Mong ước 'Tre Cần Vương' sẽ tỏa bóng nơi xứ Cùa

Hàng tre được trồng bao quanh khuôn viên Khu di tích Thành Tân Sở - Ảnh: PV

Lần theo những tư liệu lịch sử ghi lại, cách đây 135 năm, triều đình nhà Nguyễn đã cho xây dựng căn cứ Tân Sở, thuộc xã Cam Chính, huyện Cam Lộ làm nơi phòng bị khi kinh thành Huế khi thất thủ. Tân Sở trở thành “Kinh đô kháng chiến”, “Trung tâm dấy nghĩa Cần Vương” khi Dụ Cần Vương được vua Hàm Nghi ban bố ngày 13/7/1885, hiệu triệu toàn dân tộc cùng đứng lên chống lại sự xâm lăng của thực dân Pháp. Mặc dù “Kinh đô kháng chiến” của triều đình nhà Nguyễn tồn tại trong thời gian không dài, nhưng Dụ Cần Vương và tên tuổi của nhà vua yêu nước Hàm Nghi vẫn mãi gắn liền với địa danh Thành Tân Sở, vùng Cùa Cam Lộ.

Theo ông Lê Đức Thọ, Phó Giám đốc Trung tâm Quản lý Di tích và Bảo tàng tỉnh Quảng Trị, công việc xây dựng sơn phòng/ căn cứ Tân Sở được triển khai bắt đầu từ năm Quý Tỵ- 1883. Chỉ đạo việc xây dựng là các quan triều đình như Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Lệ, Đặng Huy Cát. Thực hiện viêc đôn đốc người dân và binh lính là Chánh sơn phòng Nguyễn Khắc Kiện, Phó sơn phòng Nguyễn Tuy, Chánh sứ Lê Hữu Thương. Thành Tân Sở được cấu trúc theo 2 vòng thành. Thành ngoài có hình chữ nhật chiều dài 548 m, chiều rộng 418 m, tổng diện tích 22,9 ha. Đặc điểm nổi bật là bốn phía xung quanh thành, trên bờ lũy được trồng tre đan kín. Tất cả có 4 hàng tre ken dày. Bờ tre ngoài cách bờ tre thứ hai 21 m; bờ tre thứ hai cách bờ tre thứ ba 13 m; bờ tre thứ ba cách bờ tre thứ tư 5 m. Giữa các bờ tre là lớp tường thành đắp bằng đất nện chặt. Tài liệu của linh mục H. De Pirey công bố năm 1914 cũng mô tả: “Vòng thành thứ nhất gồm có một dãy cọc đóng sâu vào đất, đường kính từ 20- 25 cm, cao cách mặt đất đến 4 m và có cột lại bằng mây. Bốn hàng tre trồng song song, ở giữa có một cái hào sâu, bờ rộng của hào 10 m. Các lũy tre này đều được trồng thành cụm do quân lính đảm nhận, được đào từ trong các làng của phủ Triệu Phong và phủ Cam Lộ”. Tác giả Phan Trần Chúc trong cuốn sách “Vua Hàm Nghi” mô tả về thành Tân Sở chi tiết hơn: “Thành xây gạch, phía ngoài có ba hàng lũy tre. Xây thành, Nguyễn Văn Tường dùng tới 10.000 thợ và làm náo nhiệt một vùng mà từ trước đến giờ chỉ là chốn qua lại của loài mãnh thú…”.

Có thể thấy cách đây hơn một thế kỷ, Tân Sở- Cùa là nơi hết sức phong phú về tài nguyên bản địa như các loại gỗ, song mây, đặc biệt là tre nứa, rất thuận lợi cho việc làm nhà, dựng trại cũng như tạo thành chiến lũy dã chiến bằng các bờ tre ken dày, bảo vệ kinh thành. Với những yếu tố cơ bản và đảm bảo về mặt phong thủy đó trong bối cảnh của thời gian và không gian của những thập niên hậu bán thế kỷ XIX, Tân Sở được chọn xây dựng một kinh thành hậu bị thì chắc chắn không một nơi nào sánh bằng bởi bốn bề luôn được che chắn là núi đồi hiểm trở, rừng tre dày đặc, hội đủ các yếu tố về bố phòng của thành lũy quân sự của một kinh đô, dù là dã chiến.

Để tri ân vua Hàm Nghi và các tướng sĩ phong trào Cần Vương, đồng thời góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ, huyện Cam Lộ cùng với các cơ quan chuyên môn của tỉnh, các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu, lập hồ sơ đề nghị và Thành Tân Sở đã được công nhận Di tích lịch sử cấp quốc gia. Do Thành Tân Sở bị phá hủy trong hai cuộc chiến tranh nên dấu tích không còn trên mặt đất. Năm 2011, UBND huyện Cam Lộ phối hợp với Bảo tàng Tổng hợp tỉnh và Trường Đại học Khoa học Huế tiến hành khai quật, khảo cổ, xác định vị trí và tiến hành cắm mốc quản lý, lập quy hoạch chi tiết Di tích lịch sử quốc gia Thành Tân Sở trên diện tích 25 ha, trong đó phần di tích 22,9 ha và phần vành đai bảo vệ xung quanh 2,1 ha.

Năm 2019, UBND tỉnh phê duyệt đầu tư xây dựng công trình Đền thờ vua Hàm Nghi và các tướng sĩ Cần Vương. Đền thờ được xây dựng trên diện tích 243m2 trong khu vực di tích. Tổng mức đầu tư công trình hơn 7 tỉ đồng, được thiết kế theo kiến trúc văn hóa tâm linh truyền thống triều Nguyễn, bao gồm các hạng mục: Đền thờ, tường rào, sân vườn, hệ thống hạ tầng kỹ thuật và các công trình phụ trợ. Ngày 12/7/2020, tỉnh Quảng Trị và huyện Cam Lộ phối hợp với Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tổ chức lễ rước long vị vua Hàm Nghi từ Thế Miếu trong kinh thành Huế về an vị tại Đền thờ vua Hàm Nghi và các tướng sĩ Cần Vương ở Di tích lịch sử quốc gia Thành Tân Sở. Phần nội thất bên trong đền thờ được nghệ nhân quốc gia ở Huế thi công, bài trí đảm bảo đăng đối, trình tự; phần trưng bày do Trung tâm Quản lý di tích và Bảo tàng tỉnh thực hiện… Công trình hoàn thành thể hiện tâm huyết, tình cảm tri ân, trách nhiệm của lãnh đạo huyện Cam Lộ, đáp ứng nguyện vọng đông đảo cán bộ và Nhân dân địa phương.

Như vậy có thể thấy, những đề xuất tâm huyết của các nhà nghiên cứu lịch sử đưa ra tại hội thảo khoa học: “Thành Tân Sở với phong trào Cần Vương” do UBND huyện Cam Lộ và Sở VH,TT&DL Quảng Trị tổ chức vào ngày 13/7/2010 về xây dựng đền thờ vua Hàm Nghi và các tướng sĩ Cần Vương đã cơ bản được thực hiện. Duy kiến nghị của PGS.TS Đỗ Bang, Phó Tổng thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam về việc cần bảo tồn và nhân giống các lũy tre của thành Tân Sở, đặt tên là “Tre Cần Vương” hiện nay còn lại rất ít nhưng rất quý thì hình như vẫn chưa được quan tâm tiến hành. Việc giống “Tre Cần Vương” này sau hơn nửa thế kỷ, qua chiến tranh tàn phá, thời tiết khắc nghiệt tác động vẫn tồn tại đã thể hiện sức sống mãnh liệt như chính phong trào Cần Vương luôn lấp lánh trong trang sử hào hùng của dân tộc.

“Tre Cần Vương” cùng các di tích, di vật có liên quan được phát hiện, bảo tồn, tôn tạo thì thành Tân Sở sẽ là một kết nối có ý nghĩa nhất trong các thập niên cuối thế kỷ XIX của lịch sử dân tộc và Quảng Trị có thêm một địa chỉ “về nguồn” thiêng liêng, hấp dẫn du khách.

Cần quan tâm nghiên cứu, triển khai bảo tồn, nhân giống, đặt tên để “Tre Cần Vương” phủ một vành đai xanh, làm bền vững, uy nghi thêm cho Khu di tích lịch sử quốc gia Thành Tân Sở và cả vùng Cùa. Mong lắm thay!

Đan Tâm