Gặp lại bí mật của đại dương

Bí mật của đại dương ẩn giấu giữa đồng lúa

Đó là bộ xương cá voi lưng gù - động vật có vú từng ngự trị đại dương, nay lặng lẽ nằm giữa lòng phố, trở thành điểm nhấn không thể bỏ qua đối với bất kỳ ai ghé thăm Bảo tàng Hải dương học.

Ghé Bảo tàng Hải dương học lần này với tôi khá háo hức. Bởi sau hơn 30 năm, mới lại được đối diện mẫu vật quý ấy, không chỉ bằng con mắt của một người tham quan, mà còn bằng ký ức của một thời thanh xuân. Năm 1994, khi đó là sinh viên năm thứ tư của Trường Đại học Tổng hợp, tôi đã có mặt ở thời điểm “lộ thiên” đầu tiên của bộ xương ấy giữa lòng quê hương mình - xã Hải Cường, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định.

Mẫu vật xương cá voi lưng gù trưng bày tại Bảo tàng Hải dương học

Ngày ấy, tháng 12 se lạnh, chúng tôi đang trong kỳ thực tập điền dã để chuẩn bị làm luận văn tốt nghiệp. Khoảng 5 giờ chiều, cả làng xôn xao vì tin công nhân thi công một công trình thủy lợi phát hiện được đoạn xương khổng lồ nằm sâu dưới lớp phù sa, giữa cánh đồng lúa mênh mông, cách bờ biển gần 4km đường chim bay. Mọi người khá sửng sốt và hoang mang trước vật thể khổng lồ dưới lớp đất đen.

Tin lan nhanh, dân tình kéo đến... Họ xôn xao, chỉ trỏ, bàn tán, nhưng cũng đầy kính cẩn. Đêm ấy, ánh đèn dầu, đèn pin chập chờn trên công trường khai quật. Sau vài ngày, bộ xương đồ sộ dần hiện ra - dài gần 18 mét, nặng tới 10 tấn. Viện Hải dương học nhanh chóng cử chuyên gia về xác định chủng loại, và rồi, một phát hiện quan trọng: đây chính là bộ xương của một cá voi lưng gù, có tuổi đời ước tính trên 200 năm.

Th.S Võ Trần Hải Linh (bìa phải). Ảnh: Vũ Lương.

Mẫu vật có khoảng 70% cấu trúc xương còn nguyên vẹn. Ban đầu, hiện vật được đưa về trưng bày tại đình làng theo tín ngưỡng thờ cúng cá voi linh thiêng, người dân đến xem như đi lễ hội. PGS.TS khoa học Nguyễn Tác An, nguyên Viện trưởng Viện Hải dương học, người đến tận nơi để nghiên cứu về bộ xương cá voi này chia sẻ, trong khi các bộ xương cá voi trên thế giới thời điểm này chủ yếu từ khai thác, việc người dân phát hiện bộ xương chôn vùi dưới đất có kích thước lớn như vậy là điều chưa từng có. Sau đó, nhận thấy giá trị đặc biệt của mẫu vật này đối với nghiên cứu khoa học và giáo dục cộng đồng, các nhà khoa học tìm cách đưa bộ xương về Viện Hải dương học Nha Trang để phục chế và bảo quản lâu dài.

Tiêu bản cá voi lưng gù nguyên vẹn tại Việt Nam

Giờ đây, bước vào sảnh chính của Viện Hải dương học, du khách không khỏi sững sờ trước khung xương vĩ đại ấy - như một pho tượng cổ của biển.

Dẫn chúng tôi đi tham quan các mẫu vật trưng bày là Trưởng khoa Du lịch Đại học Thái Bình Dương, ThS.NCS Võ Trần Hải Linh. Anh đang là nghiên cứu sinh chuyên ngành lặn biển tại Malaysia. Anh Linh là con trai cựu Viện trưởng Viện Hải dương học - PGS, TS. Võ Sĩ Tuấn. Anh có cả tuổi thơ gắn với địa chỉ khoa học đặc biệt này; hiện anh cũng được mệnh danh là người trẻ hiểu rõ nhất mọi ngóc ngách của đáy biển Khánh Hòa. Anh Linh chia sẻ, công cuộc phục hồi không dễ dàng, những phần xương vỡ nát, thiếu được thay thế bằng thạch cao, lắp dựng với khung inox chắc chắn. Qua bàn tay tỉ mỉ của kỹ sư, họa sĩ và nhà khoa học, bộ xương cá voi được dựng lên trọn vẹn trong không gian rộng 200 mét vuông, trở thành tiêu bản đầu tiên ở Việt Nam được trưng bày nguyên hình, nguyên dạng, mang giá trị lịch sử - khoa học - mỹ thuật đặc biệt.

Vũ Lương