Bài thơ sớm nhất về chiến thắng Điện Biên Phủ

Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và nói chuyện với một đơn vị bộ đội tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954. Ảnh: TTXVN

Quân ta toàn thắng

ở Điện Biên Phủ

20 tháng 11 năm cũ,

Giặc Pháp nhảy dù Điện Biên Phủ.

Hăm mốt tiểu đoàn tinh nhuệ nhất,

Xe tăng, súng lớn đầy chồng chất.

Chúng khoe rằng: “Kế hoạch Na-va

Thật là mạnh dạn và tài hoa.

Phen này Việt Minh phải biết tay,

Quan thầy Mỹ thì vui lòng thay!”

Các báo phản động khắp thế giới

Inh ỏi tâng bốc Na-va tới.

Bên ta thì: Bộ đội, dân công quyết một lòng,

Xẻ non, đắp suối, vượt qua sông,

Khắc phục khó khăn và hiểm trở;

Đánh cho giặc tan mới hả dạ;

Lặng lẽ chuẩn bị suốt tháng ngày,

Không quản gian khổ và đắng cay;

Quyết tâm làm cho tròn nhiệm vụ

Đã hứa với Bác, Đảng, Chính phủ.

13 tháng 3 ta tấn công,

Giặc còn ở trong giấc mơ nồng:

“Mình có thầy Mỹ lo cung cấp;

Máy bay cao cao, xe tăng thấp,

Lại có Na-va cùng Cô-nhi,

Những tay tướng giỏi nắm chỉ huy.

Chúng mình chuyến này nhất định thắng,

Việt Minh ắt thua chạy quýnh cẳng”.

Hơn 50 ngày ta đánh đồn,

Ta chiếm một đồn, lại một đồn.

Quân giặc chống cự tuy rất hăng,

Quân ta anh dũng ít ai bằng.

Na-va, Cô-nhi đều méo mặt,

Quân giặc tan hoang, ta vây chặt,

Giặc kéo từng loạt ra hàng ta,

Quân ta vui hát “khải hoàn ca”.

Mười ba quan năm đều hàng nốt,

Tên tướng chỉ huy cũng bị nhốt.

Một vạn sáu ngàn tên giặc Tây,

Đều là tù binh hoặc bỏ thây.

Thế là quân ta đã toàn thắng

Toàn thắng là vì rất cố gắng.

Chiến sĩ viết thư dâng Cụ Hồ:

“Xin Bác vui lòng mà nhận cho

Món quà chúc thọ sinh nhật Bác,

Chúng cháu cố gắng đã sắm được”.

CB

(Báo Nhân dân, số 184, từ ngày 12 đến 15/5/1954.

Nguồn: Hồ Chí Minh toàn tập (tập 7),

NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000)

Sau thời khắc quân ta cắm lá cờ “Quyết chiến quyết thắng” trên nóc hầm của tướng Đờ-cát ngày 7/5/1954, khẳng định chiến thắng vĩ đại này, ngày 12/5/1954, Bác Hồ đã có bài thơ “Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ” đăng trên báo Nhân Dân số 184 với bút danh CB.

Cũng trong tháng 5 lịch sử đó, nhà thơ Tố Hữu hoàn thành bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên”.

Có thể nói, bài thơ của Người ra đời sớm nhất về chiến thắng Điện Biên Phủ, một chiến công chói lọi nối tiếp các chiến thắng vĩ đại chống ngoại xâm Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa của dân tộc.

Bài thơ là viên ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam, lấp lánh những giá trị đặc biệt về lịch sử.

Bài thơ “Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ” không quá dài, nhưng đã phản ánh đầy đủ tình hình tương quan lực lượng hai bên đồng thời có những dấu mốc lịch sử về cả Chiến dịch Điện Biên Phủ lại có cả những số liệu chính xác mà các nhà sử học có thể viện dẫn. Bởi vì, Bác đã theo dõi chiến dịch ngay từ khi quân ta bắt đầu: “Từ khi vượt núi qua đèo/Ta đi Bác vẫn nhìn theo từng ngày” (Tố Hữu).

Bởi thế, các dấu mốc lịch sử và số liệu được đưa vào thơ một cách cụ thể, chính xác, chi tiết:

“20 tháng 11 năm cũ,

Giặc Pháp nhảy dù Điện Biên Phủ.

Hăm mốt tiểu đoàn tinh nhuệ nhất,

Xe tăng súng lớn đầy chồng chất.[…]

13 tháng 3 ta tấn công,

Giặc còn ở trong giấc mơ nồng: […]

Hơn năm mươi ngày ta đánh đồn, […]

Mười ba quan năm đều hàng nốt,

Tên tướng chỉ huy cũng bị nhốt.

Một vạn sáu ngàn tên giặc Tây,

Đều là tù binh hoặc bỏ thây”.

Nét độc đáo của bài thơ này chính là những số liệu cụ thể, nhưng dấu mốc ngày tháng mà Bác với cương vị là người chỉ huy tối cao chiến dịch đã đưa vào bài thơ rất tự nhiên, có giá trị cao về lịch sử.

Bài thơ được chia làm 5 phần, gồm 44 câu (dòng) thơ. Phần 1, Bác viết về phía địch, phần 2 về phía ta, phần 3 và 4 là chúng ta đánh địch, phần kết thúc là chiến thắng của chúng ta.

Có lẽ, đây là một trong các thi phẩm dài nhất mà chúng ta được biết về các sáng tác của Bác Hồ. Người thường làm thơ bốn câu hoặc tám câu. Các bài chúc Tết trước 1954 có bài dài nhất làm năm 1945 gồm 21 câu, bài dài thứ 2 là chúc Tết năm 1943 dài 16 câu. Các bài khác cũng chỉ dài từ 8 đến 11 câu.

Ở phần thứ nhất, người đọc gặp giọng thơ hài hước châm biếm quen thuộc của Bác từ “Nhật kí trong tù” với các bài như “Pha trò”, “Đi Nam Ninh”, “Cấm hút thuốc”, “Lai Tân”,… “Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ” cho thấy kẻ thù rất chủ quan, khoe khoang quân đông, súng lớn, xe tăng chồng chất; lại có tướng Na-va “tài hoa”, “quan thầy thì vui lòng thay”, “Việt Minh phải biết tay”.

Không chỉ Pháp khoe khoang, mà: “Các báo phản động khắp thế giới/ Inh ỏi tâng bốc Na va tới”. Quả thật, thực dân Pháp rùm beng việc xây dựng tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ và chúng còn thách Việt Minh dám đánh. Bác Hồ đã bắt bài huênh hoang của phía địch.

Phần thứ hai Bác viết về phía ta. Lực lượng tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ là bộ đội và dân công, những người dân đi phục vụ cho bộ đội trong việc vận tải lương thực, súng đạn, thuốc men. Hai lực lượng đó quyết tâm rất cao: “Quyết một lòng” và “Quyết tâm làm cho tròn nhiệm vụ”. Với quyết tâm đó, chúng ta đã:

“Xẻ non, đắp suối, vượt qua sông,

Khắc phục khó khăn và hiểm trở;

Đánh cho tan giặc mới hả dạ;

Lặng lẽ chuẩn bị suốt tháng ngày,

Không quản gian khổ và đắng cay;”

Chúng ta quyết làm tròn nhiệm vụ đã hứa với Bác, Đảng và Chính phủ.

Phần thứ ba nói về thời điểm chúng ta tấn công. Và ở khổ thơ này, Bác nhắc lại sự chủ quan, say sưa trong “giấc mơ nồng” của giặc:

“Mình có thầy Mỹ lo cung cấp;

Máy bay cao cao, xe tăng thấp,

Lại có Na-va cùng Cô-nhi,

Những tay tướng giỏi nắm chỉ huy.

Chúng mình chuyến này nhất định thắng,

Việt Minh ắt thua chạy quýnh cẳng.

Để cho giặc “mơ nồng” ở cuối khổ thơ thứ ba, Bác đã chuẩn bị cho thất bại nặng nề, cay đắng của chúng ở khổ thơ thứ tư.

Khổ thơ thứ tư nói về cuộc giao chiến ở Điện Biên. Bác chỉ sử dụng 12 câu thơ mà tóm tắt được toàn bộ diễn biến của trận đánh, tinh thần của hai bên cũng như tinh thần tướng tá, quân đội xâm lược. Hơn 50 ngày quân ta tấn công, kết quả là đồn giặc lần lượt bị ta chiếm. Dù giặc chống cự mạnh mẽ, nhưng không thể so sánh với khí thế quân ta:

“Quân giặc chống cự tuy rất hăng,

Quân ta anh dũng ít ai bằng”.

Tướng Na-va được báo chí phản động tâng bốc, quân giặc tin tưởng là “tướng giỏi” nắm chỉ huy có thể khiến “Việt Minh chạy quýnh cẳng” thì bây giờ cùng với Cô-nhi lộ rõ bộ mặt thảm hại:

“Na-va, Cô-nhi đều méo mặt,

Quân giặc tan hoang, ta vây chặt,”

Kết quả cuối cùng của Chiến dịch Điện Biên Phủ là tướng lĩnh và quân giặc hoặc bị tiêu diệt, hoặc đầu hàng, bị bắt làm tù binh:

“Giặc kéo từng loạt ra hàng ta,

Quân ta vui hát “khải hoàn ca”.

Mười ba quan năm đều hàng nốt,

Tên tướng chỉ huy cũng bị nhốt.

Một vạn sáu ngàn tên giặc Tây,

Đều là tù binh hoặc bỏ thây”.

Bác Hồ tặng Huy hiệu “Chiến sĩ Điện Biên” cho các cá nhân có thành tích xuất sắc trong Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954. Ảnh: TTXVN.

Đoàn xe đạp thồ trên đường vào chiến dịch. Ảnh: TL.

Tượng đài chiến thắng Điện Biên Phủ được đặt trên đồi D1, nằm ở vị trí trung tâm TP Điện Biên Phủ (Điện Biên). Ảnh: ITN.

Tên tướng chỉ huy chính là Đờ-cát. Khi Điện Biên Phủ bị vây hãm, để lên giây cót tinh thần, giặc Pháp đã thăng chức Thiếu tướng cho Đờ-cát. Nhưng tướng Đờ-cát cũng không cứu vãn được tình hình, đầu hàng, bị ta bắt làm tù binh.

Khổ thơ cuối cùng gồm sáu câu nói về sự toàn thắng của quân ta, trong đó có hai câu:

“Thế là quân ta đã toàn thắng

Toàn thắng là vì rất cố gắng”.

Ở đây, Bác hai lần nhắc hai từ “toàn thắng”, cùng với “toàn thắng” ở nhan đề như một điệp khúc nhấn mạnh chiến thắng trọn vẹn, to lớn của quân đội ta.

Điều thú vị là chiến thắng Điện Biên Phủ xảy ra vào ngày 7/5, trước ngày sinh nhật 19/5 của Bác Hồ 12 ngày. Vì thế, chiến thắng vĩ đại này có thể coi là món quà ý nghĩa mừng sinh nhật của vị chỉ huy tối cao.

Nhà thơ Tố Hữu cũng đã từng viết chiến thắng Điện Biên Phủ là để mừng thọ Bác:

“Tin về mừng thọ đêm nay

Chắc vui lòng Bác giờ này đợi trông”

Bác thì trích thư chiến sĩ để kết thúc bài thơ:

“Chiến sĩ viết thư dâng Cụ Hồ:

“Xin Bác vui lòng mà nhận cho

Món quà chúc thọ sinh nhật Bác,

Chúng cháu cố gắng đã sắm được”.

Một kết thúc khá bất ngờ mà hợp lí, lại rất vui. Quân ta toàn thắng. Một chiến sĩ thay mặt quân đội với lời lẽ bình dị, đậm tính khẩu ngữ nói với lãnh tụ về “món quà” chúc thọ giàu ý nghĩa.

Kết thúc đột ngột, bất ngờ như thế, chúng ta đã từng thấy trong thơ Bác ở các bài “Tức cảnh Pác Bó”, “Cảnh khuya”, “Không đề” (Bỗng nghe vần thắng vút lên cao)…

Bài thơ về một sự kiện lịch sử trọng đại mà Bác dùng toàn những lời lẽ bình thường của ngôn ngữ thường ngày, có những từ mang tính khẩu ngữ như: Mạnh dạn, tài hoa, biết tay, inh ỏi, hả dạ, mơ nồng, thầy Mỹ, nắm chỉ huy, quýnh cẳng, méo mặt, hàng nốt, bị nhốt, giặc Tây, thế là, nhận cho, sắm được. Các lời khoe khoang, suy nghĩ của giặc được cho trong ngoặc kép, cũng như bức thư của chiến sĩ ta. Rất tự nhiên và sinh động. Sau tất cả các chi tiết là nụ cười của người chiến thắng.

Có thể nói rằng Cách mạng tháng Tám thành công, Bác đã viết bản “thiên cổ hùng văn” là “Tuyên ngôn độc lập”, một áng văn chính luận mẫu mực, một văn kiện lịch sử vô giá. Với chiến thắng Điện Biên lịch sử, Bác đã viết bài thơ hào sảng, tổng kết lại toàn bộ chiến dịch một cách tài tình trong 5 khổ thơ giàu tư liệu và súc tích.

“Quân ta toàn thắng ở Điên Biên Phủ” cùng với những trước tác khác của Người như “Tuyên ngôn độc lập”, “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”, “Không có gì quý hơn độc lập tự do”, “Di chúc”,… là những viên ngọc quý trong kho tàng văn chương nước Việt.

PGS.TS Vũ Nho