Có nhiều cách hữu hiệu để 'trị' chênh lệch giá vàng, chặn bong bóng tài sản

Tâm lý đám đông tạo bong bóng tài sản

Nhóm Nghiên cứu Kinh tế vĩ mô của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) gồm TS. Nguyễn Quốc Việt, ThS. Đỗ Thị Hồng Thắm, CN.Nguyễn Thị Thoan, CN. Bùi Hà Linh và Bộ phận cứu vĩ mô của Think Future đứng đầu là ông Nguyễn Đức Hùng Linh, nhà sáng lập của Think Future Consultancy cho rằng, sóng vàng thời gian qua không hẳn chỉ do mất cân đối cung cầu.

Nói cách khác, sóng vàng thời gian qua là do thiên thời, địa lợi, nhân hòa.

Cụ thể, lãi suất thấp như trong giai đoạn 2021 - đầu 2022 hay cuối năm 2023 đến nay là một môi trường lý tưởng để tạo sóng với bất kỳ một loại tài sản nào. Bước sang năm 2024, tạo sóng vàng còn thuận lợi hơn nhờ giá vàng thế giới tăng do bất ổn địa chính trị và kênh chứng khoán, bất động sản không nóng để hút tiền như năm 2021-2022. Do đó, có thể nói rằng, có cả yếu tố thiên thời và địa lợi cho việc tạo sóng vàng.

Còn nhân hòa, chính là tâm lý đám đông rất dễ bị thu hút bởi sóng. Sóng càng cao càng dễ hút tiền. Bong bóng tài sản luôn hình thành bởi tâm lý “bầy đàn” như vậy.

Do có đủ thiên thời, địa lợi, nhân hòa, nên rất khó ngăn được sóng vàng nếu không có cách “trị” hữu hiệu.

Trị chênh lệch giá vàng bằng nhập khẩu vàng là lãng phí nguồn lực

Nhìn vào lịch sử giá vàng, nhóm nghiên cứu cho rằng, có nhiều giai đoạn không cần nhập khẩu vàng, không cần phá độc quyền thương hiệu vàng miếng SJC, chênh lệch giá vàng vẫn có những giai đoạn dài được kiểm soát, giá vàng trong nước và thế giới đồng pha gần như tuyệt đối. Ngược lại, có giai đoạn nhập khẩu vàng lớn nhưng chênh lệch giá vàng vẫn ở mức cao.

Cụ thể, giai đoạn 2014-2015, vàng trong nước cao 10%-20% giá vàng thế giới dù đã nhập tới 74 tấn vàng. Điều này khẳng định sự cần thiết phải tính đến các phương án khác để giảm chênh lệch giá vàng, chứ không đơn giản là hy sinh dự trữ để mua vàng về bán.

Giai đoạn 2016-2019 là giai đoạn chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới gần như bằng 0. Đây là giai đoạn kinh tế Việt Nam đã qua giai đoạn khó khăn, bước vào chu kỳ ổn định và tăng trưởng cao.

Giai đoạn 2019-2020 là giai đoạn thử thách sóng vàng thế giới lần 1. Giá vàng thế giới tăng mạnh 55% và giá vàng trong nước tăng theo tương ứng, chênh lệch giá vàng vẫn không đáng kể. Đây là bằng chứng để phủ định lập luận cho rằng, vì có sóng vàng thế giới (như đang xảy ra trong năm 2024), nên người dân tăng nhu cầu mua vàng và kéo tăng chênh lệch.

Giai đoạn 2021-2024 là giai đoạn “chú ngựa” chênh lệch giá vàng bắt đầu mất kiểm soát. Đây cũng là giai đoạn lãi suất có nhiều biến động.

Cụ thể, từ tháng 9/2020 đến tháng 8/2022, giá vàng thế giới giảm 10%, nhưng giá vàng trong không giảm theo, trái lại tăng 10%. Đây là giai đoạn lãi suất thấp khiến chứng khoán, bất động sản tăng nóng và thu hút dòng tiền rất lớn từ giới đầu tư. Đó là thời gian “người người, nhà nhà đi mở tài khoản chứng khoán và đi buôn đất”, chứ không phải đi mua vàng. Ngược lại, giới đầu tư rất có thể đã bán vàng để dồn tiền vào chứng khoán và bất động sản. Vậy là không phải do sóng vàng thế giới, cũng không phải do nhu cầu mua vàng mà chênh lệch giá vàng vẫn tăng. Chênh lệch giá vàng tăng lên mức cao nhất lịch sử vào tháng 9/2022, tương đương 42% giá vàng thế giới.

Từ tháng 9/2022 đến tháng 7/2023 là 10 tháng tĩnh lặng đi ngang của giá vàng trong nước, trong khi giá vàng thế giới giao động mạnh, tăng 10% rồi giảm 3%. Thời điểm này tương đối trùng lặp với giai đoạn các ngân hàng tăng mạnh lãi suất đồng Việt Nam để ổn định tỷ giá. Chứng khoán và bất động sản cùng thoái trào, nhưng vàng cũng không thể tạo sóng ngay cả khi vàng thế giới tăng. Vậy tăng lãi suất có thể là một liều thuốc hạ sốt cho chênh lệch giá vàng.

Từ tháng 8/2023 đến hiện tại, giá vàng trong nước và thế giới cùng có xu hướng tăng, tuy nhiên, nếu quan sát kỹ thì có 2 giai đoạn giá vàng trong nước tăng, trong khi giá vàng thế giới đi ngang, nới rộng chênh lệch giá vàng lên 32% và 26%. Lãi suất thấp, kênh chứng khoán và bất động sản đều trầm lắng, nương theo giá vàng thế giới thì vàng trong nước rất dễ tạo sóng.

Từ phân tích chênh lệch giá vàng các giai đoạn, nhóm nghiên cứu cho rằng, chênh lệch giá vàng không hoàn toàn phản ánh cân đối cung và cầu, do đó, việc “trị" chênh lệch giá vàng không thể chỉ dựa vào việc nhập khẩu vàng ồ ạt để bình ổn giá.

“Hành động này không chỉ đi chệch mục tiêu, mà còn lãng phí các nguồn lực dự trữ không cần thiết. Trong tình hình này, các biện pháp hành chính trở nên đặc biệt quan trọng để đảm bảo sự minh bạch và ngăn chặn thao túng giá. Thanh tra thị trường vàng, yêu cầu sử dụng hóa đơn, điều tra hành vi thao túng... sẽ không tốn dự trữ ngoại hối, mà lại có thể mang tới hiệu quả cao tức thì. Ngoài việc sử dụng các biện pháp hành chính, công cụ tiền tệ như lãi suất cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn các loại bong bóng tài sản, bao gồm cả vàng”, nhóm nghiên cứu bình luận.

Thùy Liên