33 số Báo Quân đội nhân dân xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ: Xứng đáng là bảo vật quốc gia của Báo chí cách mạng Việt Nam

1. Đồi Pu Ma Hong (đồi Ngựa Hí), nơi đặt tòa soạn và nhà in của báo, trở thành nơi tiếp nhận nhanh nhất những tin tức trực tiếp từ Sở chỉ huy Chiến dịch Điện Biên Phủ và các thông tin nóng bỏng từ các chiến hào giữa mặt trận; đồng thời cũng là nơi cung cấp cho các chiến sĩ ta những trang báo nóng hổi còn thơm mùi mực in.

Phần giới thiệu Báo Quân đội nhân dân xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam. Ảnh do Bảo tàng Báo chí Việt Nam Việt Nam cung cấp

Tòa soạn tiền phương của báo chỉ vẻn vẹn 5 người, phụ trách chung là nhà báo Hoàng Xuân Tùy, Thư ký tòa soạn Trần Cư cùng hai phóng viên Phạm Phú Bằng, Nguyễn Khắc Tiếp và họa sĩ trình bày báo Nguyễn Bích. Họ trực tiếp ra chiến trường lấy tin, là tác giả của các tin, bài, cũng là lực lượng chính để thực hiện cả việc in ấn và phát hành báo kịp thời ngay tại chiến trường ngày ấy. Khó khăn, gian khổ, hiểm nguy không kể xiết, nhưng những trang báo khai sinh giữa lòng mặt trận đã thực sự trở thành một vũ khí chiến đấu vô giá trong tay các nhà báo chiến sĩ cho đến ngày Điện Biên Phủ toàn thắng.

33 số báo lần lượt được xuất bản từ cuối tháng 12-1953 đến giữa tháng 5-1954, mỗi số gồm 2 trang giấy nứa mỏng, đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ vinh quang của một tờ báo tiền phương, phản ánh đời sống chiến đấu kiên cường và anh dũng của quân và dân ta, đồng thời minh chứng cho sức sống, tính chiến đấu, khả năng tồn tại và vượt qua mọi thách thức, khó khăn của điều kiện chiến tranh gian khổ, hiểm nguy của báo chí kháng chiến và một thế hệ nhà báo-chiến sĩ.

2. Trong dòng chảy của lịch sử báo chí Việt Nam, báo chí cách mạng trở thành một biểu tượng của báo chí cống hiến với lịch sử 100 năm chiến đấu và xây dựng, son sắt với lý tưởng độc lập tự do cho đất nước, hạnh phúc và phồn vinh cho dân tộc.

Suốt chiều dài lịch sử, báo chí lực lượng vũ trang, đặc biệt là báo chí Quân đội, trở thành một điểm nhấn tiêu biểu của lực lượng làm báo cách mạng, của công chúng cả nước. Và đặc biệt tự hào, kiêu hãnh vì trong đó có sự đóng góp to lớn, độc đáo, có một không hai của 33 số báo QĐND ra đời tại Mặt trận Điện Biên Phủ.

Tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam (lô E2, phố Dương Đình Nghệ, phường Cầu Giấy, TP Hà Nội), 33 số báo gắn liền với nơi khai sinh, một địa danh lớn là Điện Biên Phủ, đã được đặc biệt quan tâm ngay từ khi Đề án xây dựng Bảo tàng mới bắt đầu được triển khai. Từ tháng 6-2020 đến nay, công chúng trong và ngoài nước đến tham quan trưng bày thường xuyên của Bảo tàng đều có ấn tượng, cảm nhận sâu sắc, xúc động về những hơi thở sống động của đời sống báo chí trong chiến tranh với những tư liệu, hiện vật hiện diện tại đây. Những người làm báo trẻ, các sinh viên báo chí, những công chúng nhiều màu da thuộc các lứa tuổi khác nhau được nhìn thấy tận mắt hình ảnh những số báo ra đời tại các mặt trận, trong đó, 33 số báo ra đời tại Điện Biên Phủ luôn có sức thuyết phục, thu hút bởi câu chuyện riêng của nó.

Công chúng tham quan trưng bày Báo Quân đội nhân dân xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam, tháng 11-2025. Ảnh do Bảo tàng Báo chí Việt Nam Việt Nam cung cấp

Trên thế giới, có lẽ chưa có tờ báo nào có một khai sinh oanh liệt, dữ dội như vậy, gắn với súng đạn và chiến hào, đi cùng những sinh tử trận mạc, thực sự là báo lính, báo của Quân đội, báo của chiến sĩ về cả nghĩa đen và nghĩa bóng.

Chúng ta có một đội ngũ nhà báo chiến trường, lớp lớp xông pha trước hòn tên mũi đạn và chấp nhận đánh đổi cả tính mạng để có được những dòng tin, những tấm ảnh, những thước phim tài liệu. Nhưng tòa soạn hoạt động ngay giữa chiến trường, phóng viên trực tiếp tác nghiệp khai thác tin tức, trực tiếp viết và biên tập kiêm in ấn bằng những chiếc máy in thô sơ quay bằng tay, xuất bản báo bằng sức người gồng gánh, mang vác đến từng chiến hào ngay giữa mặt trận, chỉ có một.

Những trang báo đưa tin chiến sự được mở ra ngay khi những trận đánh vừa dứt. Những tấm gương chiến đấu, hy sinh được đọc, được “kiểm chứng” ngay tại hiện trường cùng các nhân chứng lịch sử, các đồng đội, chiến sĩ của họ. Những thông tin, chỉ đạo quan trọng được truyền đạt tại chỗ không chỉ bằng văn bản mà bằng từng trang báo mỏng. Lời chúc Tết của lãnh tụ động viên quân và dân tiếp tục chiến đấu hết mình vì Tổ quốc thân yêu đến với các chiến sĩ kịp thời sau những thời điểm căng thẳng của cuộc chiến khi hoa đào Mường Phăng vừa hé nụ xuân...

Tất cả đã làm nên bức tranh sắc nét nhất, kiêu hãnh nhất về những điều kỳ vĩ nhất mà con người có thể làm được ngay trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất, thiếu thốn nhất, hiểm nguy nhất.

33 số Báo QĐND xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ đã khẳng định quyết tâm, năng lực, kỹ năng, tài năng và sáng tạo của người làm báo Báo Quân đội nhân dân, của thế hệ làm báo kháng chiến, kế thừa sức mạnh, trí tuệ và bản lĩnh mà những nhà báo cách mạng lớp trước đã gây dựng, trao truyền.

Bởi những lẽ đó, ngoài trưng bày thường xuyên, Bảo tàng Báo chí Việt Nam từng khai thác giá trị to lớn của 33 số báo trên thông qua nhiều trưng bày, tọa đàm chuyên đề, đưa vào các thước phim tư liệu về báo chí cách mạng 1946-1954, báo chí kháng chiến vùng chiến khu Việt Bắc, nhà báo-chiến sĩ...

Chúng tôi tin tưởng rằng, với những nội dung, ý nghĩa đó, 33 số báo có một không hai trên sẽ còn tiếp tục được nghiên cứu, khai thác nhằm phát huy giá trị vô giá, giúp chính các nhà báo hôm nay, công chúng hôm nay có cơ hội hiểu hơn về lịch sử đất nước, lịch sử nghề báo và những đóng góp của báo chí cách mạng, báo chí Quân đội và báo chí kháng chiến, báo chí tại Mặt trận Điện Biên Phủ và những năm tháng đã đi vào lịch sử!

3. Báo QĐND xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ hơn 70 năm trước đã chứa trong mình những giá trị cấu thành một di sản văn hóa thuyết phục. Soi chiếu Luật Di sản văn hóa 2024, có thể thấy rõ đó là những di sản tư liệu được thể hiện bằng chữ viết và hình vẽ trên giấy, được thể hiện ở dạng tĩnh (ảnh, bản ghi..), là những nội dung thông tin gốc, bảo đảm nguồn gốc, xuất xứ, thời điểm tạo lập, quá trình hình thành, lưu giữ cũng như quyền sở hữu; đồng thời bảo đảm tính độc bản và độc đáo. Đây thực sự là một di sản “có giá trị tiêu biểu, duy nhất, hiếm có cho một loại hình, một giai đoạn lịch sử hay một nền văn hóa của quốc gia, khu vực hoặc thế giới” (theo mục 2, 3, điều 53, chương IV Luật Di sản văn hóa 2024) thể hiện thông qua nội dung và hình thức thông tin cũng như phong cách vật mang tin.

33 số báo gốc được Báo QĐND sở hữu, bảo quản hiện đã bảo đảm các tiêu chí về tính nguyên bản, giá trị lịch sử, văn hóa và ý nghĩa quốc tế của di sản. Công chúng trong nước và quốc tế khi được tiếp cận, chiêm ngưỡng những di sản gốc này, càng có cơ hội thấy được vai trò, tầm quan trọng của di sản gắn liền với câu chuyện chiến tranh Việt Nam thế kỷ 20 trong ký ức tập thể nhân loại cũng như ý nghĩa toàn cầu của di sản bởi những sự độc đáo và giá trị nổi bật, mang tầm vóc quốc tế.

Hy vọng rằng 33 số báo đặc biệt này sẽ được tôn vinh thỏa đáng, được đặt đúng với vị trí của một bảo vật quốc gia quý hiếm gắn liền với niềm tự hào của 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam!