Chống thất thoát thuế xuyên biên giới

Khu vực tiếp nhận, giải quyết hồ sơ của doanh nghiệp tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Đình Vũ, Hải Phòng. Ảnh: Minh Thu/TTXVN

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, hoạt động đầu tư nước ngoài (FDI) là động lực quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, đi cùng với đó là nguy cơ chuyển giá thủ đoạn tinh vi khiến ngân sách bị “rút ruột” và môi trường cạnh tranh bị bóp méo.

Thực hiện Nghị quyết số 74/2022/QH15 của Quốc hội về tăng cường thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, Bộ Tài chính đang triển khai đồng bộ các giải pháp từ hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan đến mở rộng thanh tra, kiểm tra chuyên sâu, nhằm ngăn chặn thất thu thuế xuyên biên giới.

Trong lĩnh vực hải quan, quy định chống chuyển giá đã được cụ thể hóa tại Thông tư số 38/2015/TT-BTC (sửa đổi, bổ sung tại Thông tư số 39/2018/TT-BTC) và Quyết định số 1810/QĐ-TCHQ.

Theo đó, khi hàng hóa nhập khẩu có trị giá khai báo cao bất thường so với giá tham chiếu, cơ quan hải quan vẫn thông quan nhưng đồng thời chuyển thông tin cho cơ quan thuế để xác định giao dịch liên kết. Cơ chế phối hợp này giúp phát hiện sớm hành vi gian lận giá, né thuế, bảo đảm tính minh bạch trong quản lý.

Song song với đó, cơ quan thuế đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Năm 2023, toàn ngành tiến hành thanh tra 1.258 doanh nghiệp FDI, truy thu, truy hoàn và xử phạt 3.322 tỷ đồng, giảm lỗ hơn 20.000 tỷ đồng. Bình quân, mỗi cuộc thanh tra doanh nghiệp có giao dịch liên kết giúp tăng thu gấp nhiều lần so với thanh tra thông thường.

Nhằm hoàn thiện khung pháp lý, Bộ Tài chính đã trình Chính phủ ban hành Nghị định số 20/2025/NĐ-CP (sửa đổi Nghị định số 132/2020/NĐ-CP) để siết chặt quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết, đồng thời tháo gỡ khó khăn, tránh chồng chéo cho nhà đầu tư. Các địa phương được yêu cầu xây dựng chuyên đề thanh tra rủi ro cao, tăng cường hợp tác quốc tế và đào tạo cán bộ chuyên sâu về giá chuyển nhượng.

Tuy đạt nhiều kết quả tích cực, việc chống chuyển giá vẫn đối mặt thách thức lớn. Hành vi của các doanh nghiệp FDI ngày càng tinh vi, đặc biệt trong các tập đoàn đa quốc gia có hệ thống kế toán và tư vấn chuyên nghiệp, nhiều tầng nấc giao dịch. Trong khi đó, lực lượng thanh tra thuế còn mỏng, dữ liệu quốc tế chưa được chia sẻ đầy đủ, nguồn thông tin về giao dịch xuyên biên giới vẫn hạn chế, khiến việc xác định giá trị thực gặp nhiều khó khăn.

Báo cáo của Bộ Tài chính cho thấy, năm 2023 có tới 56% doanh nghiệp FDI báo lỗ, tăng hơn 21% so với năm trước dù doanh thu và tài sản đều tăng. Trong số đó, hơn 5.000 doanh nghiệp âm vốn chủ sở hữu, tổng giá trị lỗ lũy kế lên tới 908.000 tỷ đồng, một nghịch lý phản ánh rõ nguy cơ “lỗ giả, lãi thật” từ hoạt động chuyển giá.

Trao đổi với báo chí, chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, chuyển giá không chỉ là hành vi gian lận thuế mà còn là lỗ hổng hệ thống gây thất thoát lớn cho ngân sách.

Theo ông Nguyễn Trí Hiếu, nhiều doanh nghiệp FDI báo lỗ kéo dài nhưng vẫn mở rộng đầu tư, tăng xuất khẩu, chỉ có thể lý giải bằng việc lợi nhuận được chuyển ra nước ngoài. Việt Nam cần cơ chế giám sát giá giao dịch liên kết chặt chẽ và chia sẻ dữ liệu thuế xuyên biên giới để ngăn tình trạng "móc túi từ bên trong".

Trước tình hình đó, ngành tài chính đã triển khai các biện pháp mạnh nhằm kiểm soát chuyển giá ngay từ khâu đầu tư. Theo quy định các doanh nghiệp có giao dịch liên kết bất thường, hoàn thuế lớn hoặc nợ thuế cao được đưa vào diện giám sát trọng điểm.

Năm 2024, số doanh nghiệp được thanh tra, kiểm tra là 920 đơn vị, số tiền truy thu, truy hoàn và phạt đạt 1.807 tỷ đồng; giảm lỗ 9.143 tỷ đồng. Đáng chú ý, số thuế tăng thu bình quân trong một cuộc thanh tra, kiểm tra giao dịch liên kết đạt khoảng 2 tỷ đồng, cao gấp nhiều lần so với một cuộc thanh tra thông thường (0,3 tỷ đồng).

Riêng, 8 tháng năm 2025, toàn ngành thuế đã thực hiện 32.812 cuộc thanh, kiểm tra, kiến nghị xử lý qua kiểm tra là 35.317 tỷ đồng; trong đó số thuế tăng thu 10.411 tỷ đồng, giảm khấu trừ 1.501 tỷ đồng và giảm lỗ 23.406 tỷ đồng.

Ngành tài chính cho biết sẽ tiếp tục đẩy mạnh kết nối dữ liệu giữa cơ quan thuế, hải quan, giao thông vận tải và đầu tư để theo dõi dự án FDI từ khi khởi động, phát hiện sớm rủi ro chuyển giá. Cùng với đó, việc ứng dụng công nghệ số Big Data, AI trong phân tích dữ liệu, nhận diện giao dịch bất thường, chuẩn hóa thông tin từ hóa đơn điện tử, giao dịch thương mại điện tử và máy tính tiền thông minh.

Thùy Dương/Bnews/vnanet.vn