Khi cơ quan cạnh tranh lên tiếng

Kết quả xử lý góp phần lành mạnh hóa thị trường và thực thi Luật Cạnh tranh trở thành kênh quan trọng để bảo vệ người tiêu dùng.

SJC - một trong bốn “ông lớn” bị phạt vì lôi kéo khách hàng bất chính. Ảnh: LÊ VŨ

Công phá hành vi lôi kéo khách hàng bất chính

Trong tháng 8-2025, Ủy ban Cạnh tranh quốc gia (UBCTQG) ban hành bốn quyết định xử phạt hành vi cạnh tranh không lành mạnh đối với bốn “ông lớn”: SJC, Bảo Tín Minh Châu, Doji và Ngân hàng Tiên phong. Cả bốn doanh nghiệp cùng bị xử lý chung một hành vi là lôi kéo khách hàng bất chính, cụ thể là đưa thông tin gây nhầm lẫn cho khách hàng về sản phẩm nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác (điều 45 Luật Cạnh tranh).

Như lời dẫn, đây không phải là những vụ xử lý vi phạm đơn lẻ, đột xuất. Từ năm ngoái đến nay, UBCTQG liên tục sử dụng “cây gậy” Luật Cạnh tranh để xử lý nhiều doanh nghiệp vi phạm. Cao Đại Tín nhận quyết định xử phạt của UBCTQG vào tháng 10-2024 vì hàng loạt thông tin giới thiệu sản phẩm máy lọc không khí Airdog X8 thiếu chính xác. Cùng thời điểm, Điện máy Aqua Việt Nam cũng bị xử phạt đối với hành vi tương tự trước nội dung giới thiệu sản phẩm tủ lạnh và máy điều hòa. Điện tử Sharp Việt Nam thì bị gọi tên với sản phẩm máy lọc không khí. Đến cuối năm ngoái, Bảo hiểm nhân thọ FWD Việt Nam bị xử phạt về hành vi lôi kéo khách hàng bất chính trước hàng loạt thông tin giới thiệu sản phẩm bảo hiểm không đúng.

Trong năm 2025, UBCTQG tiếp tục xử phạt doanh nghiệp thực hiện hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Danh sách các doanh nghiệp vi phạm bị gọi tên gồm có Nhất Nhất (tháng 5-2025), Chuyển phát nhanh Thuận Phong, SPX Express (tháng 6-2025), TikiNow Smart Logistics (tháng 7-2025) và Dịch vụ Giao hàng nhanh (tháng 8-2025).

Số lượng vụ việc vi phạm bị xử phạt như vừa liệt kê không quá lớn nếu so với hàng loạt vi phạm ở các lĩnh vực khác. Nhưng con số đó cũng đủ gây “sốc” với doanh nghiệp và cộng đồng kinh doanh nói chung. Thực ra, với đặc thù riêng, pháp luật cạnh tranh là lĩnh vực pháp luật không có quá nhiều vụ việc cần phải xử lý. Việc liên tục rà soát và ban hành quyết định xử phạt đã chuyển tải thông điệp của UBCTQG quốc gia về quyết tâm và nỗ lực tuyên chiến với các hành vi kinh doanh lệch chuẩn, góp phần lành mạnh hóa thị trường và bảo vệ người tiêu dùng.

Đặc biệt, tuy số lượng vụ việc bị xử phạt không nhiều, nhưng mức phạt tiền được áp dụng có tác động công phá nhất định. Nghị định 75/2019/NĐ-CP quy định khung mức phạt cho nhóm hành vi cạnh tranh không lành mạnh là từ 200-400 triệu đồng. Thực tế, do có thể áp dụng các tình tiết giảm nhẹ, hầu hết doanh nghiệp đều bị xử phạt ở mức 200 triệu đồng, nhưng rõ ràng đây là mức phạt có thể đủ tác động đến “túi tiền” của doanh nghiệp.

Định vị kênh bảo vệ người tiêu dùng quan trọng

Pháp luật bảo vệ người tiêu dùng chính thức định hình từ sau khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh Bảo vệ người tiêu dùng năm 1999, rồi Quốc hội thông qua Luật Bảo vệ người tiêu dùng năm 2023. Không thể phủ nhận sự đóng góp quan trọng của chế định pháp lý này cũng như vai trò của cơ quan thực thi lẫn tổ chức bảo vệ người tiêu dùng (Hội Bảo vệ người tiêu dùng) trong suốt hành trình bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam. Nhưng dường như, cơ chế pháp lý bảo vệ người tiêu dùng truyền thống tỏ ra thiếu hiệu nghiệm trước khối lượng đồ sộ các hoạt động kinh doanh và chiêu thức kinh doanh phức tạp. Khi khó có thể theo đuổi và chống trả hàng loạt hành vi và chiêu thức kinh doanh gây hại lớn nhỏ, có cảm giác người tiêu dùng trở nên bất lực và co cụm, tự mình đương đầu trước ngồn ngộn thông tin quảng cáo “bẩn” trên môi trường kinh doanh số.

Điều này lý giải tại sao khi cơ quan cạnh tranh chủ động xử lý, tăng tốc xông pha dẹp loạn thị trường, thì cơ chế thực thi pháp luật cạnh tranh được nhìn nhận như một “kênh” bảo vệ người tiêu dùng đáng tin cậy.

Trong cơ chế thực thi pháp luật cạnh tranh, chỉ có UBCTQG là cơ quan có thẩm quyền thực thi và xử phạt doanh nghiệp vi phạm Luật Cạnh tranh. Các cơ quan quản lý khác có thể xử phạt các hành vi cạnh tranh bất chính được quy định trong các luật khác và trong nhiều nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong nhiều lĩnh vực. Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh này cũng có thể bị xử lý theo Luật Cạnh tranh như quy định tại điều 45 Luật Cạnh tranh. Tuy nhiên, như đã nói, một khi lựa chọn cách xử lý theo Luật Cạnh tranh thì chỉ UBCTQG có thẩm quyền.

UBCTQG cũng có thẩm quyền xử lý nhiều nhóm hành vi vi phạm Luật Cạnh tranh khác (như thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, tập trung kinh tế...). Trên thực tế, song hành với các quyết định xử phạt hành vi cạnh tranh không lành mạnh, UBCTQG trong hai năm qua cũng ban hành nhiều quyết định cho phép miễn trừ thỏa thuận hạn chế cạnh tranh (Vietnam Airlines và đối tác) cũng như cho phép doanh nghiệp thực hiện tập trung kinh tế có điều kiện (như Grab, Massan, Air Incheon và Asiana Airlines...).

Trở lại nội dung các vụ việc được UBCTQG ban hành quyết định xử phạt, có thể nhận thấy, gần như tất cả các hành vi bị liệt kê đều là hành vi cung cấp thông tin gian dối, gây nhầm lẫn cho khách hàng. Như đã nói, khi kinh doanh số bùng nổ, quảng cáo bẩn và thông tin bán hàng sai lệch bủa vây người tiêu dùng trong nhiều năm qua và chưa được kiểm soát một cách có hiệu quả bởi các cơ quan quản lý chuyên ngành. Khác với giai đoạn trước, khi Luật Cạnh tranh hiếm khi được sử dụng để xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh, UBCTQG ở thời điểm hiện tại đã có những động thái rất tích cực, góp phần phá băng thế tiến thoái lưỡng nan đó của thị trường.

Có thể, doanh nghiệp làm ăn chân chính cảm thấy khá áp lực trước chi phí tuân thủ pháp luật. Doanh nghiệp “vô tình” sai phạm đã kịp nhận biết vấn đề trước các quyết định xử phạt, cảm thấy khó khăn hơn trong việc xây dựng và lựa chọn các phương án kinh doanh. Nhưng rõ ràng, các quyết định nhằm ngăn chặn hành vi lôi kéo khách hàng bất chính hay các hành vi cạnh tranh không lành mạnh khác có tác động thanh lọc thị trường, đang từng bước khôi phục niềm tin của người tiêu dùng.

(*) Trường Đại học Kinh tế - Luật, ĐHQG TPHCM.

Trương Trọng Hiểu (*)