5 sai lầm phải tránh khi tư vấn chọn ngành học cho con

Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, thị trường lao động không còn vận hành theo những quy luật cũ. Nhũng ngành có điểm chuẩn cao, ngành hot hay lời giới thiệu về mức lương khởi điểm hấp dẫn không còn đủ để đảm bảo một sự nghiệp dài hạn.

PGS.TS Phạm Mạnh Hà - Chuyên gia tâm lý, hướng nghiệp (ĐH Bách khoa Hà Nội) cho hay, điểm số chỉ là “tấm vé vào cửa”, còn hành trình phía sau đòi hỏi sự phù hợp sâu giữa con người và công việc. Thành công bền vững không nằm ở con số trên giấy báo trúng tuyển đáp ứng điểm chuẩn, mà ở khả năng hiểu rõ bản thân, nghề nghiệp và môi trường đào tạo - đồng thời tránh được những cạm bẫy tư duy đã lỗi thời.

“Một lo ngại thường trực của phụ huynh là nếu để con chạy theo đam mê, liệu có thiếu thực tế, kén chọn cơ hội và không chịu được những phần khô khan của công việc. Thực tế hoàn toàn ngược lại. Đam mê đúng nghĩa không phủ nhận thực dụng, mà là nền tảng để chấp nhận thực dụng một cách bền vững”, ông Hà nói.

Học sinh TPHCM. Ảnh minh họa: Nguyễn Huế

Theo ông Hà, thực tế, nhiều học sinh và phụ huynh vẫn rơi vào những “cạm bẫy” quen thuộc. Việc chọn ngành chỉ vì lương cao, danh tiếng hoặc vì “con nhà người ta học” mà không xét đến năng lực và sở thích thực sự thường dẫn đến thiếu động lực kéo dài, hiệu suất thấp và cuối cùng là chuyển nghề muộn màng với chi phí lớn.

Bên cạnh đó, việc “chạy theo” xu hướng nhất thời khiến hàng loạt ngành bị bão hòa nhân lực chỉ sau vài năm, để lại cả một thế hệ tốt nghiệp đúng lúc thị trường không còn cần họ. “Quan niệm ‘bằng mọi giá phải có bằng đại học’ và kỳ thị giáo dục nghề nghiệp càng nguy hiểm khi nhiều lĩnh vực kỹ thuật cao đang thiếu trầm trọng nhân lực chất lượng với mức thu nhập vượt trội”, ông Hà thông tin.

Vị chuyên gia cho hay, nguy hiểm không kém là sự thiếu trải nghiệm thực tế. “Quyết định chọn ngành dựa trên lời đồn, video quảng cáo hoặc ý kiến người thân mà không từng đặt chân đến môi trường làm việc thực sự thường dẫn đến cú sốc lớn với các em trong năm nhất đại học. Và cuối cùng, việc để mọi thứ đến phút chót - chỉ bắt đầu tìm hiểu khi kỳ thi đã cận kề - gần như đồng nghĩa với một quyết định thiếu căn cứ, dễ dàng dẫn đến bỏ học hoặc chuyển ngành đầy tốn kém sau này”, ông Hà nói.

PGS.TS Phạm Mạnh Hà - Chuyên gia tâm lý, hướng nghiệp (ĐH Bách khoa Hà Nội). Ảnh: NVCC

Theo ông Hà, hướng nghiệp thời đại AI không phải cuộc chạy đua điểm số, mà là hành trình tìm kiếm sự giao thoa giữa năng lực bản thân, nhu cầu xã hội và niềm yêu thích sâu sắc.

“Điểm số có thể mở cánh cửa đại học, nhưng chỉ có sự hiểu biết sâu sắc về chính mình, về nghề và về tương lai mới giúp giữ cánh cửa sự nghiệp ấy mở mãi mãi. Thế hệ trẻ đang đứng trước một thị trường lao động - nơi mà có những công việc có thể biến mất chỉ sau vài năm, nhưng con người và năng lực cốt lõi thì vẫn tồn tại. Vì vậy, hướng nghiệp hiệu quả phải bắt đầu từ việc tự khám phá sâu sắc: đâu là sở trường thực sự, đâu là lĩnh vực mang lại niềm vui và ý nghĩa lâu dài.

Song song với hiểu mình là hiểu nghề một cách thực chất, vượt qua lớp vỏ hào nhoáng của tên ngành. Cần nhìn rõ công việc hàng ngày sẽ diễn ra như thế nào, tỷ lệ sáng tạo và công việc lặp lại ra sao, và quan trọng nhất: vị trí của ngành đó trong kỷ nguyên AI. Những lĩnh vực dễ bị tự động hóa sẽ dần thu hẹp cơ hội, trong khi các ngành cần sự sáng tạo, thấu cảm, lãnh đạo và khả năng ra quyết định chiến lược sẽ ngày càng mở rộng và trả lương cao hơn”, ông Hà phân tích.

Theo chuyên gia, trong kỷ nguyên AI, khả năng chuyển đổi nghề nghiệp không còn là lựa chọn mà là bắt buộc. Đam mê rộng và sâu chính là chất xúc tác mạnh nhất cho việc học tập không ngừng. “Người đam mê giải quyết vấn đề sẽ không bao giờ thất nghiệp, dù cái tên nghề nghiệp có thay đổi từ kế toán sang tư vấn chiến lược hay nhà phân tích dữ liệu. Các kỹ năng nhân văn được nuôi dưỡng từ đam mê - sáng tạo, thấu cảm, lãnh đạo - chính là những thứ AI không thể thay thế được và sẽ được trả giá cao nhất trong tương lai”, ông Hà nói.

Thanh Hùng