọng, ngân dài, như dòng chảy bất tận của văn hóa Mạ - kết nối hiện tại với bao thế hệ đã qua.
Hơn bảy thập kỷ gắn bó, bà H’Grao thành thạo nhiều loại nhạc cụ dân tộc Mạ như m’buốt, t’ron, t’rông, chiêng… và thuộc gần 100 bài dân ca Mạ
Nghệ nhân H’Grao bắt đầu học nhạc cụ truyền thống từ cha khi mới 10 tuổi. Hơn bảy thập kỷ gắn bó, bà thành thạo nhiều loại nhạc cụ dân tộc Mạ như m’buốt, t’ron, t’rông, chiêng… Không chỉ chơi nhạc cụ, bà H’Grao còn thuộc và hát gần 100 bài dân ca Mạ, từng biểu diễn trong nhiều chương trình văn hóa trong và ngoài tỉnh.
Giọng hát mộc mạc, da diết cùng tiếng m’buốt của nghệ nhân H’Grao đã trở thành biểu tượng văn hóa của người Mạ ở vùng đất Tà Đùng. Với những cống hiến bền bỉ trong suốt nhiều thập kỷ, năm 2019, bà được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” vì có thành tích xuất sắc trong việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa dân tộc.
Với nghệ nhân H’Grao, âm nhạc không chỉ là niềm vui mà còn là trách nhiệm với cội nguồn.
Người Mạ, còn gọi là Châu Mạ, là một trong những dân tộc bản địa sinh sống lâu đời trên vùng đất Tây Nguyên hùng vĩ. Ở phía Tây Lâm Đồng, hơn 8.000 người Mạ hiện quần cư tại các xã Quảng Khê, Tà Đùng và phường Đông Gia Nghĩa. Dẫu nhịp sống hiện đại không ngừng đổi thay, đồng bào Mạ vẫn bền bỉ gìn giữ phong tục, nghi lễ, tiếng nói, trang phục và những điệu nhạc truyền thống như cách họ giữ gìn linh hồn của dân tộc mình.
Nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tỉnh Lâm Đồng thời gian qua đã triển khai nhiều chương trình thiết thực: tôn vinh nghệ nhân có đóng góp lớn trong gìn giữ di sản; hỗ trợ thành lập tổ hợp tác dệt thổ cẩm, nấu rượu cần; tổ chức các lễ hội văn hóa dân tộc; và đưa các điểm di sản của người Mạ vào hệ thống tour trải nghiệm thuộc Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông.
Nghề dệt vải truyền thông của người Mạ
Đặc biệt, Lễ cúng thần rừng (Yang Brê) - nghi lễ quan trọng bậc nhất trong đời sống tâm linh của người Mạ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2024. Đây là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa Mạ, đồng thời mở ra cơ hội quảng bá di sản rộng rãi, gắn kết với phát triển du lịch văn hóa và du lịch sinh thái bền vững.
Các lễ hội truyền thống của người Mạ được phục dựng nhằm giới thiệu, quảng bá rộng rãi đến công chúng
Từ gìn giữ đến phát huy, người Mạ đang từng bước biến di sản thành sinh kế. Những tấm thổ cẩm, tiếng chiêng, tiếng sáo hôm nay không chỉ là ký ức văn hóa, mà còn trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, mang lại sinh kế cho nhiều gia đình. Giữa đại ngàn, người Mạ vẫn miệt mài dệt tiếp sợi chỉ truyền thống, để bản sắc dân tộc mãi ngân vang cùng núi rừng Tây Nguyên.
Nội dung và ảnh: Hoàng Dương
Trình bày: Nguyệt Nga
