Margin tăng cao và nguy cơ rủi ro cho thị trường

Tại thời điểm cuối quý II/2023, dư nợ cho vay tại các công ty chứng khoán (CTCK) ước tính lên đến 150.000 tỷ đồng, tăng 27.000 tỷ so với cuối quý I. Trong đó, dư nợ margin cũng tăng khoảng 24.000 tỷ sau một quý, ước đạt 142.000 tỷ đồng.

Dư nợ margin dần chạm đỉnh

Đáng chú ý, so với mức 1,5% được thiết lập vào cuối quý I/2018, khi VN-Index cùng ở ngưỡng tương đương hơn 1.100 điểm, tỷ lệ dư nợ margin/vốn hóa thị trường vào cuối quý II/2023 (đạt 3,2%) lớn hơn đáng kể. So với thời điểm dư nợ margin đạt đỉnh, dư nợ cuối tháng 6/2023 thấp hơn khoảng 41.000 tỷ đồng.

Thực tế, lượng cho vay margin tăng nhanh chủ yếu do sự tăng trưởng nóng của thị trường chứng khoán (TTCK) suốt từ cuối tháng 4 đến nay. Dư nợ cho vay margin tăng giúp cải thiện thanh khoản. Với dư nợ cho vay margin tăng 20,5% so với quý trước, giá trị giao dịch bình quân phiên trên HoSE và HNX (chỉ tính khớp lệnh) trong quý II/2023 tăng mạnh 43%, chủ yếu tăng ở nhóm cổ phiếu vốn hóa vừa VNMID tăng 64,5% và vốn hóa nhỏ VNSML tăng 53%.

Theo đó, những phiên giao dịch tỷ USD đã xuất hiện đều đặn trở lại tương tự giai đoạn năm 2022. Trong khi vài tháng trước đó, mức thanh khoản 5.000 - 7.000 tỷ đồng là phổ biến.

Margin tăng quá cao có thể mang tới rủi ro, dễ khiến thị trường giảm mạnh. (Ảnh minh họa)

Các chuyên gia FiinTrade nhận định, diễn biến về dư nợ cho vay margin trong quý II xuất phát từ tâm lý giao dịch tích cực hơn của nhà đầu tư cá nhân khi các yếu tố tiêu cực đã diễn ra và được phản ánh vào các nhịp điều chỉnh của thị trường trong giai đoạn trước đó.

Sự hưng phấn của thị trường đang tạo ra kỳ vọng chỉ số VN-Index sẽ tăng lên 1.300 điểm trong thời gian tới. Kéo theo đó, nhiều ý kiến dự báo tỷ lệ dư nợ margin/vốn hóa thị trường sẽ tiếp tục tăng, thậm chí có thể tiến tới đỉnh lịch sử 3,4% được thiết lập vào quý III năm ngoái, khi nhu cầu sử dụng của nhà đầu tư chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Hơn nữa, bối cảnh lãi suất có xu hướng giảm góp phần giảm chi phí vốn, giúp các CTCK có thêm dư địa để giảm lãi suất margin, kích thích nhà đầu tư càng “mạnh dạn” vay margin.

Đến đây, một số ý kiến tỏ ra lo ngại khi tỷ lệ margin tăng cao, đồng nghĩa với việc TTCK đang đứng trước rủi ro “call margin” bởi lẽ dòng tiền lớn tạo ra những phiên tỷ USD chủ yếu là đến từ lượng tiền margin trong khi sự dịch chuyển dòng tiền từ kênh tiết kiệm sang TTCK chưa thực sự rõ nét.

Thực tế ghi nhận lượng tiền gửi của dân cư vẫn đang liên tục tăng bất chấp lãi suất huy động giảm. Số liệu mới công bố từ Ngân hàng Nhà nước cho biết tính đến cuối tháng 5/2023, lượng tiền gửi của dân cư tại các tổ chức tín dụng đạt 6,35 triệu tỷ đồng, tương đương tăng hơn 677.000 tỷ đồng (8,21%) so với cuối năm 2022.

Trong báo cáo gần nhất, SGI Capital đã chỉ ra những rủi ro tiềm ẩn đối với TTCK Việt Nam. Bên cạnh việc tỷ giá USD/VND đang âm thầm nhích tăng thì tỷ lệ margin thị trường đang tiếp tục tăng và tiến dần về vùng rủi ro (vượt 3,5% vốn hóa thị trường).

Có đáng lo?

Nhìn chung, trên TTCK, việc sử dụng đòn bẩy tài chính là margin khá phổ biến với các nhà đầu tư. Đây cũng được cho là một trong những nguyên nhân dẫn tới việc chỉ số chứng khoán biến động rất mạnh trong năm 2009, và sau đó lao dốc trong năm 2010, 2011 và gần đây nhất là thời điểm gần cuối năm 2022.

Bởi lẽ, tính rủi ro hệ thống của thị trường thường tăng lên tương ứng với mức độ sử dụng đòn bẩy tài chính trung bình của nhà đầu tư. Khi thị trường đi xuống, nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy tài chính sẽ lập tức bán ra khi đã chạm ngưỡng cắt lỗ của mình nhằm giảm thiểu rủi ro.

Điều này tạo ra một lượng cung áp đảo lực cầu và khiến chỉ số tiếp tục đi xuống sâu hơn. Ngược lại, sau khi tạo đáy và đi lên, thị trường cũng sẽ gặp những lực cản mạnh từ những người sử dụng margin và chưa cắt lỗ khi thị trường đi xuống.

Giới phân tích nhìn nhận, giả sử thị trường đi xuống mà margin đi lên thì đấy mới là trạng thái bất thường. Bởi về nguyên lý hai yếu tố margin và thị trường phải đi cùng chiều nhau. Ở chiều ngược lại, cần xem xét lại nguyên nhân dẫn đến sự bất thường này. Chẳng hạn, trong giai đoạn cuối tháng 3/2020, thị trường rơi vào đà giảm nhưng margin lại có xu hướng tăng, đây là điều bất thường.

Do đó yếu tố margin tăng cao không phải yếu tố nên lo ngại cho thị trường. Vấn đề hiện nay là thị trường đang ở giai đoạn kém hấp dẫn, bước vào “vũng trũng thông tin” và cần có nhịp điều chỉnh để cân bằng trở lại.

Theo FiinTrade, tỷ lệ đòn bẩy tại thời điểm cuối tháng 6/2023 ở mức 7,4%, mức cao nhất trong 3 quý gần đây và cao hơn đáng kể so với tỷ lệ đòn bẩy tại thời điểm dư nợ cho vay margin đạt đỉnh (6,8%), nhưng không thực sự hàm ý rủi ro gia tăng. Thực tế giá trị giao dịch tăng và nhà đầu tư cá nhân mua ròng cho thấy lượng margin tăng lên được "bơm" vào thị trường, thay vì bị rút ra ngoài như một số giai đoạn nóng trước đây.

Ngoài ra, tỷ lệ margin vẫn ở mức an toàn, trong khi dư địa cho vay margin còn khá lớn và không xuất hiện tình trạng "căng" margin trên diện rộng ở các CTCK.

Thống kê tại 23 CTCK đã công bố báo cáo tài chính quý II đến nay, có 4/23 đơn vị ghi nhận dư nợ cho vay margin giảm so với đầu năm, 18 đơn vị ghi nhận tăng và 1 đơn vị báo cáo cho vay margin không thay đổi.

Tính tới cuối quý II/2023, tỷ lệ margin/vốn chủ sở hữu của các CTCK đạt khoảng 70%, còn cách khá xa tỷ lệ cho vay tối đa 2 lần vốn chủ sở hữu, điều này đồng nghĩa room cho vay tại các CTCK hiện còn khá dồi dào, ước tính lên tới 270.000 tỷ đồng.

Mặt khác, nhìn về giao dịch khối ngoại, mặc dù ghi nhận đà bán ròng nhưng tính chung 6 tháng đầu năm 2023, khối này vẫn duy trì mua ròng khoảng 1.687 tỷ đồng (nếu loại bỏ các giao dịch thỏa thuận đột biến, giá trị mua ròng là 3.200 tỷ đồng). Điều này cho thấy dòng tiền của khối ngoại vẫn là điểm nhấn giúp TTCK Việt hồi phục trong nửa đầu năm 2023.

“Dòng tiền vào TTCK không chỉ từ margin mà còn đến từ dòng vốn khác. Trong khi đó, giai đoạn cuối năm được kỳ vọng là thời điểm các chính sách hỗ trợ bắt đầu “ngấm” dần, tạo cơ sở thu hút các dòng vốn vào TTCK. Do đó không nên quá lo lắng về tình trạng margin tăng cao như hiện nay”, một chuyên gia nhận định.

Hải Giang