Mùa Thu lịch sử trong ký ức nhà văn Đoàn Minh Tuấn

Phụ nữ Hà Nội tham gia ủng hộ tài chính trong “Tuần lễ vàng”, năm 1945. Ảnh: TTXVN

PV: Kỷ niệm về Cách mạng Tháng Tám hẳn có nhiều ấn tượng với nhà văn Đoàn Minh Tuấn?

Nhà văn Đoàn Minh Tuấn: Gia đình tôi giác ngộ cách mạng từ sớm. Bố tôi theo tinh thần Quốc dân Đảng (thời đầu, dưới sự chỉ đạo của ông Nguyễn Thái Học), bị bắt đi tù một năm ở tỉnh. Gia đình phải tìm mọi cách để chuộc ông ra. Khởi nghĩa Tháng Tám bùng lên, ông tôi đi làm cách mạng. Còn tôi lúc ấy theo các anh chị đi làm liên lạc, đưa thư từ, thông tin cho Cách mạng.

Trong kháng chiến chống Pháp, má tôi làm Chủ tịch Hội Phụ nữ huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi. Nhà tôi nuôi một đàn bò và cừu. Mỗi ngày má lại đem cho bộ đội một con để xẻ thịt ăn. Lúc bấy giờ, có một đại đội khoảng 100 bộ đội đóng quân trên địa bàn. Anh rể, anh Tư đều ở trong đại đội đó.

Cách mạng Tháng Tám thành công nhưng chính quyền mới đứng trước muôn vàn khó khăn. Má tôi mang từng vốc vàng đi ủng hộ cách mạng. Lúc bấy giờ, có một lư đồng được đặt giữa Ủy ban, má dùng tay hốt từng bụm, từng vốc vàng bỏ vào đó. Nhiều người dân quê tôi cũng mang tiền, vàng ra ủng hộ cách mạng, không ai cần phải ghi chép, tính toán gì. Có những giai đoạn cần phải tiêu thổ kháng chiến, ba má cũng như không ít gia đình tại địa phương không ngại đập nhà của mình để chống Pháp. Họ chẳng vì bất cứ điều gì ngoài mong chờ độc lập. Lúc bấy giờ, chỉ nghe hai chữ “độc lập” thôi là ai nấy đều sung sướng trong lòng.

Còn nhớ, năm 14 tuổi, tôi cùng anh em bè bạn trong Đội thiếu niên tiền phong tham gia Tổng khởi nghĩa. Chúng tôi tay cầm gậy tầm vông cùng nhân dân địa phương đi cướp chính quyền và đã giành được chính quyền dù không mất một viên đạn nào. Khí thế quần chúng sục sôi ầm ầm như nước vỡ bờ. Chúng tôi đến tận nơi tên công sứ (tỉnh trưởng) ở. Những cậu trai mới lớn như tôi còn chia nhau leo lên chiếc giường lò xo nhún nhảy, cảm giác lạ lẫm và sung sướng chưa từng có trong đời.

Đội du kích Ba Tơ. Ảnh tư liệu

PV: Sau năm 1975, ông thấy đời sống văn chương, báo chí của Thành phố Hồ Chí Minh thay đổi như thế nào?

Nhà văn Đoàn Minh Tuấn: Sau năm 1975, ông Huỳnh Văn Tiểng rủ tôi cùng vào TPHCM làm trợ lí cho ông. Bấy giờ ông nhận nhiệm vụ Tổng Giám đốc HTV, tôi từng làm Tổng Biên tập Tạp chí Toàn Cảnh của Bộ Thông tin và Truyền thông, sau còn là Phó tổng Biên tập Báo Văn hóa, phụ trách khu vực phía Nam.

Cùng với những đổi thay thời cuộc của đất nước, đời sống văn chương, báo chí TPHCM có nhiều dấu ấn. Sau năm 1975, vào hoạt động trong môi trường báo chí, tôi đã thấy các bạn trẻ được đào tạo bài bản. Ngày trước ở chiến khu, chúng tôi chỉ có một cái radio để nghe thông tin từ miền Bắc phát vào và cũng tự học lẫn nhau, học từ cuộc sống chứ không có người giảng dạy trực tiếp như bây giờ.

Đúng như nhận định “văn Bắc, báo Nam”, TPHCM là mảnh đất màu mỡ của báo chí. Nói về những người làm báo ở Sài Gòn trước đây, tôi rất quý ông Vũ Hạnh. Trong kháng chiến, có những nhà văn nổi tiếng được binh lính đi theo bảo vệ nhưng ông Vũ Hạnh ở ngay Sài Gòn, dũng cảm đứng trước lưỡi lê của quân giặc mà vẫn viết văn viết báo được. Nhà báo ở thành phố này họ tiếp nối tinh thần “ký giả ăn mày”, quyết bảo vệ tiếng nói của mình, không quản cam go, khốc liệt. Ông Vũ Hạnh từng bị bắt ở tù đến 7 lần vẫn không rời bỏ “trường văn, trận bút”. Hay như nhà văn Trang Thế Hy, ông chưa được một giải thưởng danh giá nào, đó cũng là điều rất đáng tiếc; nhà thơ Hoài Vũ cũng vậy. Về mặt tài năng, nhìn vào tác phẩm của họ không thể phủ nhận. Về mặt nhân cách, họ xứng đáng là tấm gương về văn chương, báo chí suốt mấy mươi năm qua. Họ đều là những người có biệt tài, hết mình với văn chương và có lối sống mộc mạc, yêu quê hương, đất nước, con người, dành tình yêu đặc biệt với văn chương.

NHỊP CẦU KẾT NỐI CÁC THẾ HỆ NHÀ VĂN

PV: Vì sao ông được xem là nhà văn giao lưu, kết nối giữa các nhà văn thế hệ trước và thế hệ sau?

Nhà văn Đoàn Minh Tuấn: Đơn giản vì tôi sống trong môi trường văn chương khá lâu nên có cơ may gặp gỡ nhiều tên tuổi nhà văn hàng chục năm nay. Từ những tên tuổi lớn trong văn chương Việt Nam như: Kim Lân, Tô Hoài, Nguyễn Tuân... và đến nay, dù gần 100 tuổi, tôi vẫn có những bạn văn vong niên ở thế hệ 6X, 7X, 8X...

Tôi có kỷ niệm đáng nhớ thời mới bước chân vào văn chương với Tô Hoài, Nguyễn Tuân. Lúc đó, tôi tìm đến nhà văn Tô Hoài chơi, ông Tô Hoài dẫn tôi đến nhà ông Nguyễn Tuân chơi. Ông Nguyễn Tuân nhìn thấy một nhà văn mới vào nghề đang học đại học thì rất quý. Ông Nguyễn Tuân không phải là người dễ chơi, dễ quen, người có sức mạnh, cường quyền không dễ làm gì ông được. Nhưng chính sự ham học hỏi đã giúp tôi kết nối với ông. Thực ra, khi theo Nguyễn Tuân, tôi giống như tay điếu đóm cho ông. Có lần đi giao lưu ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Tô Hoài và Kim Lân nói đùa: “Điếu đóm của mình (tức là của các ông ấy) mà cụ còn không cho theo, đằng này điếu của cụ, đóm của cụ mà cậu được giữ, được theo là hay lắm rồi”. Có lẽ ông Nguyễn Tuân nhận thấy tôi là người có nhân cách (cười). Bản thân tôi cũng tin rằng mọi người khi đánh giá nhà văn Đoàn Minh Tuấn chắc chắn sẽ không ai có thể nói rằng tôi sống thiếu nhân cách. Những người bạn văn chương quý nhau, trọng nhau chính là ở điều đấy.

Trong lý lịch của Nguyễn Tuân cũng viết hết sức đơn giản là “biết đọc và biết viết chữ quốc ngữ” dù thực chất ông rất giỏi tiếng Pháp, tiếng Nga. Nhà văn Xô Viết Marian Tkchốp từng nhận xét: “Nguyễn Tuân là cây bút tùy bút số hai của thế giới, sau Erenbua”. Phòng làm việc của Marian Tkchốp chỉ treo ảnh hai người là nhà văn Erenbua và Nguyễn Tuân, hai cây văn xuôi tài ba với những trang tùy bút chính luận nổi tiếng.

PV: Nhìn lại hành trình đã đi qua, theo ông, vì sao ở những giai đoạn cơm không đủ ăn, rượu không đủ uống mà các nhà văn, nhà thơ lại có thể viết văn hay và có những tình bạn đẹp đến thế?

Nhà văn Đoàn Minh Tuấn: Trước hết, nhìn về những nhà văn có tài năng, phẩm chất, họ là những người yêu nước chân chính từ xưa đến nay. Những nhà văn, nhà thơ nổi tiếng không ai chống lại Tổ quốc cả. Nhìn lại từ thời Nguyễn Trãi, Nguyễn Du đến nay có thể thấy rõ điều đó. Với những nhà văn chân chính, yêu nước thì những sự khốc liệt, gian truân của đất nước chỉ làm sức mạnh ngòi bút của họ tăng thêm thôi. Những đổi thay khốc liệt trong số phận đất nước, dân tộc giúp nhà văn có những chất liệu để viết hay hơn. Xét về hoàn cảnh cá nhân, tôi thấy hầu như càng sống trong nghèo khổ, khốc liệt thì nhà văn, nhà thơ lại càng có những cảm hứng sáng tạo độc đáo. Đa số những người đau khổ thì nước mắt giúp trang viết thấm thía hơn.

Với nhà văn, sự rèn luyện quan trọng vô cùng. Ở lĩnh vực văn chương, năng khiếu không quan trọng bằng rèn luyện. Việc học hỏi, nâng cao tay nghề là một quá trình lâu dài mà bất cứ ai, nếu muốn, đều có thể tự rèn luyện. Rèn luyện kỹ năng viết, rèn luyện tài năng, rèn luyện tâm hồn mình đẹp hơn, rèn luyện cả tinh thần yêu nước... Không phải chỉ khi chiến tranh, ra trận mới là yêu nước mà ở hoàn cảnh nào của đất nước thì sẽ có cách yêu nước theo hoàn cảnh đó.

PV: Cảm ơn ông đã chia sẻ!

Nhà báo, nhà văn Đoàn Minh Tuấn sinh năm 1932, quê Quảng Ngãi, hiện sinh sống tại TPHCM. Ông còn có bút danh Huy Minh, là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1974) và Hội Điện ảnh Việt Nam (1982). Ông tốt nghiệp khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội năm 1961, từng là biên tập viên Đài Tiếng nói Việt Nam, Trưởng đoàn tuyên truyền võ trang khu tại chiến trường Buôn Ma Thuột thời kháng chiến chống Mỹ.

Võ Thu Hương (Thực hiện)