'Ám ảnh chữ' - dấu ấn sáng tạo mới của nhà thơ Hữu Thỉnh

Nhà thơ Hữu Thỉnh (Nguyễn Hữu Thỉnh), sinh năm 1942 ở làng Phú Vinh, xã Duy Phiên (Tam Dương), nay là xã Hội Thịnh, tỉnh Phú Thọ có gần 70 năm sáng tạo văn học nghệ thuật. Ông là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1970, từng giữ chức Tổng Thư ký và Chủ tịch Hội 4 nhiệm kỳ liên tiếp 2000 - 2020. Ông cũng là Đại biểu Quốc hội X, XI.

Hữu Thỉnh là nhà văn nổi bật của nền văn học cách mạng thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Ông là tác giả của nhiều tác phẩm văn học, gồm thơ, trường ca, lý luận phê bình ghi dấu ấn hai chặng đường lớn của văn học dân tộc. Nhà thơ từng đoạt nhiều giải thưởng văn học lớn như: Giải A Cuộc thi thơ Báo Văn Nghệ năm 1975 - 1976; Giải A Hội Nhà văn Việt Nam năm 1980; Giải xuất sắc Bộ Quốc phòng năm 1994; Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001; Giải thưởng Văn học ASEAN 2002; Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt IV, năm 2012...

Nhà thơ Hữu Thỉnh (phải) tặng sách “Ám ảnh chữ” cho Nhà thơ Nguyễn Xuân Hùng - tác giả bài viết

Nhà thơ Hữu Thỉnh tốt nghiệp cấp III Trần Phú - Vĩnh Yên (nay là THPT Trần Phú) năm 1963 giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bước vào thời kỳ ác liệt. Ông xung phong nhập ngũ là lính lái xe tăng thuộc Trung đoàn 202, Binh chủng Tăng - Thiết giáp. Những năm tháng trong quân ngũ, với tâm hồn nhạy cảm văn chương đã tạo nên một thi sĩ Hữu Thỉnh giàu cảm xúc, tinh tế, đằm thắm, yêu người, yêu đời tha thiết với giọng văn điềm đạm, ấm áp.

Những sáng tác thơ của Hữu Thỉnh góp phần tạo nên diện mạo thi ca hiện đại Việt Nam trong nửa sau thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, với sự kết hợp hài hòa giữa hiện thực và trữ tình, giữa chiến tranh và đời sống, giữa truyền thống và hiện đại. Ông trở thành “gương mặt thơ chiến sĩ” tiêu biểu của nền thơ ca cách mạng Việt Nam.

Mới đây, nhà thơ Hữu Thỉnh cho ra mắt tập Tiểu luận và phê bình văn học mang tên “Ám ảnh chữ” với độ dày 600 trang in khổ 16 x 24 cm, tập hợp 47 bài viết, do NXB Hội Nhà văn ấn hành tháng 5/2025. Đây là sản phẩm 5 năm (2020-2025) của nhà thơ trong mạch sáng tác và viết khi đã ngoài 80 tuổi, cũng là từ khi ông nghỉ hưu, điều này cho thấy sự lao động miệt mài và nghiêm túc của nhà thơ Hữu Thỉnh. Những bài viết trong “Ám ảnh chữ” thể hiện tâm huyết, mang đậm dấu ấn sáng tạo và chiêm nghiệm đời sống văn học.

Với góc nhìn nhân văn và khoan dung, ông luận bàn về thơ, về văn xuôi, về những giá trị bền vững của ngôn từ với những bài viết bay bổng, biến ảo có hàm lượng trí tuệ cao, những dòng tri ân, tri kỷ về những người thầy, người anh, người bạn văn của mình, đặc biệt trong 47 bài viết có 30 tác giả thơ được bình chọn trong “Ám ảnh chữ” nổi tiếng như: “Tố Hữu: “Khát vọng và hạnh phúc của nhân dân”; “Thế giới Chế Lan Viên”; “Tầm vóc Nguyễn Đình Thi”; “Nguyễn Bính - Người gọi hồn quê”; “Thơ Bằng Việt - tiếng vỗ cánh của suy tưởng”..., với các tác giả thơ văn tiêu biểu thuộc các thế hệ sau 1945 cho đến đổi mới và hội nhập. Đặc biệt, có một số bài viết về các nhà văn của tỉnh Phú Thọ, gồm: Chuyện làm giàu ở làng Cói Hạ của Nguyễn Hữu Nhàn; Đọc “nghe mưa” đi tìm dấu ấn của Hà Phạm Phú; Thông điệp “Seo Sơn” của Vũ Quốc Khánh; Cảm nhận đọc trường ca “Hồn làng” của Nguyễn Đình Phúc; “Trăng soi trước bến”; Đọc trường ca “Những bước chân của làng” của Nguyễn Ngọc Tung; “Di sản thiên nhiên, di sản tình người”, Đọc trường ca “Miền đất của Trường ca” của Trần Khoái; “Thảm kịch Trần Nguyên Hãn trong tầm nhìn của Đỗ Hàn”... Tiểu luận được đánh giá công phu và kỹ lưỡng với 11 tác giả văn xuôi bao gồm: “Đọc tiểu thuyết lịch sử, suy nghĩ về hiện tượng Hoàng Quốc Hải”; “Lê Thành Nghị, gừng càng già càng cay”; “Thiên mệnh, một thành công viên mãn của Nguyễn Trọng Tân; “Bi hùng Tiền Lý (đọc Vương Triều Tiền Lý của Phùng Văn Khai)”; Chuyện làm giàu ở Làng Cói Hạ (Đọc tiểu thuyết Làng Cói Hạ của Nguyễn Hữu Nhàn)...

Với tài văn chương, kinh nghiệm sống và sự làm việc nghiêm túc, cẩn trọng, nhà thơ Hữu Thỉnh đã để lại trong “Ám ảnh chữ” một hành trình tinh thần giàu suy tư và cảm xúc, nơi nhà thơ nhập vai một người đọc đầy trách nhiệm và đam mê đối với văn chương. Tập tiểu luận và phê bình này là kết quả của những trải nghiệm, và đối thoại không ngừng với chữ nghĩa, với đời sống, với các tác giả cùng thời cũng như tiền bối, xứng đáng là một trong số ít công trình lý luận, phê bình cho giai đoạn 2020-2025 đáng tin cậy đối với giới lý luận phê bình.

Trong ngày đầu tháng 5 năm 2025, tôi có dịp đến nhà riêng ở quê nhà thơ Hữu Thỉnh, tại làng Chùa, xã Duy phiên (Tam Dương) được ông tặng sách “Ám ảnh chữ” và cho biết: “Làm nhà thơ, nhà văn đã khó, làm lý luận phê bình rất khó, vì đó là lĩnh vực ý thức của văn học nên rất kén người, kén tài. Làm lý luận phê bình phải được đào tạo rất cơ bản, rất công phu, nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng thì khó mà làm được. Mình chi xin góp một phần nhỏ bé, dù cường độ và sức đọc của tôi khi về nghỉ hưu mới có thời gian hơn tăng lên rất nhiều, nhưng dù cố gắng đến đâu cũng chưa thể làm hài lòng hết bạn đọc, “Ám ảnh chữ” cũng còn những hạn chế bởi chưa nói được nhiều hơn và hết tinh hoa của văn học Việt Nam hiện đại”.

Tôi đã đọc kỹ 600 trang viết đầy tâm huyết của nhà thơ Hữu Thỉnh với cảm nhận sự lao động nghiêm túc, cẩn trọng, khoa học và trách nhiệm, đầy đam mê văn chương của tác giả. Tuy nhiên, trong cuốn sách cũng còn thiếu vắng nhiều gương mặt thơ - văn đương đại với những đóng góp to lớn cho nền văn học cách mạng Việt Nam - theo tôi đáng được bàn luận mà chưa có, thậm chí có một số bài bình chưa chỉ ra những hạn chế của tác giả - tác phẩm về sử dụng ngôn từ, phương pháp sử dụng hình ảnh, sự liên tưởng hình ảnh trong thơ, cấu trúc thơ văn... trong tác phẩm. Tuy nhiên, tôi đồng tình với lời mở đầu cuốn sách nhà thơ Hữu Thỉnh đã viết: “Trong lĩnh vực phê bình văn học, dù vẫn biết mình trước sau vẫn là kẻ ngoại đạo, nghiệp dư, nặng về cảm tính, trực giác..”

Vượt lên tất cả những hạn chế nhỏ trên - “Ám ảnh chữ” thể hiện niềm đam mê, sáng tạo, tấm lòng yêu văn chương cách mạng và trách nhiệm của nhà thơ Hữu Thỉnh với sự nghiệp văn học nước nhà. “Ám ảnh chữ” không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một tài liệu quý giá, giúp độc giả hiểu rõ hơn về tư tưởng, tình cảm và quá trình sáng tạo của nhà thơ Hữu Thỉnh, cũng như những giá trị sâu sắc của văn học Việt Nam.

Xuân Hùng