Chỉ 18% doanh nghiệp Việt Nam có kết nối tham gia chuỗi giá trị toàn cầu

TS Nguyễn Đức Hiển: Doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu chủ yếu thuộc về các doanh nghiệp lớn (Ảnh: PT)

Theo TS. Nguyễn Đức Hiển, dự thảo Nghị quyết Đại hội XIV đặt mục tiêu tăng trưởng GDP giai đoạn 2026-2030 đạt trên 10%, trong khi Chính phủ đề ra chỉ tiêu năm 2025 ở mức 8,3-8,5%. Một số tổ chức quốc tế cũng có dự báo tích cực: Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) ước tính GDP Việt Nam năm 2025 tăng 6,7%, Ngân hàng UOB (Singapore) giữ dự báo năm 2026 ở mức 7%.

Mặc dù triển vọng được đánh giá sáng sủa, song mô hình tăng trưởng của Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào các động lực truyền thống, dễ bị tổn thương trước biến động toàn cầu, đặc biệt là rủi ro từ chính sách thuế đối ứng, dịch chuyển chuỗi cung ứng hay sức ép công nghệ.

“Việc duy trì cách thức khai thác cũ sẽ là thách thức lớn cho mục tiêu tăng trưởng, nếu không sớm đổi mới mô hình và gia tăng đóng góp của năng suất lao động, khoa học - công nghệ vào tăng trưởng”, ông Hiển nhấn mạnh.

Một trong những điểm nghẽn lớn được chỉ ra là tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu chỉ đạt khoảng 18%, giảm mạnh 17 điểm phần trăm so với năm 2009. Đáng lưu ý, sự kết nối này chủ yếu thuộc về các doanh nghiệp lớn, trong khi khối doanh nghiệp nhỏ và vừa - vốn chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp - lại gần như đứng ngoài cuộc.

Thực tế cho thấy khu vực FDI vẫn đóng vai trò chi phối: mặc dù chỉ đóng góp 20% GDP nhưng lại chiếm tới 71,3% kim ngạch xuất khẩu, đặc biệt trong các ngành điện tử, dệt may, giày dép. Ngược lại, công nghiệp hỗ trợ trong nước mới chỉ đáp ứng được khoảng 10-15% nhu cầu.

Phân tích sâu hơn, ông Hiển cho biết nhiều ngành công nghiệp chế biến - chế tạo của Việt Nam vẫn dừng ở mức gia công, giá trị gia tăng nội địa thấp. Tỷ lệ nội địa hóa trong xuất khẩu điện tử mới đạt 28%, dệt may 36,3%, da giày 34%, gỗ cao nhất với 53,4%. Đặc biệt, ngành điện thoại - lĩnh vực xuất khẩu chủ lực - chỉ tạo ra 12% giá trị gia tăng, thấp hơn mức bình quân ngành chế tạo (18%).

Để khắc phục hạn chế này, TS. Hiển nhấn mạnh cần phát triển các mô hình tăng trưởng mới dựa trên kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, dữ liệu và công nghệ cao.

Kinh tế số được dự báo sẽ đóng góp 90-200 tỷ USD vào GDP năm 2030, trong đó ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) có thể mang lại riêng 120-130 tỷ USD. Kinh tế xanh cũng mở ra triển vọng lớn, khi Việt Nam được đánh giá có tiềm năng hàng đầu về năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió ngoài khơi và điện mặt trời.

Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, theo ông Hiển, Việt Nam phải có chính sách khuyến khích doanh nghiệp nội địa tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, nâng cao chất lượng công nghiệp hỗ trợ, đồng thời tạo đột phá về khoa học - công nghệ và năng suất lao động.

Từ thực tiễn phân tích, ông Hiển kết luận: “Nội lực của doanh nghiệp Việt vẫn còn hạn chế, mức độ tham gia chuỗi giá trị toàn cầu quá thấp. Nếu không sớm thay đổi, Việt Nam sẽ bị bỏ lại phía sau. Giải pháp then chốt là phát triển mô hình tăng trưởng mới, lấy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số làm động lực, từ đó nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, tăng cường khả năng cạnh tranh và hội nhập quốc tế”.

Phương Thảo