'Mở biển' đầu năm

Tấp nập Cảng cá Cửa Việt - Ảnh: A.P

Đến bây giờ, do tuổi già sức yếu nên ông không thể ôm vô lăng điều khiển con tàu đánh bắt xa bờ để chẻ từng đợt sóng mà hướng mũi ra khơi xa như cách đây chục năm, nhưng chỉ cần ai đó vô tình nhắc đến những nghi lễ, tục lệ như lễ “mở biển”, cầu ngư... của ngư dân một đời gắn bó với biển khơi là mắt ông chợt sáng lên. Ông là Võ Linh Quyền (70 tuổi) ở Khu phố 5, thị trấn Cửa Việt, huyện Gio Linh, có gần 54 năm gắn bó đời mình với nghiệp ngư dân... Và cũng chừng ấy thời gian, lão ngư Võ Linh Quyền trực tiếp tham gia nhiều lễ “mở biển” đầu năm của ngư dân.

Ông Quyền nhớ lại, ngày xưa ngư dân làm nghề biển cực khổ trăm bề. Không khổ sao được khi phải ra khơi trên chiếc thuyền nan chèo chống bằng tay. Muốn đánh bắt cá, tôm phải nhìn sao trời, nhìn sóng biển, hướng chảy của dòng hải lưu để đoán định hướng cá, tôm mà thả lưới, thả mồi câu. Tất cả đều phụ thuộc vào kinh nghiệm đi biển của một đời ngư dân tích cóp được. Có lẽ vì vậy mà trong sâu thẳm tâm thức ngư dân miền biển luôn tin vào sự bảo bọc của các vị thần biển, của loài cá Ông linh thiêng. Cũng bởi đời sống của ngư dân xưa còn khó nghèo, bấp bênh không đủ tiền để mua sắm lễ vật dâng cúng, nên lễ “mở biển” đầu năm thường tổ chức đơn giản vào tháng 2 (âm lịch) hằng năm. Còn bây giờ, lễ “mở biển” được tiến hành trong khoảng thời gian từ mùng 4 cho đến mùng 8 tháng Giêng (âm lịch). Lễ bắt đầu bằng việc rước thần biển, cá Ông linh thiêng vào đình làng. Từ sáng sớm tinh mơ của một “ngày tốt” được ấn định, các vị bô lão, chức sắc cùng đông đảo ngư dân trong làng tề tựu về đình làng để làm lễ cúng thổ thần đất đai. Sau đó, các vị bô lão, chức sắc sẽ lên tàu, thuyền ra biển (cách bờ khoảng 1 - 2 hải lý) để làm lễ rước thần biển, cá Ông về đình làng. Tiếp đó là lễ cúng tạ ơn thần biển, cá Ông tại đình làng để khẩn cầu được bình yên trong những chuyến ra khơi của ngư dân. Sau lễ cúng thần biển, cá Ông, tất cả ngư dân trong làng sẽ tùy theo điều kiện của từng gia đình để làm lễ cúng thuyền, cúng bến trước khi thực hiện chuyến khởi hành “mở biển” đầu năm.

Đối với lễ cúng tàu, thuyền, cúng bến, chủ tàu, thuyền sẽ chuẩn bị một mâm cỗ đầy đủ các sản vật được đánh bắt từ đại dương như tôm, cá, mực… và còn có thêm gà, bánh chưng, trái cây, rượu, bát gạo, cháo trắng, bánh tráng, muối, trầu cau, nhang đèn, vàng mã… rồi mang lên tàu, thuyền để một lão ngư lớn tuổi trong làng biển thực hiện cúng tàu, thuyền, cúng bến. Mâm cỗ được chủ tàu, thuyền bày ra trước mũi tàu, thuyền. Lão ngư lớn tuổi sẽ mặc áo dài, khăn đóng cùng gia chủ quỳ xuống khấn vái cầu mong một năm mới may mắn, bình an. Sau đó, chủ tàu, thuyền thực hiện việc rải muối, gạo xuống nước và khắp sàn tàu, thuyền để mời các thần linh cùng chung hưởng. Theo quan niệm của ngư dân, nếu như thần biển, cá Ông linh thiêng che chở, bảo vệ cho ngư dân trên biển, thì các vị thần canh bến, canh tàu, thuyền sẽ bảo vệ cho tàu, thuyền an toàn khi neo đậu tại bến sau chuyến biển. Chính vì vậy, trước khi khởi hành chuyến “mở biển” đầu năm, ngư dân phải làm mâm cỗ để tạ ơn các vị thần canh bến, canh tàu, thuyền và cầu mong bình an, may mắn cho chuyến đi. Giờ khởi hành chuyến “mở biển” cũng luôn được ngư dân xem trọng. Và ngư dân luôn mặc định quan niệm việc chọn giờ khởi hành “mở biển” là “đi hơn, về kém” mà cha ông truyền lại.

Lễ cầu ngư truyền thống ở làng Mỹ Thủy, xã Hải An, huyện Hải Lăng - Ảnh: Đ.V

Lão ngư Võ Linh Quyền cho biết thêm, ngoài lễ “mở biển” được tổ chức thường niên, tùy theo điều kiện kinh phí mà mỗi làng biển sẽ tổ chức lễ hội cầu ngư, đua thuyền để tạo thêm sinh khí mới cho một mùa biển bội thu. Những năm gần đây, nhiều làng biển ở thị trấn Cửa Việt (huyện Gio Linh) cũng như các làng biển trên địa bàn tỉnh Quảng Trị thường tổ chức lễ hội cầu ngư, đua thuyền theo định kỳ 3 năm/lần. “Lễ “mở biển”, cầu ngư, đua thuyền… đều thể hiện tấm lòng thành kính của ngư dân đối với biển cả đã giúp tàu, thuyền của ngư dân chúng tôi bình yên trong những chuyến ra khơi; cầu mong năm mới đánh bắt thuận lợi, sóng yên, biển lặng và trúng nhiều mẻ tôm, cá lớn đầy khoang”, ông Võ Linh Quyền nói.

Ngư dân Nguyễn Thanh Hoàng (42 tuổi) ở Khu phố 6, thị trấn Cửa Việt, huyện Gio Linh chia sẻ, lễ “mở biển”, cầu ngư… đều thể hiện mong ước lớn nhất đầu năm của ngư dân là sự bình an. Song mong ước ấy không hề giản đơn, bởi nhiều ngôi làng biển từng chứng kiến biết bao trai tráng ra đi không về. Nghề đi biển nguy hiểm luôn rình rập. Ra khơi, giông lốc, bão tố trên biển bất ngờ luôn là nỗi ám ảnh thường trực của ngư dân. Đã bao lần giông lốc, bão tố trên biển ập đến cướp đi sinh mạng của nhiều ngư dân và làm hư hỏng tàu, thuyền thì nhiều vô kể. Thời tiết, đặc biệt là trên biển, chẳng ai có thể đoán định trước được điều gì… Bên cạnh nỗi lo cơm áo thường nhật thì ngư dân còn có trăm thứ phải lo: Lo giông lốc, bão tố trên biển; lo không tìm được luồng cá; lo tàu khác đâm va phải... Đời ngư dân luôn gắn phận mình với sóng, với gió ngoài biển khơi. Biển nuôi nấng, che chở ngư dân với những mùa đánh bắt tôm, cá đầy khoang, nhưng biển cũng lấy đi cuộc sống của không ít ngư dân. Có lẽ vì vậy mà lời nguyện cầu số một của muôn đời ngư dân trong tất cả các lễ hội đều hướng đến hai chữ: Bình an! Và những chuyến “mở biển” đầu năm càng cần điều đó, bởi nó chính là “chất xúc tác” cho cả mùa đi biển mấy trăm ngày đang mở ra trước mắt!

Xuân về, mặt biển thôi những con sóng bạc đầu và trở nên hiền hòa để ngư dân vươn khơi, bám biển với quyết tâm giữ gìn biển, đảo máu thịt của Tổ quốc. Và những lễ hội văn hóa đặc sắc cũng như nghi thức mang đậm tín ngưỡng của ngư dân miền biển như lễ “mở biển”, cầu ngư… đã góp phần tạo nên hương sắc làng biển trong mùa xuân mới.

An Phong