Hoàn thiện cơ chế thử nghiệm AI để thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Chiều 27/11/2025, Quốc hội tiến hành thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo. Tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu bày tỏ đồng tình với sự cần thiết ban hành luật, tuy nhiên còn nhiều nội dung liên quan đến cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), miễn trừ trách nhiệm trong thử nghiệm, quy định trách nhiệm bồi thường rủi ro... được nhiều đại biểu đề cập.

Hoàn thiện sandbox AI: Mở rộng miễn trừ và tăng phối hợp liên ngành

Góp ý tại phiên thảo luận, đại biểu Hoàng Minh Hiếu– đoàn Nghệ An cho rằng, trí tuệ nhân tạo (AI) là lĩnh vực mới, liên quan tới nhiều ngành, nhiều chủ thể. Nếu chỉ dựa trên khuôn khổ pháp lý hiện hành thì không đủ tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu - đoàn Nghệ An. Ảnh: QH

“Mục đích của cơ chế thử nghiệm có kiểm soát là gỡ bỏ những rào cản pháp lý không còn phù hợp, cho phép thử nghiệm trong không gian giới hạn để đo lường hiệu quả, từ đó cải cách quy định. Cách tiếp cận này phù hợp nguyên tắc lập pháp hiện nay: cái gì biết rõ thì quản, cái gì chưa biết thì theo dõi và tạo dư địa phát triển”- đại biểu Hoàng Minh Hiếu nhấn mạnh.

Đại biểu đề nghị các quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát phải là trọng tâm trong khung pháp lý về AI. Tôi đề nghị cơ quan soạn thảo quy định cụ thể hơn để bảo đảm khả thi.

Liên quan đến miễn trừ nghĩa vụ trong thử nghiệm, tại khoản 2 Điều 20 dự thảo luật chỉ cho phép miễn hoặc giảm nghĩa vụ tuân thủ trong phạm vi của chính Luật này.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu phân tích, hệ thống AI luôn liên quan đến nhiều luật khác nhau. Ví dụ: thử nghiệm xe tự lái liên quan đến luật giao thông, an toàn đường bộ, bảo vệ dữ liệu cá nhân; thử nghiệm máy bay tự hành chở khách liên quan đến quy định về an toàn hàng không; ở nhiều nước, thử nghiệm xe tự lái được phép sử dụng dữ liệu hình ảnh mà không cần làm mờ khuôn mặt để phục vụ huấn luyện.

Từ phân trích trên, đại biểu đề nghị chỉnh lý quy định theo hướng tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ không chỉ theo Luật này, mà cả các luật có liên quan, trong phạm vi được cơ quan có thẩm quyền cho phép.

“Về thẩm quyền thẩm định, do AI là lĩnh vực liên ngành, mang tính chuyên môn sâu, đề nghị ngoài quy định cơ quan quản lý nhà nước về AI làm đầu mối chủ trì, dự thảo cần bổ sung yêu cầu phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý ngành liên quan trong khâu tiếp nhận, thẩm định và giám sát quá trình thử nghiệm”- đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề xuất.

Ngoài ra, đại biểu cho rằng, dự thảo chưa làm rõ chủ thể chịu trách nhiệm khi thử nghiệm gây thiệt hại cho bên thứ ba. Tuy nhiên, để tạo động lực đổi mới, đặc biệt cho startup, cần có cơ chế hỗ trợ của Nhà nước như: hỗ trợ mua bảo hiểm trước khi thử nghiệm; sử dụng các quỹ liên quan để hỗ trợ chi phí phòng ngừa rủi ro.

“Nếu không có cơ chế này, các doanh nghiệp triển khai AI rủi ro cao như xe tự lái sẽ rất e ngại thử nghiệm vì chỉ một sự cố cũng có thể dẫn đến phá sản”- đại biểu nhấn mạnh.

Thúc đẩy ứng dụng AI gắn với trách nhiệm xã hội và quản trị rủi ro

Đánh giá cao nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ và Ban soạn thảo trong việc chuẩn bị công phu và trình Quốc hội dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh – đoàn Lâm Đồng khẳng định, đây là bước đi tiên phong, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới sở hữu khung pháp lý độc lập cho lĩnh vực công nghệ mũi nhọn này.

“Điều này không chỉ thể hiện sự nhạy bén bắt kịp xu thế thời đại, mà còn góp phần định vị Việt Nam trên "bản đồ số" toàn cầu, tạo tâm thế chủ động khi bước vào sân chơi công nghệ lớn của thế giới”- đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu Trinh Thị Tú Anh - đoàn Lâm Đồng

Góp ý vào dự thảo luật, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề nghị tại khoản 1 (Điều 4) về nguyên tắc cơ bản, cần bổ sung cụm từ "ưu tiên lợi ích của nhóm dễ bị tổn thương" như người cao tuổi, trẻ em, dân tộc thiểu số... để cụ thể hóa, tránh phân biệt đối xử ngầm theo khuyến cáo của OECD về tiêu chuẩn liên chính phủ đối với AI.

Về trách nhiệm minh bạch được quy định tại Điều 9 của dự thảo luật thiết lập nguyên tắc "Minh bạch là mặc định". Điều này giúp người dùng có quyền biết họ đang tương tác với máy và nội dung họ xem có phải là thật hay không.

“Đây là rào cản quan trọng nhất để chống lại nạn lừa đảo trực tuyến và tin giả bằng Deepfake”- đại biểu khẳng định.

Tuy nhiên, đại biểu băn khoăn về tính khả thi kỹ thuật, đại biểu phân tích quy định hiện tại yêu cầu ''đánh dấu dạng máy đọc'' và ''gắn nhãn'' nhưng chưa định hình được tiêu chuẩn kỹ thuật chung. Nếu mỗi nền tảng áp dụng một công nghệ đánh dấu khác nhau, hệ thống nhận diện AI sẽ không thể hoạt động. Nguy hiểm hơn, các mô hình AI mã nguồn mở có thể dễ dàng bị can thiệp để gỡ bỏ các dấu hiệu này nếu chúng không tuân theo một tiêu chuẩn bảo mật đủ mạnh.

Từ phân tích trên, đại biểu đề nghị bổ sung vào khoản 6 nguyên tắc: "Tiêu chuẩn kỹ thuật phải hài hòa, tương thích với bộ tiêu chuẩn chung được thừa nhận quốc tế nhằm tạo tính kết nối, liên thông dữ liệu và hiệu quả quản lý” làm cơ sở để Chính phủ quy định chi tiết.

Liên quan đến cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Điều 22), tại khoản 2 dự thảo nêu rõ sẽ không miễn trừ trách nhiệm nếu doanh nghiệp 'cố ý vi phạm'. Tuy nhiên, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng cần làm rõ khái niệm ''cố ý'' trong bối cảnh đặc thù của công nghệ AI.

Chiều 27/11, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ. Ảnh: QH

“Khác với phần mềm truyền thống chạy theo mệnh lệnh cố định, AI hoạt động dựa trên khả năng tự học và xác suất. Có những trường hợp AI tự đưa ra quyết định sai lệch mà ngay cả nhà phát triển cũng không thể lường trước được do tính chất 'hộp đen' (black-box) của thuật toán. Đây là rủi ro công nghệ, không phải là ý chí chủ quan của con người”- đại biểu lý giải.

Để doanh nghiệp yên tâm thử nghiệm đổi mới sáng tạo, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề nghị bổ sung quy định: ''Các sự cố phát sinh do lỗi kỹ thuật chưa lường trước hoặc do tính chất bất định của thuật toán trong quá trình thử nghiệm, nếu doanh nghiệp đã tuân thủ đúng quy trình an toàn, thì không bị coi là hành vi cố ý vi phạm''.

Thu Hường