Chấn hưng văn hóa và vai trò đặc biệt quan trọng của báo chí

Không thể chậm trễ

PGS-TS Phạm Ngọc Linh, Phó chủ tịch VUSTA nhấn mạnh quan điểm của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn”.

Ông Linh cho rằng chấn hưng văn hóa là yêu cầu cấp thiết, trong đó báo chí nói chung và báo chí của VUSTA nói riêng, giữ vai trò quan trọng trong định hướng dư luận, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

GS-TS Từ Thị Loan, Viện trưởng Viện Nghiên cứu văn hóa Thăng Long nói phát triển kinh tế không thể bền vững nếu thiếu nền tảng văn hóa, bởi văn hóa không chỉ là động lực tinh thần, mà còn là “nguồn lực mềm” thiết yếu để điều tiết, định hướng và nâng cao chất lượng của sự phát triển.

“Thực tiễn cho thấy ở đâu văn hóa được coi trọng thì ở đó kinh tế phát triển hài hòa, xã hội ổn định và con người được phát triển toàn diện”, bà Loan nêu.

Bà Loan cũng cho hay trong những năm qua, sự phát triển của văn hóa vẫn chưa tương xứng. Tình trạng “nghiêng về kinh tế, xem nhẹ văn hóa” là một thực tế đang cản trở sự phát triển hài hòa và bền vững của đất nước.

Hơn nữa, văn hóa dân tộc đang đứng trước nguy cơ mai một, đạo đức xã hội có chiều hướng xuống cấp. Sự thương mại hóa thái quá văn hóa, những nhận thức lệch lạc về tự do nghệ thuật... đang đặt ra những nguy cơ, thách thức đối với nền tảng tinh thần của xã hội.

“Công nghệ số tạo ra nhiều cơ hội, nhưng cũng làm gia tăng tốc độ lan truyền của các sản phẩm phản văn hóa, tin giả, thông tin độc hại… ảnh hưởng đến nhận thức xã hội, đặc biệt là giới trẻ”, bà Loan nhấn mạnh.

Hội thảo “Phát huy vai trò của báo chí Liên hiệp Các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) trong công cuộc chấn hưng văn hóa”

Bà Loan cho rằng chấn hưng văn hóa không chỉ là một yêu cầu cấp thiết về mặt tinh thần, mà còn là điều kiện tiên quyết để đảm bảo sự phát triển thực chất, sâu rộng và lâu dài.

PGS-TS Phạm Bích San, chuyên gia xã hội học cho rằng hiện nay số lượng đầu báo lớn cũng như sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội giúp người dân có thể tìm thấy gần như mọi thứ mà mình quan tâm.

Theo ông San, khi nhu cầu thông tin đã được giải quyết về cơ bản, người ta chỉ trả tiền cho những gì mà người ta cần. Từ đó, nhiều cơ quan báo chí đã tăng liều lượng cho các chủ đề nhạy cảm, những mắt trái của xã hội… nhằm câu view, tăng phát hành.

Ngoài ra, sự xuất hiện của mạng xã hội đã bất thình lình tạo sân chơi cho tất cả mọi người và nhất là cho những người trẻ - những người vốn khao khát và có sứ mệnh xây dựng cái mới và nhiều khi cảm thấy bị bức bối bởi những ràng buộc của người già.

“Đôi khi, họ cứ nghĩ rằng đả phá cái cũ mới là cái mới và du nhập cái bên ngoài vào lại càng là mới. Vậy thì sự chệch choạc trong văn hóa truyền thống và trong tiếp nhận văn hóa mới trên mạng xã hội là điều dễ hiểu, nhất là khi AI lên ngôi”, ông San nói.

Báo chí cần ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số

TS Đặng Vũ Cảnh Linh (Viện Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và nghiên cứu khoa học (Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam) cho rằng trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, báo chí như một “nhà giáo” khổng lồ của xã hội.

“Báo chí có khả năng tiếp cận và tác động đến nhận thức hàng triệu người trong thời gian ngắn. Thông qua báo chí, công chúng hiểu rõ hơn về ý nghĩa, giá trị sâu sắc của các di sản văn hóa dân tộc, cũng như định hướng thực hành văn hóa cho công chúng”, ông Linh nói.

Theo ông Linh, công chúng không thể dễ dàng tìm đọc những cuốn sách dày, những tư liệu quý hiếm ở các cơ quan lưu trữ, hay những phân tích hàn lâm, nên họ tìm đến báo chí như phương thức đầu tiên để có những kiến giải văn hóa. Do đó, báo chí còn có vai trò quan trọng, đồng hành với quá trình chuyển tải và cảm thụ văn hóa của công chúng.

Bên cạnh việc truyền bá tri thức, ông Linh còn cho rằng báo chí còn có vai trò của một “người gác cổng”, người “thủ thư” lớn trong việc lưu trữ các sản phẩm văn hóa; như những “thám tử văn hóa”, đưa ra ánh sáng những giá trị văn hóa các vùng miền, dân tộc đang bị lãng quên.

“Có không ít nghệ nhân cuối cùng của các làng nghề truyền thống, các bài hát dân ca hiếm có, hay những câu chuyện lịch sử địa phương, các tài liệu, văn bia… đã được báo chí phát hiện và giới thiệu rộng rãi”, ông Linh nói.

Do đó, ông Linh cho rằng các báo cần chú trọng công tác bồi dưỡng đội ngũ phóng viên, biên tập viên chuyên về văn hóa; thiết lập cơ chế để phóng viên tiếp cận với những nghiên cứu mới nhất về văn hóa.

TS Lê Công Lương, Phó tổng thư ký kiêm Trưởng ban Khoa học và hợp tác quốc tế (VUSTA) phát biểu

Ngoài ra, phát triển mạnh mẽ báo chí số và truyền thông đa phương tiện trong lĩnh vực văn hóa là xu hướng tất yếu. Các tòa soạn cần đầu tư xây dựng các nền tảng truyền thông số chuyên về văn hóa với nội dung phong phú và tính năng tương tác cao. Cần sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn để hiểu rõ hành vi và sở thích của người dùng, từ đó cung cấp nội dung văn hóa phù hợp với từng đối tượng…

TS Lê Công Lương, Phó tổng thư ký, kiêm Trưởng ban Khoa học và hợp tác quốc tế (VUSTA) cũng đề nghị đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí văn hóa; lấy tích cực đẩy lùi tiêu cực, kết hợp phản biện với xây dựng giá trị. Cần đẩy mạnh các tuyến bài về gương sáng văn hóa, nghệ thuật chân chính.

Song song đó, cần ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, khai thác đa nền tảng truyền thông để lan tỏa giá trị văn hóa; tăng cường sản phẩm báo chí đa phương tiện, tương tác cao; nâng cao năng lực đội ngũ phóng viên, xây dựng hình ảnh người làm báo văn hóa…

Lam Thanh