Giảm nghèo bền vững - bước đột phá từ chính sách

Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ thu nhập, chiến lược giảm nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025 đã thay đổi toàn diện diện mạo đời sống xã hội, đưa Hà Nội trở thành địa phương đầu tiên trong cả nước hoàn thành mục tiêu không còn hộ nghèo trước một năm so với kế hoạch.

Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, đời sống vật chất và tinh thần của người dân khu vực nông thôn ngày một nâng cao. Trong ảnh: Học sinh xã Phúc Lộc (Hà Nội) đồng diễn thể dục - thể thao. Ảnh: Nguyễn Mai

Hành trình giảm nghèo - bước tiến dài đầy ấn tượng

Nhìn lại hành trình hơn một thập kỷ qua, công tác giảm nghèo của Việt Nam đã ghi nhận những bước tiến dài đầy ấn tượng, chuyển mình từ các chính sách hỗ trợ đơn lẻ sang một hệ thống an sinh xã hội bao trùm. Trong giai đoạn 2011-2015, với việc triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững gắn với Chương trình 135 và Nghị quyết 30a, tỷ lệ hộ nghèo cả nước đã giảm mạnh từ khoảng 14,2% năm 2010 xuống còn 4,25% vào năm 2015. Đây là thời kỳ trọng tâm đặt vào việc mở rộng tín dụng chính sách, hỗ trợ đất sản xuất, nước sinh hoạt và đầu tư hạ tầng thiết yếu cho các xã đặc biệt khó khăn.

Bước sang giai đoạn 2016-2020, khái niệm “nghèo đa chiều” chính thức được áp dụng theo Quyết định số 1722/QĐ-TTg, đánh dấu sự thay đổi về tư duy: Nghèo không chỉ là thiếu hụt thu nhập mà còn là thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản. Các dự án về sinh kế, đào tạo nghề và xuất khẩu lao động đã giúp tỷ lệ hộ nghèo tiếp tục giảm xuống còn 2,75% vào cuối năm 2020, cải thiện rõ rệt mức sống và quyền tiếp cận y tế, giáo dục của người dân.

Bước vào giai đoạn 2021-2025, chương trình giảm nghèo phải đối mặt với những thách thức chưa từng có tiền lệ. Tác động tiêu cực từ dịch bệnh Covid-19, biến đổi khí hậu gây lũ quét, sạt lở và sự suy thoái kinh tế toàn cầu đã tạo ra nguy cơ tái nghèo rất cao, đặc biệt tại các vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Trước tình hình đó, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 24/2021/QH15, phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững với nguồn lực khổng lồ. Tổng ngân sách trung ương huy động đạt hơn 44.000 tỷ đồng, kết hợp cùng gần 9.000 tỷ đồng từ nguồn lực xã hội hóa để triển khai đồng bộ các dự án từ hạ tầng thiết yếu đến đa dạng hóa sinh kế.

Tính đến cuối năm 2024, bức tranh giảm nghèo toàn quốc đã xuất hiện những điểm sáng rực rỡ vượt mong đợi. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều duy trì mức giảm bình quân 1,03%/năm, đưa tỷ lệ hộ nghèo từ 5,2% đầu kỳ xuống chỉ còn 1,93%.

Tại các địa bàn khó khăn nhất, kết quả còn ấn tượng hơn khi tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm tới 4,45%/năm (vượt mục tiêu 3%); tại các huyện nghèo giảm 6,7%/năm (vượt mục tiêu 4-5%). Hệ thống cơ sở hạ tầng được nâng cấp mạnh mẽ với 2.616 công trình mới, bao gồm cầu đường, trường học và trạm y tế, cùng 2.340 công trình được duy tu bảo dưỡng. Đặc biệt, nỗ lực xóa nhà tạm, nhà dột nát đã giúp hơn 89.000 hộ gia đình có nơi ở an toàn, đạt 99% kế hoạch đề ra.

Trong nỗ lực chung đó, Thủ đô Hà Nội đã khẳng định vai trò đi đầu với những giải pháp đặc thù và quyết liệt. Thành phố không chỉ thực hiện các chính sách chung mà còn ban hành chuẩn nghèo riêng cao hơn chuẩn quốc gia và các chính sách đặc thù cho nhóm không có khả năng lao động. Hà Nội đã ủy thác qua Ngân hàng Chính sách xã hội hơn 8.718 tỷ đồng để hỗ trợ vay vốn sản xuất, tạo việc làm cho hơn 225.000 lao động chỉ riêng trong năm 2024.

Các lĩnh vực y tế, giáo dục được đầu tư chiều sâu với việc hỗ trợ bảo hiểm y tế cho gần 180.000 người và miễn giảm học phí cho học sinh vùng khó khăn. Với hơn 788.000 suất quà Tết trị giá trên 280 tỷ đồng trao đi mỗi năm, tinh thần tương thân tương ái đã lan tỏa khắp Thủ đô. Nhờ đó, từ mức 0,16% năm 2021, đến cuối năm 2024, Hà Nội chính thức không còn hộ nghèo, trở thành địa phương đầu tiên hoàn thành mục tiêu này trước thời hạn.

Mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao mang lại hiệu quả kinh tế lớn tại xã Chuyên Mỹ (Hà Nội). Ảnh: Nguyễn Mai

Kiên trì mục tiêu bền vững và những thách thức giai đoạn mới

Mặc dù những thành tựu đạt được là rất to lớn, song hành trình giảm nghèo vẫn còn đó những nút thắt cần tháo gỡ để bảo đảm tính bền vững. Thực tế cho thấy tỷ lệ tái nghèo và nghèo mới phát sinh vẫn là một nỗi lo thường trực. Nhiều hộ gia đình dù đã thoát nghèo nhưng mức sống vẫn cận kề ngưỡng nghèo, chỉ cần một đợt thiên tai, dịch bệnh hoặc một thành viên trong gia đình ốm đau là có thể rơi lại vào vòng xoáy thiếu thốn. Nghèo đói hiện nay tập trung sâu ở các “lõi nghèo” là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, nơi mà sinh kế vẫn chủ yếu dựa vào nông nghiệp tự cung tự cấp, quy mô nhỏ lẻ.

Bên cạnh yếu tố khách quan, công tác tổ chức thực hiện tại một số nơi vẫn còn những hạn chế về mặt chủ quan. Tiến độ triển khai dự án và giải ngân vốn đầu tư công tại một số địa phương còn chậm, đến đầu năm 2025 mới đạt khoảng 61,4% kế hoạch cả giai đoạn. Hệ thống văn bản hướng dẫn đôi khi ban hành muộn hoặc còn chồng chéo giữa các chương trình mục tiêu quốc gia, gây khó khăn cho cấp cơ sở trong việc lồng ghép nguồn vốn.

Đáng lo ngại hơn, tại một số khu vực, năng lực cán bộ chuyên trách giảm nghèo ở cấp xã còn hạn chế, chủ yếu là kiêm nhiệm nên việc quản lý và hỗ trợ người dân chưa thực sự sâu sát. Một bộ phận người nghèo vẫn còn tâm lý ỷ lại, chờ đợi sự hỗ trợ của Nhà nước mà chưa chủ động tìm kiếm cơ hội vươn lên...

Hướng tới giai đoạn 2026-2030, yêu cầu đặt ra là phải xây dựng một chuẩn nghèo đa chiều mới, cập nhật hơn và phản ánh đúng mức sống tối thiểu của xã hội hiện đại. Chuẩn nghèo mới cần bổ sung các chỉ số về môi trường sống, việc làm xanh và khả năng chống chịu trước các cú sốc kinh tế. Giải pháp trọng tâm sẽ chuyển dịch mạnh mẽ từ hỗ trợ trực tiếp sang hỗ trợ sinh kế bền vững thông qua đào tạo nghề gắn với nhu cầu thực tế của thị trường và đẩy mạnh xuất khẩu lao động. Việc ứng dụng công nghệ số, xây dựng hệ thống dữ liệu lớn (Big Data) và phần mềm quản lý MIS liên thông toàn quốc là công cụ then chốt để giám sát, đánh giá tính minh bạch và dự báo sớm nguy cơ tái nghèo.

Đối với Thủ đô Hà Nội, trong giai đoạn tiếp theo, mục tiêu không chỉ là "không còn hộ nghèo" mà là ngăn chặn tuyệt đối việc tái nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhóm cận nghèo. Thành phố cần tập trung vào các giải pháp nâng cao năng lực thông qua kỹ năng số, tài chính cá nhân và phát triển các mô hình kinh tế đô thị, làng nghề OCOP gắn với thương mại điện tử.

Việc thiết lập quỹ dự phòng an sinh xã hội và mô hình "Phường không tái nghèo" sẽ là những bước đi mang tính đột phá, bảo đảm mọi người dân Thủ đô đều được thụ hưởng thành quả phát triển. Bài học kinh nghiệm từ thực tiễn cho thấy, chỉ khi nào phát huy được ý chí tự lực của người dân kết hợp với sự hỗ trợ có trọng tâm của Nhà nước và sự đồng hành của cộng đồng, thì mục tiêu giảm nghèo mới thực sự đạt được sự bền vững lâu dài.

Có thể khẳng định, những kết quả đạt được trong công tác giảm nghèo thời gian qua là minh chứng rõ nét cho tính đúng đắn, kịp thời của các chủ trương, chính sách an sinh xã hội. Khi các chính sách không chỉ dừng lại ở hỗ trợ trước mắt mà hướng tới tạo sinh kế, nâng cao năng lực tự vươn lên cho người nghèo, hiệu quả mang lại ngày càng bền vững và lâu dài.

Trong bối cảnh mới, việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, khơi dậy ý chí tự lực của người dân, cùng sự chung tay từ cộng đồng là “đòn bẩy” quan trọng, tạo bước đột phá thực chất, đưa công tác giảm nghèo ngày càng đi vào chiều sâu, góp phần bảo đảm an sinh xã hội, phát triển bền vững.

Nguyễn Mai