Khi hợp tác xã trở thành bệ phóng để 5 triệu hộ kinh doanh 'lớn lên' và đón nhận động lực từ Nghị quyết 68

Trong bối cảnh này, HTX (hợp tác xã) không chỉ là thành phần của kinh tế hợp tác, mà có thể là bệ phóng chiến lược, đồng hành cùng hộ kinh doanh cá thể với doanh nghiệp tư nhân và Nhà nước. Bài viết này phân tích thực trạng, những mô hình điển hình, những thách thức và đề xuất chiến lược nhằm phát huy vai trò HTX trong tiến trình chuyển đổi hộ kinh doanh thành doanh nghiệp, một trong những thành phần quan trọng để thực thi nghị quyết 68 thành công.

HTX là “bệ phóng chuyển đổi”

HTX từ lâu không chỉ là thành phần kinh tế hợp tác trong nông nghiệp mà đang được nhìn nhận lại như một mắt xích chiến lược để thúc đẩy chuyển đổi hộ kinh doanh cá thể lên doanh nghiệp, một mục tiêu then chốt trong Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân. Khi mà hiện có hơn 33.300 HTX cả nước, chiếm đa số là nông nghiệp, với sự tăng trưởng số lượng so với năm trước khoảng 4,7%, rõ ràng HTX có tiềm năng để đóng vai trò trung tâm trong việc lan tỏa mô hình chuyển đổi.

Để khu vực HTX thực sự phát huy vai trò chiến lược trong bối cảnh thực hiện Nghị quyết 68, cần xác định rõ HTX không chỉ sản xuất nông nghiệp thuần túy mà phải liên tục chuyển đổi sang sản xuất xanh, áp dụng công nghệ, chuỗi giá trị, tiêu chuẩn quốc tế, truy xuất nguồn gốc, chuyển đổi số mạnh mẽ. Việc phát triển sản xuất xanh, chuyển đổi số và đổi mới tư duy sản xuất nông nghiệp là yêu cầu cấp thiết nhằm giúp HTX tạo lợi thế cạnh tranh, đồng thời thúc đẩy kinh tế tư nhân và kinh tế hộ tiến lên theo hướng hiện đại hơn.

Sự thực là nhiều HTX đã có bước tiến rõ ràng, tăng số lượng, mở rộng thành viên, tham gia liên kết chuỗi giá trị, OCOP, sản xuất sạch. HTX Tân Tiến (Đà Lạt, Lâm Đồng) áp dụng quy trình sản xuất hiện đại, chăm sóc quản lý dịch hại bằng công nghệ, truy xuất nguồn gốc; liên kết với siêu thị, doanh nghiệp để bao tiêu sản phẩm đầu ra. Năm 2024, HTX thu mua và tiêu thụ 4.720 tấn rau, củ, quả các loại, doanh thu đạt trên 26 tỷ đồng, giúp thành viên HTX, lao động địa phương có thu nhập ổn định và cao hơn trước đây. HTX Trái cây sinh học OCOP (Cần Thơ) sản xuất chanh không hạt và bưởi Năm Roi theo tiêu chuẩn xuất khẩu (Global GAP, BRC…), diện tích khoảng 300 ha. Năm 2024 cung cấp hơn 2.000 tấn trái cây, doanh thu xấp xỉ 97 tỷ đồng, tăng khoảng 18% so với năm trước. HTX Dưa lưới Kim Long (Tp.Hồ Chí Minh) sản xuất công nghệ cao, nhà màng, đạt chuẩn GlobalGAP, OCOP 3 sao; sản phẩm được tiêu thụ đa kênh, từ siêu thị đến thương mại điện tử; giảm chi phí sản xuất, giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật...

Tuy nhiên vẫn còn nhiều “nút thắt”. Một số sản phẩm HTX bị “chìm” trên thị trường do thiếu thương hiệu; hệ thống kiểm soát chất lượng từ đầu vào đến đầu ra, khâu đóng gói, bao bì, truy xuất nguồn gốc chưa đồng bộ và hiệu quả. Nhân lực của HTX, đặc biệt đội ngũ quản lý, cán bộ kỹ thuật, thường là “tay ngang”, thiếu được đào tạo bài bản, thiếu kinh nghiệm trong vận hành doanh nghiệp, đặc biệt khi hộ kinh doanh chuyển mô hình sang doanh nghiệp. Ngoài ra, tiếp cận vốn là một thách thức lớn. Nhiều HTX không đủ tài sản thế chấp, thủ tục vay vốn rườm rà; chính sách hỗ trợ tài chính, cơ chế ưu đãi thuế đôi khi chưa rõ ràng cho các đơn vị chuyển đổi hoặc doanh nghiệp từ môi trường hộ kinh doanh.

Chiến lược lớn là coi HTX như “bệ phóng chuyển đổi”, nơi tập hợp hộ kinh doanh cá thể để chia sẻ nguồn lực, chuẩn hóa cách làm, tiếp cận thị trường, qua đó giảm dần rào cản khi chuyển đổi thành doanh nghiệp. HTX trong vai trò này không chỉ đảm bảo sản xuất tập trung, hợp chuẩn mà còn có khả năng làm đầu mối bảo lãnh tín dụng, hỗ trợ pháp lý, đào tạo quản trị và vận hành doanh nghiệp nhỏ. Việc này phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 68 khi muốn mở rộng số lượng doanh nghiệp đồng thời nâng cao chất lượng của doanh nghiệp.

Nếu 33.500 HTX cùng tham gia và mỗi HTX hỗ trợ trung bình 5 hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp mỗi năm, cả nước có thể hình thành khoảng 165.000 doanh nghiệp mới mỗi năm, tức hơn 800.000 doanh nghiệp trong vòng 5 năm. Đây sẽ là đóng góp quan trọng để đạt mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030, đồng thời nâng cao chất lượng khu vực kinh tế tư nhân, giảm khu vực phi chính thức, tăng thu ngân sách nhà nước và thúc đẩy phát triển bền vững.

Để tạo đột phá, cần một chiến lược liên kết doanh nghiệp tư nhân, HTX và hộ kinh doanh. Trong chiến lược này, HTX sẽ là hạt nhân tổ chức, tập hợp hộ sản xuất, cung cấp kỹ thuật, đầu vào và hỗ trợ tuân thủ tiêu chuẩn sản xuất. Doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn và doanh nhân trẻ, đóng vai trò bảo đảm thị trường tiêu thụ, chuyển giao công nghệ, định hướng chiến lược và chia sẻ kinh nghiệm quản trị. Các hộ kinh doanh khi tham gia HTX sẽ được đào tạo, hỗ trợ pháp lý, nâng cao năng lực quản trị, từ đó từng bước chuyển đổi thành doanh nghiệp nhỏ, có mã số thuế, có hệ thống kế toán, tiếp cận tín dụng, mở rộng kinh doanh.

Hợp tác xã vốn được hình thành như một mô hình liên kết để hỗ trợ nông dân sản xuất, tiêu thụ sản phẩm và nâng cao đời sống. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, nhiều nông dân đã trở thành những hộ kinh doanh cá thể năng động, mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh. Khi những hộ cá thể này tiếp tục phát triển, họ được khuyến khích chuyển đổi thành doanh nghiệp tư nhân trong các lĩnh vực thế mạnh như nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, dịch vụ… Điều này đòi hỏi HTX ngày nay không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ hộ nông dân, mà còn phải đồng hành với chính những doanh nghiệp tư nhân được hình thành từ các thành viên của mình.

Việc hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân, thành viên HTX, trở thành hoạt động tất yếu và cần thiết, bởi nó vừa giúp các thành viên nâng cao năng lực cạnh tranh, vừa phù hợp với tinh thần Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Nghị quyết 68 không chỉ tháo gỡ khó khăn, mở đường cho khu vực kinh tế tư nhân nói chung, mà trên thực tế còn trực tiếp thúc đẩy sự phát triển của các thành viên HTX, tạo điều kiện để họ trưởng thành và lớn mạnh.

Có thể nói, Nghị quyết 68 bao trùm cả khu vực kinh tế hợp tác, khuyến khích nông dân và hộ kinh doanh cá thể mạnh dạn vươn lên trở thành doanh nghiệp tư nhân quy mô ngày càng lớn, hoạt động hiệu quả và bền vững. Trong bối cảnh mới, HTX cần thay đổi tư duy, đổi mới cách thức hoạt động, nâng cao năng lực hỗ trợ để trở thành “bệ phóng” cho thành viên phát triển. Khi thành viên HTX trở thành các doanh nghiệp tư nhân hiện đại, họ càng cần sự đồng hành chiến lược, sự hỗ trợ toàn diện từ chính HTX, từ liên kết sản xuất, tiếp cận vốn, đào tạo nhân lực đến kết nối thị trường, để có thể cạnh tranh, tồn tại và phát triển bền vững.

HTX phải trở thành “hạ tầng mềm” của nền kinh tế, nơi tích hợp nguồn lực cộng đồng, chuẩn hóa sản xuất, nâng cao năng lực quản trị và kết nối thị trường. Khi HTX trở thành hạt nhân liên kết, gia tăng sức mạnh của doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh, một nền tảng kinh tế vững chắc sẽ được hình thành, tạo động lực lan tỏa cho tăng trưởng, giúp hàng triệu hộ thoát khỏi tình trạng manh mún và bước vào hệ sinh thái doanh nghiệp chính thức. Nếu được hỗ trợ bởi chính sách mạnh mẽ và sự đồng hành của cộng đồng doanh nhân, mô hình này sẽ biến mục tiêu Nghị quyết 68 từ con số trên giấy thành hiện thực trong đời sống kinh tế.

Biến chiến lược thành hành động

Để thực hiện chiến lược này, có vài điểm mấu chốt cần được thực thi quyết liệt ngay từ cấp trung ương đến cấp cơ sở.

Thứ nhất, xây dựng một đề án quốc gia mang tính chiến lược với tên gọi ví dụ Đề án quốc gia “HTX dẫn dắt hộ kinh doanh lên doanh nghiệp”, trong đó mỗi HTX được giao trách nhiệm dẫn dắt một nhóm hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp trong lộ trình từ 2025-2030. Hằng năm cần đặt chỉ tiêu cụ thể cho từng tỉnh, từng vùng, có đánh giá, báo cáo công khai.

Thứ hai, chính sách tài chính, thuế ưu đãi mạnh cho những HTX tham gia dẫn dắt hộ kinh doanh chuyển sang doanh nghiệp: miễn/giảm thuế, hỗ trợ tín dụng, giảm phí khởi nghiệp, hỗ trợ xây dựng thương hiệu, máy móc thiết bị, chuyển đổi số, kiểm định chất lượng, truy xuất nguồn gốc; đặc biệt cần cơ chế tín dụng xanh cho các HTX sản xuất sạch và sản phẩm thân thiện môi trường.

Thứ ba, phát triển năng lực quản trị và nhân lực cho HTX và hộ kinh doanh: đào tạo quản trị, kinh doanh, marketing quốc tế, kỹ năng số; thu hút chuyên gia, tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp đầu tư vào chuyển đổi công nghệ; khuyến khích hợp tác quốc tế trong chuyển giao công nghệ; hỗ trợ phát triển nhân lực trẻ, cán bộ HTX tại địa phương.

Thứ tư, nâng cao tính cạnh tranh sản phẩm HTX bằng việc đầu tư xây dựng thương hiệu, kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc, xây dựng bao bì, tiêu chuẩn quốc tế; mở rộng thị trường qua thương mại điện tử, liên kết với doanh nghiệp lớn để đảm bảo đầu ra ổn định, tránh cảnh sản phẩm tốt “chôn chân” tại thị trường trong.

Thứ năm, một điểm quan trọng cần nhấn mạnh là khi nói đến phát triển kinh tế tư nhân theo Nghị quyết 68, không thể chỉ giới hạn ở các doanh nghiệp đã thành lập chính thức. Hệ sinh thái kinh tế tư nhân của Việt Nam còn bao gồm hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh và hàng chục nghìn hợp tác xã, những tế bào kinh tế đang tạo việc làm, tạo thu nhập cho hàng triệu lao động. Vì vậy, mọi chính sách ưu đãi và khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân phải được hiểu một cách bao trùm, áp dụng cho cả hộ kinh doanh và HTX. Chỉ khi hộ kinh doanh và HTX được coi chung cùng một hệ sinh thái kinh tế tư nhân, được hưởng cùng một mặt bằng hỗ trợ, từ ưu đãi thuế, tín dụng, tiếp cận đất đai đến chuyển đổi số, mới có thể tạo điều kiện cho họ “lớn lên” thành doanh nghiệp, nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế.

Việc coi HTX và hộ kinh doanh là một phần của hệ sinh thái kinh tế tư nhân trong chính sách hỗ trợ kinh tế tư nhân còn giúp bảo đảm tính công bằng và hiệu quả của chính sách. Nếu chính sách chỉ tập trung vào doanh nghiệp hiện hữu, sẽ bỏ lỡ cơ hội khai thác tiềm năng của hàng triệu hộ cá thể đang đứng trước ngưỡng cửa chuyển đổi, cũng như lực lượng thành viên HTX có nhu cầu mở rộng quy mô sản xuất. Một chính sách bao trùm sẽ không chỉ thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân phát triển, mà còn giải phóng sức sản xuất ở khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa, nơi HTX và kinh tế hộ giữ vai trò chủ đạo.

Nếu các giải pháp trên được thực hiện đồng bộ, trong 5 năm tới, khả năng chuyển đổi hàng trăm nghìn hộ kinh doanh thành doanh nghiệp thông qua HTX là rất lớn. Điều này sẽ góp phần tăng số lượng doanh nghiệp đạt mục tiêu của Nghị quyết 68, đồng thời nâng cao chất lượng khu vực doanh nghiệp tư nhân. Kinh tế hộ sẽ giảm, tính minh bạch, quản trị tốt hơn, sản phẩm tốt hơn, cạnh tranh hơn trên thị trường nội địa và quốc tế. Tác động phụ cũng bao gồm tăng thu ngân sách nhà nước, tăng thu nhập người dân, thúc đẩy phát triển bền vững, xanh hơn để đáp ứng các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu. Đồng thời cũng điều chỉnh nhận thức quan điểm hợp tác xã không chỉ đại diện, hỗ trợ cho hộ kinh doanh cá thể mà còn đại diện, hỗ trợ cho các doanh nghiệp. Đây chính là doanh nghiệp xuất thân, hình thành từ các hộ nông dân cá thể.

Kinh tế tư nhân và hợp tác xã không nên được xem là các thành phần riêng biệt, mà là hai “cánh” của một con chim, HTX sẽ nâng cánh cho sự chuyển đổi hộ kinh doanh thành doanh nghiệp; doanh nghiệp tư nhân là chuỗi thị trường, công nghệ, thương hiệu; Nhà nước là sân chính sách, thể chế, vốn. Khi HTX được đặt đúng vị trí chiến lược, có sự dẫn dắt rõ ràng, có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ, mô hình này không chỉ là câu chuyện phát triển kinh tế mà còn là câu chuyện công bằng, nâng cao chất lượng sống, hướng tới mục tiêu Nghị quyết 68 thành công.

Phạm Quang Vinh