Làm sao để nhận biết trẻ chậm phát triển ngôn ngữ từ giai đoạn đầu đời?

Chậm phát triển ngôn ngữ là tình trạng trẻ không đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ đúng với độ tuổi, ảnh hưởng đến khả năng nghe, nói, hiểu và sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp hàng ngày.

Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, trẻ có thể gặp khó khăn trong học tập, phát triển xã hội, thậm chí ảnh hưởng đến tâm lý và hành vi. Trên thực tế, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng can thiệp sớm trong giai đoạn vàng từ 0-3 tuổi giúp trẻ cải thiện kỹ năng ngôn ngữ rõ rệt và tăng cơ hội phát triển toàn diện.

Các mốc phát triển ngôn ngữ quan trọng ở trẻ nhỏ

Để nhận biết trẻ có thể gặp khó khăn trong phát triển ngôn ngữ, cha mẹ cần hiểu rõ các mốc phát triển ngôn ngữ điển hình của trẻ.

Hãy quan sát và chơi cùng trẻ mỗi ngày. Ảnh: H.T.

Từ 0-3 tháng: Trẻ có thể phát ra những âm thanh đơn giản như khóc, cười, phát âm “oo”, “ah”.
Từ 4-6 tháng: Trẻ bắt đầu phát âm các âm “ba”, “da”, “ga”, biết phản ứng khi được gọi tên.
Từ 7-12 tháng: Trẻ có thể bập bẹ các từ đơn, hiểu một số từ đơn giản như “mama”, “papa”, biết dùng ánh mắt và cử chỉ để giao tiếp.
Từ 12-18 tháng: Trẻ bắt đầu nói những từ đầu tiên, biết chỉ vào đồ vật khi được hỏi, hiểu các câu đơn giản.
Từ 18-24 tháng: Trẻ sử dụng từ vựng khoảng 50 từ trở lên, bắt đầu ghép hai từ đơn giản.
Từ 2-3 tuổi: Trẻ nói câu đơn giản gồm 3-4 từ, có thể kể lại sự việc đơn giản, hiểu câu hỏi và hướng dẫn đơn giản.

Nếu trẻ không đạt được hoặc chậm hơn so với các mốc trên, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo chậm phát triển ngôn ngữ.

Dấu hiệu cảnh báo trẻ có thể chậm phát triển ngôn ngữ

Chậm phát triển ngôn ngữ có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm các vấn đề về thính giác như mất thính lực hoặc viêm tai giữa tái phát nhiều lần, các rối loạn về thần kinh hoặc phát triển não bộ, môi trường giao tiếp hạn chế khiến trẻ ít được trò chuyện và tương tác, hoặc các bệnh lý như rối loạn phổ tự kỷ. Ngoài ra, yếu tố di truyền và tiền sử gia đình cũng góp phần làm tăng nguy cơ chậm phát triển ngôn ngữ.

Một số biểu hiện dễ nhận thấy của trẻ có nguy cơ chậm phát triển ngôn ngữ bao gồm việc không phát ra âm thanh hay bập bẹ khi được 6 tháng tuổi, không phản ứng khi được gọi tên ở 9-12 tháng, không sử dụng cử chỉ hay ánh mắt để giao tiếp khi đến 12 tháng. Trẻ cũng có thể chậm nói từ đầu tiên sau 15 tháng tuổi hoặc có vốn từ hạn chế khi 18-24 tháng, không biết ghép từ đơn giản hay không nói được câu ngắn khi từ 2 đến 3 tuổi. Ngoài ra, trẻ có thể có ít biểu cảm, ít giao tiếp bằng mắt và khó hiểu các câu hỏi đơn giản. Một số trường hợp còn đi kèm với các dấu hiệu rối loạn phát triển khác như khóc nhiều, ít chơi với người khác hoặc dấu hiệu tự kỷ.

Lời khuyên cho cha mẹ và người chăm sóc

Để hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ, cha mẹ nên tăng cường tương tác với trẻ qua việc nói chuyện, đọc sách, hát và khuyến khích trẻ thể hiện ý muốn bằng lời nói hoặc cử chỉ. Tạo môi trường giao tiếp phong phú và hạn chế cho trẻ tiếp xúc với thiết bị điện tử để giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ một cách tự nhiên và hiệu quả. Khi có dấu hiệu nghi ngờ trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, việc tìm đến các chuyên gia ngôn ngữ, bác sĩ nhi khoa hoặc các trung tâm phát triển trẻ để được đánh giá và can thiệp kịp thời là rất quan trọng. Đồng thời, kiểm tra thính lực định kỳ cũng giúp loại trừ các vấn đề liên quan đến nghe ảnh hưởng đến khả năng nói của trẻ.

Như vậy, việc nhận biết sớm các dấu hiệu chậm phát triển ngôn ngữ là nền tảng quan trọng giúp cha mẹ và người chăm sóc chủ động hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp một cách hiệu quả. Mỗi trẻ phát triển theo tốc độ riêng, nhưng việc theo dõi kỹ các mốc phát triển tiêu chuẩn và quan sát sự tiến bộ về ngôn ngữ sẽ giúp phát hiện kịp thời những vấn đề tiềm ẩn. Khi cần thiết, sự hỗ trợ chuyên môn sẽ là cầu nối giúp trẻ vượt qua khó khăn, phát huy tối đa tiềm năng ngôn ngữ và giao tiếp, từ đó góp phần phát triển toàn diện về mặt trí tuệ và xã hội.

Phương Anh