Hiểu đúng về nhiệm vụ 'tòa án giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử'

Điều 3 Luật Tổ chức TAND 2024 quy định TAND có 8 nhiệm vụ, quyền hạn. Trong đó, so với Luật Tổ chức TAND 2014 thì luật mới đã bổ sung một nhiệm vụ mới của TAND là giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc.

Vậy hiểu sao cho đúng về việc tòa án có nhiệm vụ giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc?

Quang cảnh một phiên tòa tại TP.HCM. Ảnh: SM

Lý giải lý do áp dụng quy định pháp luật cụ thể

Theo ThS Phan Nguyễn Bảo Ngọc (Trường ĐH Luật TP. HCM), Điều 31 Luật Tổ chức TAND 2024 quy định giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc là việc tòa án làm rõ trong quá trình xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc và trong bản án, quyết định việc áp dụng quy định của pháp luật trong hoàn cảnh, tình huống cụ thể để xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc theo thẩm quyền. Nghĩa là, tòa án lập luận, lý giải lý do áp dụng quy định pháp luật cụ thể vào trong tình huống, hoàn cảnh cụ thể. Như vậy, nhiệm vụ, quyền hạn giải thích áp dụng pháp luật của tòa án không phải là (và không chồng lấn) thẩm quyền giải thích pháp luật của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Theo ThS Ngọc, việc giải thích áp dụng pháp luật này được thực hiện trong quá trình xét xử, giải quyết vụ án, vụ việc và được ghi nhận trong nội dung bản án, quyết định đã áp dụng quy định pháp luật cho tình huống cụ thể đó. Trên thực tế, hoạt động giải thích áp dụng pháp luật vẫn là trách nhiệm mà các tòa án đang thực hiện trong thực tiễn xét xử, tuy nhiên quyền hạn này chưa được ghi nhận trong các Luật về tổ chức TAND trước đây.

Bà Ngọc cho rằng thẩm quyền giải thích áp dụng pháp luật này được thực hiện bởi tòa án cấp sơ thẩm (theo điểm 1 khoản 2 Điều 23). Tuy vậy, tòa án cấp phúc thẩm lại có quyền xem xét, đánh giá căn cứ áp dụng pháp luật của tòa án cấp sơ thẩm (khoản 1 Điều 24). Như vậy, trong trường hợp tòa án cấp phúc thẩm không đồng ý với quan điểm giải thích áp dụng pháp luật của cấp sơ thẩm, đồng thời sửa bản án sơ thẩm, thì việc này cũng tương đương với việc tòa án cấp phúc thẩm đã đưa ra một cách giải thích áp dụng pháp luật khác cho tình huống cụ thể đó.

Ngoài ra, theo quy định về thẩm quyền của các cấp tòa án, thì TAND cấp tỉnh và TAND cấp huyện đều có thể là tòa án cấp sơ thẩm (khoản 1 Điều 55 và khoản 1 Điều 59 Luật Tổ chức TAND năm 2024). Do đó, hoàn toàn có thể xảy ra trường hợp nội dung giải thích áp dụng pháp luật giữa các tòa án có sự khác nhau.

“Tuy nhiên, Luật Tổ chức TAND năm 2024 chưa xác định rõ quy tắc lựa chọn nội dung giải thích áp dụng pháp luật nào trong trường hợp này. Lý do có thể là bởi việc này sẽ được xử lý thông qua thủ tục lựa chọn, công bố án lệ hoặc là đương nhiên áp dụng cách giải thích áp dụng pháp luật của tòa án cấp cao đối với trường hợp tòa án cấp phúc thẩm đưa ra cách giải thích pháp luật khác với tòa án cấp sơ thẩm”, ThS Ngọc nói.

Việc giải thích pháp luật còn tùy nghi?

Dưới góc độ hành nghề luật sư, luật sư Lê Doãn Tuấn (Đoàn Luật sư TP.HCM) thì cho rằng giải thích áp dụng pháp luật là việc tòa án giải thích vì sao vận dụng quy định pháp luật này để giải quyết vụ việc. Điều này giúp cho đương sự cũng như luật sư và những người tham gia tố tụng hiểu được các căn cứ, lý do mà tòa án áp dụng các quy định này.

Theo ông Tuấn, trên thực tế mẫu bản án dân sự sơ thẩm và mẫu bản án dân sự phúc thẩm (ban hành kèm theo Nghị quyết số 01/2017/NQ-HĐTP) có quy định phần nhận định của tòa án phải ghi nhận định về những vấn đề cần phải giải quyết trong vụ án (về áp dụng pháp luật tố tụng và pháp luật nội dung). HĐXX phải phân tích, viện dẫn các quy định pháp luật, án lệ (nếu có) để chấp nhận hoặc không chấp nhận yêu cầu của đương sự, chấp nhận hay không chấp nhận kháng cáo, kháng nghị và các vấn đề liên quan.

“Đây là cơ sở cho thấy Luật cũng đã có quy định vấn đề này. Tuy nhiên, quá trình hành nghề việc giải thích áp dụng pháp luật của HĐXX rất tùy nghi. Có bản án HĐXX giải thích chi tiết lý do vì sao áp dụng quy định nhưng cũng có trường hợp HĐXX ban hành bản án không lý giải rõ vì sao áp dụng quy định pháp luật này. Vậy nên cần có sự thống nhất trong việc việc áp dụng pháp luật, giải thích pháp luật theo một nguyên tắc chung”, luật sư Tuấn nói.

YẾN CHÂU